دومینوی هیجان در بورس تهران

دومین روز معاملات بورس تهران در هفته جاری با تداوم گام‌های اصلاحی بلند شاخص به پایان رسید. نماگر اصلی بازار سهام در جریان دادوستد‌های دیروز تحت‌تاثیر فروش‌های چشمگیر سهامداران خرد ۵ هزار و ۲۶۲ واحد دیگر عقب نشست و به کمترین سطح از ابتدای پاییز رسید.

توزیع نقدینگی و نحوه رفتار بازیگران در خرید و فروش سهام مختلف نشان می‌دهد که نااطمینانی از سرنوشت متغیر‌های کلان اثرگذار بر بورس، اعم از نرخ ارز، بازار جهانی و همچنین تحریم‌ها، بار هیجانی معاملات را سنگین‌تر کرده و بر انگیزه‌های خروج از جریان معاملات افزوده است. در این میان، به نظر می‌رسد برخی از محدودیت‌های ابزاری درون بازار هم دستمایه تشدید عرضه‌ها شده و دومینوی هیجان بازار سهام را تکمیل کرده است. وضعیتی که انتظار می‌رود با انتشار قریب‌الوقوع گزارش‌های ماهانه دستخوش تغییر شود و تکلیف بازار از حیث عملکرد شرکت‌ها در نخستین ماه اجرای تحریم‌های تمام‌عیار آمریکا مشخص شود.

دومینوی هیجان چیست؟
افت شاخص سهام در معاملات دیروز با هجوم غافلگیرکننده فروشندگان شدت گرفت و سهام گروه‌های مختلف یکی پس از دیگری با صف فروش مواجه شدند. اما با وجود فشار عمومی عرضه و شکل‌گیری صف‌های فروش، کسی به دیدار فروشندگان نیامد تا سهامشان را خریداری کند و این امر موجب پایداری صف‌ها تا انتهای معاملات شد. معمولا فعالان بازار در چنین شرایطی به دنبال اسباب و علل ریزش قیمت‌ها هستند و با گمانه‌زنی‌های مختلف می‌کوشند تا بهانه‌هایی برای رفتار جمعی بورس‌بازان در سمت عرضه سهام بیابند. مساله‌ای که روز گذشته پاسخی بسامان و منسجم از سوی فعالان بازار نیافت.

به عبارت ساده‌تر، با وجود افت دسته‌جمعی قیمت سهام در روز گذشته، فعالان سهام بهانه‌ای مشخص در میان ندیدند تا افت قیمت‌ها را به آن منتسب کنند؛ عنصری که بتواند ریزش بیش از ۵ هزار واحدی شاخص را توجیه کند؛ آن هم در شرایطی که اغلب تحلیلگران و بازیگران بازار انتظار کم‌نوسانی قیمت‌ها را داشتند. بیشتر کارشناسان و سهامداران بر اساس نظرسنجی سایت تحلیلی «دنیای بورس» که در ابتدای هفته منتشر شد، روند شاخص سهام در هفته جاری را کم‌نوسان برآورد کردند. با این حال، عقب‌نشینی ۷ هزار واحدی شاخص طی دو روز کاری، نشان از غافلگیری بازار از افت قیمت‌ها و بروز اتفاقات غیرمنتظره دارد.

البته تلاقی افت شاخص در روز شنبه با عرضه اولیه سهام شرکت سنگ‌آهن گهرزمین بهانه‌جویان بازار را اقناع کرد که به احتمال بسیار نیاز بورس‌بازان به نقدینگی برای شرکت در عرضه اولیه «کگهر» دلیل اصلی فشار عرضه و افت قیمت‌ها بوده است. اما روز گذشته تقریبا اغلب فعالان بازار از افت شدید قیمت‌ها غافلگیر شدند و دیگر بهانه‌ای برای مشخص‌کردن متهم اصلی زیان بازار نیافتند.

حال پرسشی که در این میان مطرح می‌شود این است که پس علل افت دسته‌جمعی قیمت سهام طی روز گذشته چه بوده است؟ رفتارشناسی مالی به ما می‌گوید که بازار‌ها همواره واکنش حادی به اتفاقات و رویداد‌های مهم و اثرگذار نشان نمی‌دهند، بلکه نشت آثار زیان‌بار متغیر‌های موثر در زمان، با تاخیر در فرآیند واکنش‌دهی بازار‌ها نمایان می‌شود. به بیان دیگر، وقایع یا اخبار در برخی موارد ممکن است توجهات عمومی را با تأخر زمانی بر‌انگیزند و اثر خود را با وقفه در بازار نشان دهند.

