خروج آمریکا از پیمان موشک های میان بردهسته ای با روسیه/جنگ سرد جدیدی در راه است؟

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در یک نشست خبری در واشنگتن اعلام کرد که کشورش به دلیل اتمام مدت در نظر گرفته شده برای انجام تعهدات از جانب روسیه از پیمان موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) خارج می‌شود.

پمپئو همچنین اعلام کرد که بر اساس ماده 15 این پیمان روند خروج آغاز شده و واشنگتن طی 6 ماه به طور رسمی به تعهدات خود در قبال این پیمان INF پایان خواهد داد.

همچنین، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا در بیانیه‌ای که روز جمعه ۱۲ بهمن منتشر شد در این زمینه تصریح کرد: «آمریکا تعهدات خود در چهارچوب پیمان INF را به حال تعلیق درآورده و روند خروج از آن را آغاز می‌‌کند.» در بیانیه همچنین آمده است که این روند «تا شش ماه به طول خواهد انجامید، مگر آن که روسیه با نابود کردن همه موشک‌ها، پرتابگرها و تجهیزاتی که ناقض متن پیمان هستند، به تعهداتش عمل کند.»

ترامپ از سوی دیگر گفته است که هم‌پیمانان آمریکا در ناتو به طور کامل از تصمیم این کشور در خروج از پیمان منع موشک‌های میان‌برد حمایت می‌کنند.

ناتو نیز در بیانیه جداگانه‌ای یادآوری کرد که «آزمایش، تولید و استفاده مخفیانه روسیه از سامانه موشکی 9M729 برای امنیت اروپا و اقیانوس اطلس خطرناک است».

ایالات متحده در ماه دسامبر گذشته با صدور یک ضر‌ب‌الاجل رسمی به روسیه ۶۰ روز مهلت داده بود تا موضع خود را درباره این پیمان روشن کند. آمریکا مدعی است که روسیه پیمان منع موشک‌های میان‌برد را «نقض» کرده است. این پیمان در دوران جنگ سرد در دهه هشتاد میلادی میان دو کشور امضا شد.

روسیه روز چهارشنبه سوم بهمن با رونمایی از یک موشک میانبرد تازه، خواست آمریکا برای نابودسازی موشک‌های کروز این کشور را «ناپذیرفتنی» خوانده بود. روسیه همچنین گفته بود از طریق کانال‌های دیپلماتیک خود اطلاع یافته که تصمیم ترامپ برای خروج از پیمان INF قطعی و تغییرناپذیر است.

چشم‌انداز لغو شدن پیمان INF به ویژه کشورهای اروپایی را نگران کرده است چراکه خاطره استفاده از این موشک‌ها در دهه هشتاد میلادی و در میانه جنگ سرد را تداعی می‌کند.

روسیه تهدید کرده است که اگر ایالات متحده پس از خروج از این پیمان چنین موشک‌هایی را به اروپا منتقل کند آنگاه روسیه کشورهای میزبان این موشکها را هدف قرار خواهد داد.

خطر موشک‌هایی از این دست به ویژه از آن رو اهمیت دارد که این موشکها تنها ظرف چند دقیقه از زمان شلیک شدن به هدف خود می‌رسند و در صورت بروز خطا فرصتی برای تصمیم‌گیری بحران باقی نمی‌گذارند.

پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد چیست؟
این پیمان در سال 1987 میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق منعقد شد و یکی از اقدامات اساسی در جهت تنش‌زدایی دوران جنگ سرد بود. این پیمان در 8 دسامبر آن سال در واشنگتن به امضای رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا و میخائیل گورباچف، رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی رسید.

پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد هر دو کشور را ملزم به از بین بردن موشک‌های کروز و بالستیک زمینی با برد حدود 300 تا 3 هزار و 400 مایل می‌کند. در این پیمان برای متحدان اروپایی واشنگتن یک پوشش محافظتی پیشنهاد شد و توافق میان دو کشور در بحبوحه رقابت تسلیحاتی دو طرف در طول جنگ سرد بود.

سخنگوی سابق وزارت خارجه آمریکا و تحلیلگر دیپلماتیک شبکه سی‌ان‌ان اعلام کرد این پیمان به منظور حل تمامی مشکلات با شوروی سابق امضاء نشد، بلکه اقدامی برای ایجاد ثبات استراتژیک در قاره اروپا بود.

