دعوای اصلاح‌طلبان برای کرسی شهرداری تهران
اختلافات امروز اصلاح‌طلبان بر سر شهرداری تهران، خاطرات شورای شهر اول را زنده کرده است؛ همان شورایی که کارش تا جایی پیش رفت که سند فعالیت اش ممهور به مُهر ابطال وزارت کشور دولت اصلاحات شد.
پایان کار محمدعلی نجفی در شهرداری تهران، آغازی بر روند ممتد اختلافات در جبهه اصلاح‌طلبی بود. اختلافاتی که رنگ و بوی سیاسی‌اش آنقدر غلیظ و چشمگیر است که در فهم عامه یا حتی فهم اهل فن، به «سیاست‌بازی» تعبیر می‌شود. مَعرِفه این سیاست‌بازی‌ها هم حول یک ترجیع‌بند می‌چرخد؛ «چه کسی و با چه خط و ربط سیاسی باید بر کرسی شهرداری تهران تکیه بزند؟»
جرقه مناقشه
پس از آنکه نجفی، روز ۲۳ اسفندماه ۹۶ را برای ارائه استعفانامه خود به هیئت‌رئیسه شورای شهر تهران انتخاب کرد، کمتر کسی باورش شد، دلیل این کناره‌گیری غیر مترقبه، همان بیماری مجهول‌الهویه‌ای باشد که در متن استعفانامه به آن اشاره شده بود.
در حالی که برخی فشار نهادهای بالادستی روی شهرداری تهران، دعوای اصلی اصلاح‌طلبان برای علت کناره‌گیری نجفی بود اما در این میان، «محمد نعیمی‌پور» از اعضای ارشد حزب اتحاد ملت، سیبل را روی پیشانی کارگزارانی‌ها گذاشت و مشخصا این حزب را در مقام «عامل متقاعدکننده» برای استعفای زودهنگام نجفی معرفی کرد.
نعیمی‌پور طی گفتگویی درباره چرایی استعفای نجفی گفت: «اخیرا افراد موثر حزب کارگزاران سازندگی به منزل آقای نجفی رفته و در آنجا بحث‌های مختلفی مطرح شده است. در آنجا هم بزرگان حزب کارگزاران، معتقد بودند که آقای نجفی بایستی کناره‌گیری کند. معتقدم باید محتوای این جلسه برای همه ملت روشن شود، اینکه چرا این حرف زده شده است.»
پس از این اظهارات، کارگزارانی در مقام متهم قرار گرفتند؛ حالا نوبت واکنش بود. «غلامحسین کرباسچی» دبیرکل حزب کارگزاران روز ۲۸ اسفندماه ۹۶ طی گفتگویی با روزنامه «شرق» در واکنش به اظهارات نعیمی‌پور گفت: «یعنی آقای نعیمی‌پور آن جلسه خصوصی را شنود کردند؟ از ایشان بپرسید این افراد مؤثر چه کسانی بودند؟ بعد هم هر جلسه خصوصی در هر جا و هر منزلی باید برای همه ملت مطرح شود؟»
سیاسی‌بازی، درون بهشت!
روز ۱۸ فروردین‌ماه ۹۷ بود که روزنامه اصلاح‌طلب «اعتماد» در گزارشی از صورت بندی جناح‌های ذی‌نفع در شورای شهر تهران، در قبال استعفای نجفی و یا احیانا، طرح تدارکات لازم برای جانشینی وی پرده برداشت. در بخشی از این گزارش آمده بود: «اعضای اتحاد ملت در شورا و نزدیکان آنها از مخالفان رفتن نجفی هستند. با این حال شنیده می شود محمود میرلوحی از اعضای این حزب و حسن رسولی از چهره‌های نزدیک به محمدرضا عارف دو عضو شورا هستند که با همراهی مرتضی الویری در حال رایزنی برای گزینه بعدی شهرداری هستند. گزینه مطلوب آنها برای شهرداری تهران نیز محسن مهرعلیزاده، استاندار فعلی اصفهان است. آنها همچنین تمایل دارند تا برای حضور الویری بر مسند ریاست شورای شهر تهران تلاش کنند.»
اعتماد در بخش دیگری از این گزارش، درباره رویکرد نمایندگان وابسته به حزب «اعتماد ملی» در شورای شهر تهران در قبال کناره گیری نجفی نوشت: اعتمادملی‌ها با وجود اعضای محدود در شورای شهر، جز مخالفان رفتن نجفی هستند. گرچه ابراهیم امینی و محمدجواد حق شناس در مورد استعفای نجفی واکنش‌های رسانه‌ای آنچنانی نداشتند اما حجت نظری دیگر عضو این حزب در شورای شهر بارها در مورد اصرار بر ماندن نجفی واکنش داشته است.
