خودمختاری در صرف منابع استراتژیک؟
توسعه چابهار به‌عنوان دروازه ملل از دیرباز مورد تأکید برنامه‌های توسعه قرار داشت که می‌توانست به سبب دسترسی به آب‌های آزاد، درآمد قابل توجهی را روانه کشور کند تا بتواند جایگزینی برای درآمدهای نفتی در بزنگاه‌ها باشد. اهمیت این منطقه تا آنجایی جدی بود که مقام معظم رهبری نیز بارها بر توسعه این منطقه تأکید کرد.
به گزارش بازتاب به نقل از شرق، بندر چابهار به‌عنوان اصلی‌ترین بخش از این منطقه نیز بر همین اساس مورد توجه ویژه دولت قرار گرفت و در راستای توسعه آن نیز، در همکاری بخش خصوصی با سازمان بنادر و دریانوردی ایران مقرر شد برخی تجهیزات با پشتوانه صندوق توسعه ملی به این بندر افزوده شود. سال گذشته در بخشی از مراسم گرامیداشت روز ملی حملونقل، یک تفاهم‌نامه مربوط به ساخت و بهره‌برداری از ترمینال غلات به روش BOT (ساخت، بهره‌برداری و بازگرداندن ترمینال در پایان قرارداد به دولت) از سوی یک شرکت با تعهد سرمایه‌گذاری 580 میلیاردریالی و پنج میلیون و 300 هزاردلاری برای مدت 28 سال منعقد شد. با این حال، با گذشت هشت ماه از امضای این تفاهم‌نامه، نه تنها توافق مورد نظر انجام نشده است، بلکه حتی همان شرکتی که خلف وعده کرده با دریافت امتیاز از سازمان بنادر و دریانوردی در تلاش است تجهیزاتی را که با پول صندوق توسعه ملی برای توسعه چابهار در نظر گرفته شده بود به بندر امام خمینی(ره) منتقل کند؛ عجیب نیست اگر بدانیم این شرکت، اپراتوری پایانه غلات بندر امام خمینی(ره) را نیز در اختیار دارد. آنچه را رخ داده است در پنج اپیزود مرور می‌کنیم.
اپیزود اول
ماه گذشته، وزیر راه و شهرسازی به همراه مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی و هیئت‌های همراه، پروژه‌ای را در بندر شهید رجایی (بزرگ‌ترین و فعال‌ترین بندر کانتینری کشور) افتتاح کردند که از آن به‌عنوان آیین آغاز بهره‌برداری از 15 دستگاه ترانستینر (جرثقیل کانتینری محوطه‌ای) طراحی و ساخته‌شده به دست مهندسان ایرانی به ارزش 21 میلیون یورو آن‌هم زیر فشار شدیدترین تحریم‌ها، یاد شد. وزیر راه و شهرسازی در همین مراسم گفت: «ما در عرصه‌های گوناگون شاهد رشد خودباوری در کشور هستیم. طراحی، مهندسی، ساخت، تولید و عرضه جرثقیل‌‌های کانتینری محوطه‌ای ساخت داخل از سوی یک شرکت داخلی و متخصصان جوان آن به معنای این است که مردم ایران توانمند هستند و دشمن باید بفهمد نمی‌تواند مانع پیشرفت ما و مردم شود».
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی و مدیر کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان نیز در همین مراسم تأکید کردند پس از چهار سال تلاش، امروز حاصل این پروژه آماده تحویل به دو اپراتور پایانه‌های کانتینری بندر شهید رجایی است.
صرف‌نظر از مدتی که برای طراحی، مهندسی، ساخت، تولید و عرضه این جرثقیل‌‌های کانتینری محوطه‌ای صرف شده است، گفته می‌شود تعداد ترانستینرهای ملکی سازمان بنادر و دریانوردی در بندر شهید رجایی به 60 دستگاه رسیده که 28 دستگاه آن متعلق به بخش خصوصی است.