از این منظر، نوسانات تند شاخص‌های سهام در تمام دنیا معلول حادثه همزمان نیست و در بسیاری از موارد نباید به دنبال انگیزه یا علت مشخصی برای نزول شاخص بازار گشت. البته باید توجه داشت که بازار طی هفته‌های اخیر در احاطه ریسک‌های متعدد بوده است که مهم‌ترین آنها، افت چشمگیر ارزش سهام جهانی، سقوط تاریخی قیمت نفت، اصلاح محسوس قیمت کالا‌های خام و همچنین عقبگرد تند نرخ دلار در بازار داخلی بوده است. ضمن اینکه تمام این عوامل در سایه تحریم‌های تمام‌عیار آمریکا علیه ایران تاثیرگذارتر می‌شود.

به نظر می‌رسد که نبود محرکی برای رشد قیمت سهام، کانون نگاه‌ها را به سمت عوامل منفی معطوف و زمینه را برای شکل‌گیری جریانی جمعی در بازار فراهم کرده است؛ جریانی که می‌توان آن را دومینوی هیجان در بورس تهران معرفی کرد.

پاتک فروشندگان به جبهه تقاضا
چنان که اشاره شد، فروشندگان سهام در جریان دادوستد‌های دیروز در هجومی غافلگیرکننده، سمت تقاضا را به عقب راندند و حدود ۳ درصد از ارتفاع شاخص کل کاستند. شاخص کل بورس تهران در دومین روز کاری هفته نزول خود را با سرعت بیشتری ادامه داد و بیش از ۵ هزار واحد عقب نشست. این افت ۳ درصدی در حالی رقم خورد که بیش از ۸۵ درصد تعداد نماد‌های بورسی (۲۵۶ نماد از ۳۰۰ نماد) در محدوده منفی قیمت دست‌به‌دست شدند و ۶۰ نماد هم با صف فروش به کار خود پایان دادند. به این ترتیب، شاخص کل که بیش از یک ماه بر فراز مرز ۱۸۰ هزار واحد نوسان داشت، در کمتر از دو روز، ۷ هزار واحد از این مرز عقب‌نشینی کرد و به کمترین مقدار از دوم مهرماه رسید.

مطابق انتظار، اکثریت فروشندگان در جریان دادوستد‌های دیروز از جنس حقیقی بودند. سهامداران حقیقی طی روز گذشته حدود ۱۷۰ میلیارد تومان سهم خود را غالبا در صف‌های فروش تقدیم خریداران حقوقی کردند تا برای ۸ روز پیاپی شاهد خروج سرمایه‌های خرد از بازار باشیم. البته بیشترین خالص خرید سهامداران عمده که جنبه حمایتی هم داشت به ترتیب، در گروه‌های پالایشی، پتروشیمی و فلزات رقم خورد. به نظر می‌رسد نبود چشم‌انداز امیدوارکننده از روند قیمت‌ها در بازار جهانی در کنار فقدان اطلاعات از عملکرد شرکت‌های بزرگ در بافت تحریم‌ها موجب فشار پایدار عرضه در این گروه‌ها شده است.

جرقه فشار عرضه‌ها در روز گذشته با معاملات سهام بانکی شروع شد و سپس این موج منفی به دیگر گروه‌ها از جمله خودرویی‌ها، پالایشی‌ها و کالایی‌ها سرایت کرد. در هفته‌های اخیر بانک‌ها و در درجه بعدی، خودروسازان نقش لیدری بازار را به‌دست گرفته بودند و بر خلاف فشار عرضه در جبهه کالایی‌ها نقدینگی قابل‌توجهی را جذب کردند.

با این حال، روز گذشته این گروه به طور توامان با عقب نشینی تقاضا و فشار عرضه بازار را تحت‌تاثیر قرار داد. اگرچه پیامد تحولات ارزی در تعدیل قریب‌الوقوع قیمت و دارایی این گروه‌ها انعکاس پیدا خواهد کرد، اما نامشخص‌بودن اثر مثبت این تغییرات و بیش‌برآورد سرمایه‌گذاران از عملکرد شرکت‌های مزبور، شاخص این صنایع را دستخوش نوسانات پردامنه کرده است و معاملات کم‌عمق بورس تهران را در سطحی گسترده تحت‌الشعاع قرار داده است.

در این خصوص دنیای اقتصاد نظر دو کارشناس بازار سرمایه را در رابطه با علل نوسانات شاخص سهام و همچنین چشم انداز آتی بازار مورد سوال قرار داده است:

کاهش بیشتر قیمت سهام امری بعید است
محسن احمدی: شرایط هفته‌های اخیر بازار سهام را می‌توان از چند بعد مورد بررسی قرار داد. از یکسو جریان نقدینگی اثر قابل‌توجهی بر روند قیمتی سهام به‌جا می‌گذارد. در هفته اخیر شاهد هجوم سرمایه حقیقی‌ها به سمت سهام بورسی بودیم. این‌بار سهام مورد توجه معامله‌گران خرد را شرکت‌هایی تشکیل دادند که عمدتا حقوقی‌ها در سمت فروش سهام فعال بودند. این موضوع سبب شد تا بازار سهام بعد از مدتی شاهد حجم و ارزش و در نتیجه رکورد معاملاتی باشد.