این روزنامه درباره برنامه مشترک محسن هاشمی و احمد مسجدجامعی برای شورای شهر و شهرداری تهران تصریح کرد: اخبار غیر رسمی حاکی از آن است که محسن هاشمی با همراهی احمد مسجدجامعی از جدی‌ترین موافقان استعفای نجفی هستند. سناریوی آن ها رفتن هاشمی به بهشت و تکیه‌زدن دوباره مسجدجامعی بر صندلی ریاست شورا است.
میثاق‌نامه، عارف، کارگزاران
پس از آنکه استعفای نجفی از شهرداری تهران، با حرف‌ها و حدیث‌های بسیار، بالاخره در روز ۲۱ فروردین‌ماه با ۱۵ رای موافق از سوی اعضای شورای شهر پذیرفته شد، گزینه‌های متعددی برای جانشینی وی طرح شدند. یکی از گزینه هایی که انتظار می‌رفت، بیش و پیش از سایرین در مظان توجه باشد، محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران بود. همه منتظر بودند، ببینند آیا محسن هاشمی خودش هم برای شهرداری تهران، آمادگی دارد یا خیر؟!
تا اینکه هاشمی روز شنبه ۱ اردیبهشت در اظهاراتی، آمادگی‌اش برای تصدی پست شهرداری تهران را اعلام کرد. وی در این باره، از اسحاق جهانگیری – رئیس سابق شورای مرکزی حزب کارگزاران که ۵ اردیبهشت‌ماه سال ۹۶ جایش را به محسن هاشمی داد – به عنوان موافق شهردار شدنش یاد کرد و گفت: یکی از موافقان حضور بنده در شهرداری تهران، معاون اول رئیس‌جمهور هستند که چند بار هم با بنده صحبت کرده و هم در جلسه سران اعتدال و اصلاحات – که در روز ۹ فروردین ماه ۹۷ میان روحانی، ناطق نوری، خاتمی و جهانگیری برگزار شد – نیز این مسأله را مطرح کرده است.
هاشمی تاکید کرد: به ایشان(جهانگیری) به صراحت گفتم که اگر با دوستان شورا به این تصمیم برسیم تنها توقع و انتظارم حمایت کامل دولت و سایر دستگاه‌های مؤثر نظام از شهرداری برای حل معضلات بزرگ شهر است و در هیچ‌گونه استفاده تبلیغاتی و سیاسی از این مسئولیت ورود نمی‌کنم چه رسد به کاندیداتوری ریاست جمهوری.
پس از اعلام آمادگی هاشمی، شخصیت‌های تاثیرگذاری در جبهه اصلاح‌طلبی، در «له» یا «علیه» این تصمیم، بسیار گفتند و بسیار نوشتند. افرادی که راهبرد «علیه» را پیشه راه خود کردند، اساس منطق‌شان یک پایه داشت؛ «چون میثاق‌نامه امضا شده، پس محسن هاشمی نمی تواند قدمش را از شورای شهر تهران بیرون بگذارد!» یکی از چهره‌هایی که به جد، روی میثاق‌نامه تاکید داشت و البته دارد، محمدرضا عارف رئیس فراکسیون امید و رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان است.
عارف روز یکشنبه ۲۶ فروردین ۹۷ در گفتگویی با تاکید بر لزوم پایبندی اعضای شورای شهر تهران به میثاق‌نامه امضاشده گفت: «ما میثاق‌نامه را گرفتیم برای اینکه اجرا شود و انتظارمان از تمام اعضای شورای شهر در تمام شهرستانها این است که به امضا و میثاق‌شان احترام بگذارند و این خواهش و دغدغه ما است.»
اظهارات عارف البته از سوی روزنامه «سازندگی» اُرگان مطبوعاتی حزب کارگزاران، بی‌پاسخ نماند. این جریده دو روز پس از اظهارات عارف، طی یادداشتی با اشاره به میثاق امضاشده میان اعضای شورای شهر تهران تاکید کرد: «میثاقی که اعضای شورای شهر با هم بستند تا یک دل و یک نظر در شورای شهر عمل کنند و از اختلاف و تفرقه دور باشند. همین میثاق‌نامه را اعضای فراکسیون امید در مجلس و قبل از آن اجرا کردند اما به خاطر «توان محدود» آقای عارف، اعضای فراکسیون یک به یک به تعهدنامه پشت کردند و میثاقی را که امضا کرده بودند، زیر پا گذاشتند.»
حتی طعنه روزنامه سازندگی هم باعث نشد تا عارف از رای خود مبنی بر لزوم رعایت میثاق‌نامه و در نتیجه مخالفت با شهرداری محسن هاشمی، عقب بکشد؛ چه آنکه وی در صدر هیئت‌رئیسه شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان، در دیدار با تعدادی از اعضای شورای شهر تهران که روز دوشنبه ۳ اردیبهشت انجام شد، بر رعایت این میثاق‌نامه، دوباره تاکید کرد.