اپیزود دوم
از مدت‌ها پیش از بهره‌برداری از طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار در 13 آذر 1396، هندی‌هاـ بابت نفتی که در دوره اول تحریم‌ها از ایران خریده بودند ـ متعهد شدند در عوض، تجهیزات مورد نیاز این بندر را تأمین و در توسعه آن مشارکت کنند. چهار دستگاه گنتری‌کرین (جرثقیل ویژه عملیات کانتینری روی کشتی‌ها)، 14 دستگاه ترانستینر، شش دستگاه جرثقیل ساحلی (چهار دستگاه 100تنی و دو دستگاه 140تنی) از جمله تعهداتی بود که بنا بر مستندات انتظار می‌رفت در آغاز فعالیت رسمی بندر شهید بهشتی، از سوی شرکت هندی در چابهار مستقر شوند. در 34ماهی که به دوره برجامی معروف بود، [۲۳ تیر ۱۳۹۴ ـ 18 اردیبهشت 1397]، این سرمایه‌گذاری به هر دلیلی رخ نداد و حالا پس از بازگشت تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام، این بهانه وجود دارد که امکان خرید و جابه‌جایی تجهیزات از خارج به دلیل ممانعت وزارت خزانه‌داری آمریکا وجود ندارد. به عبارت دیگر، به دلیل مشکلات طرف هندی برای اخذ مجوز از سازمان خزانه‌داری آمریکا و موانع پیش‌ِروی گشایش اعتبار و نقل و انتقال پول در شبکه بانکی بین‌المللی، امکان تجهیز بندر شهید بهشتی به این زودی‌ها ممکن نیست.
اپیزود سوم
چنانچه ساخت و نصب 15دستگاه ترانستینر در بندر شهید رجایی با طی چهار سال از سوی شرکت سازنده ایرانی صورت گرفته باشد، پس می‌توان نتیجه گرفت در همان زمان که مقامات ارشد وزارت راه و شهرسازی در جریان بودند که مراحل طراحی، مهندسی، ساخت و تولید جرثقیل‌‌های کانتینری محوطه‌ای ساخت داخل در بندر شهید رجایی در حال انجام است، هندی‌ها را مجبور به خرید همین تجهیزات از خارج از کشور کرده‌اند.
اگر بومی‌شدن طراحی و ساخت این قبیل تجهیزات بندری قرین به واقعیت است، چرا ساخت ترانستینرهای مورد نیاز طرح توسعه بندر شهید بهشتی در چابهار نیز به همین سازنده خصوصی توانمند داخلی و همین متخصصان ایرانی سفارش داده نشد و هزینه آن از سوی هندی‌ها به‌عنوان بخشی از آورده ایشان در پروژه تأمین نشد؟!
اپیزود چهارم
با وجود اینکه هندی‌ها نتوانستند تجهیزات مورد نیاز بندر شهید بهشتی چابهار را تأمین کنند، اما بخشی از همان تجهیزات که در دو سال اخیر سازمان بنادر و دریانوردی از طریق وام صندوق توسعه ملی از مجاری شرکت آریابنادر ایرانیان خریداری کرد و در بندر شهید بهشتی مستقر شده‌اند، قرار است به بندر امام خمینی(ره) منتقل شوند. در قالب این جابه‌جایی، چهار دستگاه برج مکنده غلات و یک دستگاه جرثقیل ساحلی که سه سال پیش از طریق وام اعطایی صندوق توسعه ملی به شرکت شبه‌دولتی آریابنادر ایرانیان خریده شده بودند، حالا قرار است به بندر امام خمینی (ره) منتقل شوند. تردیدی نیست که مجوز وام خرید این تجهیزات براساس شرایط خاص بندر چابهار و مناطق توسعه‌نیافته مکران تعلق گرفته بود. حال آنکه بندر امام خمینی (ره) در چنین تعریفی از توسعه‌نیافتگی نمی‌گنجد.