این وضعیت به موجب چرخش لیدری بازار واقع شد. پیش از این عمده توجه معامله‌گران بورسی بر سهام کامودیتی بازار همچون معدنی-فلزی‌ها و پتروپالایشی‌ها بود. در این صنایع بورسی، حقوقی‌ها کمتر در نقش فروشنده ظاهر می‌شوند و از این‌رو در دوره‌های اصلاحی بازار، به ندرت شاهد خروج نقدینگی بزرگی از بازار بودیم. در حال‌حاضر، اما دو گروه بانکی و خودرویی، لیدری معاملات را در دست گرفته‌اند. بازارگردان‌های این صنایع در این روزها، اما فروش‌های سنگین را در برنامه خود قرار داده و خروج نقدینگی سنگینی را به بازار تحمیل کرده‌اند. در این موقع دیگر پول حقیقی توان مقاومت نداشته و قیمت سهام در مسیر کاهشی قرار می‌گیرد.

در نگاهی دیگر می‌توان کاهش نرخ دلار را از دیگر عوامل روند کاهشی قیمت‌ها در بازار سهام عنوان کرد. هر چند شرکت‌های سهامی در صورت‌های مالی خود دلار کمتر از ۱۰ هزار تومان را ملاک قرار داده‌اند، اما عده‌ای از فعالان بازار، سهام مدنظر خود را با دلار ۱۴ هزار تومانی یا بیشتر ارزش‌گذاری کرده بودند و حال با وضعیت کنونی قیمت‌ها در بازار ارز، ترجیح می‌دهند سهامداری نکنند. از سوی دیگر، پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها علیه ایران، کاهش مقداری فروش شرکت‌ها انتظاری محتمل در نگاه فعالان بازار سهام بود. کاهشی که انتظار می‌رفت به موجب رشد نرخ دلار جبران شود.

با کاهش قیمت‌ها در بازار ارز، اما این دسته از فعالان بورسی دلسرد شده‌اند. آثار احتمالی تحریم‌ها نیز هر چند از تصویر روشنی در نگاه معامله‌گران برخوردار نیست، اما فضایی ابهام‌آلود در بازار سهام ایجاد کرده تا معاملات در سایه‌ای از تردید و احتیاط دنبال شود. کاهش قیمت نفت نیز اثری مشابه بر بازار سهام برجا گذاشت. بازار پیش از این انتظار داشت که کاهش مقداری فروش نفت به واسطه افزایش بهای طلای‌سیاه تا حدودی جبران شود، اما معادلات به‌هم ریخت.

مجموع این عوامل سبب اصلاح جدی قیمت‌ها شد. در شرایط کنونی به‌نظر می‌رسد تمامی اخبار و تحولات منفی اثر خود را بر بازار سهام به‌جا گذاشته‌اند. در این شرایط هر خبر مثبتی می‌تواند بازار سرمایه را در یک رالی صعودی سوق دهد. واقعیت این است که بعید به نظر می‌رسد قیمت سهام بیش از این کاهشی شود.

چشم فعالان سهام به بازار‌های جهانی
محمد نوربخش: شاخص سهام در روز‌های اخیر، در مسیر نزولی قرار گرفته است. وضعیتی که به دنبال ترس از بازار‌های جهانی (به دنبال تشدید جنگ تجاری میان قدرت‌های اقتصادی)، ریزش بهای نفت، اصلاح قیمت سهام فاقد پشتوانه بنیادی، کاهش نرخ دلار و در کل تشدید رفتار‌های هیجانی میان معامله‌گران به وقوع پیوست. واقعیت این است که در شرایط کنونی، بازار مشکل بنیادی ندارد، اما به واسطه هیجانات کاذب میان معامله‌گران،‌تر و خشک با هم سوخته و سهامی که به لحاظ بنیادی، شرایط مناسبی را تجربه می‌کنند نیز با اصلاح جدی قیمتی مواجه شده‌اند.

در این شرایط تحلیل شرایط آتی بازار کار مشکلی به‌نظر می‌رسد. در این وضعیت، فعالان بازار سهام به روند قیمت‌ها در بازار‌های جهانی چشم دوخته‌اند. در صورتی که قیمت فلزات در بازار‌های کالایی کاهش بیشتری را تجربه نکند، شاخص سهام نیز از ریزش مصون خواهد ماند.