دعوا سر یک نفر!
«کارگزارانی‌ها» برای شهردارشدن محسن هاشمی – که همزمان با ریاست شورای شهر تهران، ریاست شورای مرکزی این حزب را هم به عهده دارد – طرح هایی داشتند و همزمان «اتحاد ملتی‌ها» با آن از درب مخالفت وارد شدند. تدقیق در رسانه‌ها به وضوح صحت گزاره مذکور را پیش چشم ما قرار می‌دهد.
بر همین اساس، کرباسچی در روزهای پایانی سال قبل، پس از استعفای نجفی از شهرداری تهران، در اظهاراتی عنوان داشت: «شخص من از همان ابتدا که می‌خواستند شهردار انتخاب کنند، اعتقاد داشتم آقای محسن هاشمی با توجه به سابقه کارشان در شهرداری برای شهرداری مناسب‌ترند.»
وی درباره اینکه محسن هاشمی به دلیل آنچه امضای میثاق‌نامه عنوان شده – که در پی آن هیچ فردی نمی تواند از شورای شهر تهران خارج شود – نمی تواند شهردار تهران شود گفت: «مگر میثاق‌نامه وحی مُنزل است!؟»
از اظهارات کرباسچی که گذر کنیم، به گفته‌های «علی شکوری‌راد» دبیرکل حزب اتحاد ملت می‌رسیم که روز ۲ اردیبهشت ۹۷ در گفتگو با روزنامه «شرق»، بار دیگر همان حرف‌هایی را واگویه کرد که چند هفته قبل از آن، نعیمی‌پور به صورت دیگری آن را بیان داشته بود. شکوری‌راد هم مانند نعیمی‌پور، انگشت اتهام را به سوی حزب کارگزاران نشانه رفت و فشارهای پیدا و پنهان این حزب را دلیل اصلی کناره‌گیری نجفی قلمداد کرد.
در همین باره، دبیرکل حزب اتحاد ملت گفت: «استعفای نجفی که مطرح شد، این تلقی بود که فشارهای بیرونی از یک طرف و فشارهای سیاسی بعضی از اصلاح‌طلب‌ها، عامل استعفا بوده است. اینکه کدام بحرانی‌تر بود، کارگزاران می‌خواستند بگویند که بیماری پُر رنگ‌ترین مشکل است و دائما هم این را می‌گفتند. حزب اتحاد اما می‌گفت اگرچه بیماری وجود دارد ولی عامل اصلی چیز دیگری است و بیماری بهانه شده است.»
شکوری راد در همین گفتگو، نظرش درباره شهردارشدن محسن هاشمی را اینگونه بیان کرد: «حزب اتحاد ملت، مخالف شهرداری محسن هاشمی است؛ این نظر را نه انکار می‌کنیم و نه پنهان می‌کنیم.»
داستان میثاق‌نامه
پیش از آنکه به ادامه گزارش بپردازیم، شاید بد نباشد به این سوال پاسخ بدهیم که اساسا ماجرای میثاق نامه و دلیل تاکید چهره هایی نظیر عارف روی آن چیست؟ اعضای شورای شهر تهران در خردادماه سال ۹۶ طی میثاق‌نامه‌ای – که متن آن تا همین چند هفته قبل و پیش از انتشار توسط «بهاره آروین» از اعضای شورای شهر تهران، غیر رسانه‌ای باقی مانده بود – با هم عهد بستند که حق تصدی مسئولیتی دیگر و در نتیجه حق خروج از شورای شهر را ندارند.
هر چند محسن هاشمی به گفته «محمد علیخانی» عضو شورای شهر تهران، «هیچگاه این میثاق‌نامه را امضا نکرده» اما مخالفان «رئیس شورای شهر تهران» بارها با تشبث به همین میثاق‌نامه، جلوی شهردارشدن وی را گرفته‌اند. ادله طرفداران میثاق‌نامه این است که با خروج هاشمی از شورای شهر، زمینه و مقدمه برای ورود اعضای علی‌البدل، خاصه «مهدی چمران»، به شورا فراهم خواهد شد.
در همین باره، مهدی چمران در گفتگو با مهر گفت: «دسته‌بندی‌هایی که در داخل یا بیرون شورا وجود دارد، چندان موافق شهردارشدن هاشمی نیستند. به خاطر من هم نیست؛ اینکه واهمه ایجاد می‌کنند، اگر محسن هاشمی از شورای شهر خارج شود، چمران جایش را می‌گیرد، اینطور نیست. به طور کلی اصلاح‌طلبان از همان ابتدا موافق نبودند ایشان شهردار شود و اصلا ربطی به حضور من هم ندارد.»