اپیزود پنجم
سال گذشته در بخشی از مراسم گرامیداشت روز ملی حملونقل که 27 آذرماه 97 برگزار شد، سه تفاهم‌نامه و دو قرارداد سرمایه‌گذاری در رابطه با بندر شهید بهشتی چابهار به ارزش 4363 میلیارد ریال در محل هتل‌همای تهران به امضا رسید که یکی از تفاهم‌نامه‌ها مربوط به ساخت و بهره‌برداری از ترمینال غلات به روش BOT (ساخت، بهره‌برداری و بازگرداندن ترمینال در پایان قرارداد به دولت) توسط یک شرکت با تعهد سرمایه‌گذاری 580 میلیارد ریال و پنج‌میلیون‌و 300 هزار دلار همراه بود.
این تفاهم‌نامه 28ساله برای ایجاد ظرفیت نگهداری 75 هزار تن غلات و عملکرد سالانه 800 هزار تن در زمینی به مساحت 45 هزار مترمربع منعقد شد. با این حال، هشت ماه پس از امضای این تفاهم‌نامه، چنین به نظر می‌رسد که شرکت یادشده نتوانسته یا نخواسته شرایط قانونی قرارداد با سازمان بنادر و دریانوردی را بپذیرد و از ادامه همکاری برای ساخت ترمینال غلات بندر شهید بهشتی چابهار منصرف شده است. از قضا همین شرکت، اپراتور پایانه غلات بندرامام خمینی (ره) نیز هست و این‌طور که به نظر می‌رسد قرار است تجهیزاتی که برای انتقال از بندر چابهار به بندر امام (ره) منتقل شوند، در اختیار همین شرکت قرار داده شود! به این معنی که همان شرکتی که نتوانسته وعده‌اش را برای سرمایه‌گذاری در یک نقطه محروم مورد تأکید مقام معظم رهبری به انجام رساند، در بندری دیگر به تجهیزاتی دست خواهد یافت که در عمل برای توسعه نقش بندر چابهار در حملونقل و تجارت کشور وارد شده بودند.
این 5 اپیزود چه می‌گویند؟
پنج اپیزود فوق سؤالات زیادی را در ذهن نویسنده ایجاد کرده و احتمالا برای خوانندگان محترم نیز حس مشابهی را ایجاد می‌کند. روشن‌شدن اینکه آیا واقعا ساخت تجهیزات خاصی مانند ترانستینرها در ایران بومی شده یا خیر و اینکه اگر بومی‌شدن طراحی و ساخت این دستگاه‌ها در چهار سال گذشته محقق شده، چرا مقامات وزارت راه و شهرسازی، طرف هندی سازمان بنادر و دریانوردی را وادار نکردند تا به جای بیش از دو سال انتظار برای دریافت اجازه خرید ترانستینر برای چابهار از خزانه‌داری ایالات متحده، همان تجهیزات را در ایران و از طریق تولیدکننده ایرانی مورد تأیید سازمان بنادر و دریانوردی تأمین کند؟ و اینکه چرا باید تجهیزات خریداری‌شده از محل صندوق توسعه ملی برای بندر چابهار، به بندر امام خمینی (ره) انتقال یابند؟ چرا زیرساخت و روساخت لازم در بندر چابهار برای فعال‌کردن این ماشین‌آلات خاص فراهم نشده که امروز قرار باشد آنها را به‌عنوان تجهیزات مازاد از بندر چابهار به جایی دیگر فرستاد؟ اگر این انتقال بر حسب هر ضرورتی صورت گیرد، آیا همان شرکتی که با خلف وعده آشکار و با وجود اعتماد سازمان بنادر و دریانوردی، توسعه بخشی از زیرساخت و روساخت بندر شهید بهشتی چابهار را که مستحق‌ترین مکان برای زدودن فقر از چهره نیمه شرقی کشور است، به تعویق انداخته، شایستگی دریافت تجهیزات انتقالی به بندر امام خمینی (ره) را دارد؟
