در این «دروغ گفتن» جایز است!

ساعت 24- دروغ به لحاظ اخلاقی از بزرگترین گناهان و به لحاظ شرعی از محرمات مسلم شریعت است، زیرا کلید تمامی بدی ها و سرمنشأ همه شرهاست.

امام حسن عسکری (ع) در باره دروغ می فرماید: تمام خباثت ها در خانه ای قرار دارد و کلید آن خانه، دروغ است.

ولی در عین حال در پاره ای از موارد استثنایی، مسائلی به وجود می آید که اگر انسان در آن جا راست بگوید فتنه و فساد بزرگی برپا می شود در حالی که اگر راست نگوید آتش فتنه خاموش می گردد؛ مثلا، هرگاه میان دو نفر اختلاف شدیدی باشد و یکی از آنها پشت سر دیگری بدگویی کند و ما هم بشنویم و بدانیم که اگر در برابر سوالاتی که می شود راست بگوییم و بدگویی های او را فاش کنیم، آتش فتنه ای برپا می شود که ممکن است تلفات و خسارات مهمّی به بار آورد؛ بدیهی است در چنین موردی راست گفتن کار غلطی است و هیچ عاقلی نمی تواند بگوید در چنین موردی هم باید راست گفت.

قوانین اسلامی نیز در چنین موارد استثنایی، از روی ضرورت دروغ گفتن را تجویز می کند.

‌ از جمله موارد جواز دروغ:

1- اصلاح بین مردم؛

2- دفع شر ظالمان؛

3- دروغ در حال ضرورت: انسان به خاطر ضرر مالی وجانی سنگین می تواند دروغ بگوید. یعنی ضرر مالی باید به گونه ای باشد که تحمل آن دشوار باشد. اما ضررهای ناچیز موجب جواز دروغ نمی شود.

تمام موارد را می توان در یک قاعده کلی خلاصه کرد وآن عبارت است از: به خطر افتادن اهداف مهمتر. در حقیقت تجویز دروغ در این موارد به خاطر ضرورت است و باید به همان قدر ضرورت اکتفا شود.

نکات:

1. جواز دروغ کاملا جنبه استثنایی دارد و جز در شرایط خاصّی دروغ گفتن جایز نیست و نباید عدّه ای موضوع «دروغ مصلحت آمیز» را دستاویز کرده و بدون جهت و یا برای به دست آوردن منافع شخصی دروغ بگویند و این عمل زشت را به نام این که مصلحت! ایجاب کرده، مرتکب شوند.

2. اسلام بقدری به موضوع راستگویی اهمّیّت داده که حتّی در مواردی که ضرورت ایجاب می کند که انسان دروغ بگوید، دستور «توریه» داده است.

منظور از «توریه» این است که در موارد ضروری به جای دروغ گفتن، جمله ای گفته شود که شنونده به گمان خود از آن مطلبی استفاده کند در حالی که منظور گوینده چیز دیگری بوده است; مثلا: کسی از ما بپرسد آیا فلان کس درباره من چنین حرف بدی زده؟ ما در جواب می گوییم: نه و منظورمان این باشد که به این عبارت نگفته – اگر چه همان مطلب را به عبارت دیگر گفته است – ولی شنونده از کلمه «نه» چنین می پندارد که اصلا آن حرف درباره او گفته نشده است به عبارت دیگر «توریه» سخنی است که دو معنا دارد، گوینده از آن معنای خاصّی را که حقیقت است اراده کرده و شنونده معنا دیگری می فهمد.

3. در مواردی که وظیفه انسان توریه یا دروغ مصلحت آمیز باشد، اگر راست بگوید گناه کرده و هر فسادی به وجود بیاید او مسوول می باشد.

4. در بین مردم موارد بسیاری یافت می شود که به خاطر مصلحت فردی و منافع شخصی و کارهای جزیی دروغ می‌ گوید و به عنوان دروغ مصلحت‌ آمیز در بین مردم شناخته می‌شود، اما این موارد دروغ واقعی بوده و حرام است.