کرباسچی ۳ اردیبهشت‌ماه ۹۷ هم در گفتگو با اعتماد، درباره ایجاد هراس از حضور مهدی چمران در شورای شهر تهران، از سوی طرفداران میثاق‌نامه اظهار داشت: «اینکه چمران به شورای شهر بیاید یا نه، چه تفاوتی خواهد داشت؟ اگر عضو شورا شود، مقابل ٢٠ نفر چه کاری می‌تواند انجام بدهد؟ این سبک برخورد در مجموعه‌ای که ادعای شنیدن سخن مخالف را دارد، درست نیست. آیا نسبت به فردی که احیانا یک کلمه حرف مخالفی داشته باشد، وحشت دارند؟»
حذف «محسن هاشمی»
روز سه‌شنبه ۴ اردیبهشت بود که شورای شهری‌ها برای انتخاب ۷ نامزد نهایی شهرداری تهران، دست به رای شدند. همانطور که پیش‌بینی می شد، محسن هاشمی در نهایت با کسب ۱۰ رای از حضور در جمع این هفت نفر که عبارت بودند از پیروز حناچی، محمود حسینی، انصاری لاری، محمدعلی افشانی، سمیع‌الله مکارم حسینی، محمود حجتی و حجت‌الله میرزایی، بازماند.
نکته جالب توجه در این بین، اظهارات «محمدجواد حق شناس» عضو شورای شهر تهران بود که پس از پایان فرایند رای گیری در کانال شخصی‌اش خطاب به محسن هاشمی نوشت: «ما دو گزینه پیش رو داشتیم؛ یکی پایداری و انسجام شورا و پیام وحدت شورا که و یکی هم پایبندی به رای میلیونی مردم تهران مردم تهران. «اگر می‌خواستیم انتخاب کنیم!»، شما قطعا در راس بودید!
آیا شورای شهر اول تکرار خواهد شد؟
نوع مواجهه اصلاح‌طلبان با اتفاقات ماه‌های اخیر در شهرداری تهران، آمیخته با نوعی هراس و واهمه است؛ هراس از اینکه مبادا نیروهای اجتماعی هواخواه‌شان با دیدن چنین اختلافات دامنه‌داری، در انتخابات بعدی (مجلس یازدهم یا شاید ریاست جمهوری سیزدهم) قید اصلاحات را زده و از این جریان روی بگیرند. نمونه این هراس در بطن اظهارات عارف قابل درک است.
عارف روز شنبه ۸ اردیبهشت در دیدار اعضای جبهه اصلاح طلبان گفت: «هزینه‌هایی برای تهیه لیست امید در تهران داده شد و اعضای شورای شهر تهران باید به عقبه گفتمانی خود توجه داشته باشند و در مسیری حرکت نکنند که باعث بی اعتمادی مردم به این گفتمان شود.»
اعضای «شورای هماهنگی جبهه اصلاحات» – به عنوان نهادی بالادستی در جبهه اصلاح‌طلبی – هم در جلسه روز یکشنبه (۹ اردیبهشت) خود، درباره موضوع شهرداری تهران و تاثیر اختلافات پیرامون آن بر کل جریان اصلاح‌طلبی به گفتگو نشستند.
«حمیدرضا شکوهی» عضو دفتر سیاسی حزب مردم‌سالاری در گفتگو با مهر، درباره جزئیات طرح شده درباره شهرداری تهران در این جلسه گفت: «در این جلسه عنوان شد، وضعیت بلاتکلیفی که در نحوه انتخاب شهردار وجود دارد، به صلاح شهر تهران نیست. در این جلسه مطرح شد که سرنوشت اصلاحات به شهرداری و شورای شهر تهران «گِره» خورده و برخی نظراتی که در این زمینه مطرح می شود، به صلاح نیست و باید هر چه زودتر و به دور از نگاه های سیاسی فرد واجد صلاحیت، به عنوان شهردار انتخاب شود.»
وقتی به تجربه ناخوشایند اصلاح‌طلبان در حوزه پارلمانتاریسم شهری، خاصه شورای شهر اول تهران نظر کنیم، نگرانی امروز اصلاح‌طلبان از آنچه در شورای شهر و شهرداری تهران در حال وقوع است را قابل درک می‌یابیم. اصلاح‌طلبان هرگز فراموش نخواهند کرد که چطور اختلافات بی‌پایان میان نهاد شهرداری با نهاد تازه تاسیس شورای شهر، در نهایت انحلال شورای شهر، آن هم با فرمان وزارت کشور دولت اصلاحات را در پی داشت؛ امری که موجب شد، پس از آن، اصلاح‌طلبان در سه انتخابات شورای شهر دوم، مجلس هفتم و بالاخره، ریاست‌جمهوری نهم، قافیه را به بدترین شکل آن ببازند. آیا تاریخ برای جریان اصلاحات پندآموز خواهد بود؟