چرا آمریکا تصمیم به ترک پیمان موشکی گرفته است؟
ترامپ بارها اعلام کرده روسیه این پیمان را نقض کرده و به اظهارات مقامات دولت باراک اوباما در خصوص نقص پیمان از سوی مسکو استناد کرده است. وی روز شنبه پیش از عزیمت به نوادا نیز ادعا کرد: «روسیه این پیمان را نقض کرده است. آنها سالهاست این پیمان را نقض می‌کنند. نمی‌دانم چرا اوباما مذاکره نکرد یا از آن خارج نشد! ما نمی‌خواهیم به آنها اجازه دهیم پیمان هسته‌ای را نقض کنند.»

برای اولین بار، در سال 2014 سی‌ان‌ان با اشاره به آزمایش‌های موشکی کروز روسیه در سال 2008، گزارش داد دولت آمریکا روسیه را به تخطی از این پیمان متهم کرده است. بنا به گزارش سی‌ان‌ان، آمریکا در آن زمان متحدان عضو ناتو خود را در جریان این موضوع قرار داد. با این حال، تا همین اواخر ناتو نقض این پیمان از سوی روسیه را به طور رسمی تائید نکرد. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو اوایل این ماه در خصوص عدم پایبندی مسکو به تعهدات بین‌المللی خود از جمله پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد ابراز نگرانی کرد.

در گزارش وضعیت هسته‌ای جدیدی که توسط وزارت دفاع آمریکا در ماه فوریه منتشر شد نیز به عدم پایبندی مسکو به این پیمان پرداخته شد و ادعا شد روسیه همچنان به نقض تعهدات و پیمان‌های کنترل تسلیحاتی خود ادامه می‌دهد.

به نظر می‌رسد قصد ترامپ از تهدید به خروج از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد، امتیازگیری از روسیه و چین برای محدود کردن فعالیت‌های موشکی خود یا بهانه‌تراشی برای رفع محدودیت‌ها از برنامه موشکی آمریکا برای عقب نماندن از پیشرفت‌های موشکی این دو کشور است.

خروج از پیمان موشکی با روسیه چه پیامدی برای آمریکا دارد؟
خروج آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد می‌تواند به یک رقابت تسلیحاتی در سراسر اروپا، مشابه آنچه در دهه 1980 در این قاره رخ داد، دامن بزند. بنا به گفته سخنگوی سابق وزارت خارجه آمریکا در صورتیکه واشنگتن بخواهد از این پیمان خارج شود، لازم است که چگونگی این اقدام به خوبی بررسی شود، زیرا آمریکا دارای قابلیت یکسان با روسیه، بویژه در ارتباط با موشک‎‌های مسکو نیست. اینکه چگونه آمریکا می‌تواند با این تسلیحات مقابله یا مانع از بکارگیری آنها در اروپا شود، همه مسائلی هستند که باید مشخص شوند.

این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم سرگئی ریابکُف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، روز گذشته اعلام کرد خروج یکجانبه آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد، اقدامات تلافی‌جویانه مسکو از جمله “اقدام نظامی” را در پی خواهد داشت.

چین در این میانه چگونه عمل می‌کند؟
مقامات دولتی آمریکا بر این باورند که پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد یک زیان برای آنها محسوب می‌شود، زیرا چین هیچگونه محدودیتی برای گسترش موشک‌های هسته‌ای میان‌برد خود در اقیانوس آرام ندارد اما این پیمان آنها را از توسعه سلاح‌های جدید منع می‌کند.

به همین دلیل بود که ترامپ در سخنرانی روز شنبه گفت مگر اینکه چین و روسیه پیش ما بیایند و بگویند که هیچ‌یک از ما این نوع سلاح‌ها را توسعه ندهیم. اما اگر روسیه و چین به توسعه تسلیحاتی خود مشغول باشند و ما به پیمان منع موشکی پایبند باشیم، این موضوع اصلا قابل قبول نیست.

با این حال روسیه دیدگاه مخصوص به خود را درباره ناقض اصلی این پیمان دارد. الکسی پوشکوف، سناتور روس اعلام کرد آمریکا با این اقدام جهان را به دوران جنگ سرد برمی‌گرداند. دیگر مقامات روسی از جمله گرباچف (امضاکننده این پیمان) نیز عواقب ناشی از اقدام آمریکا را فاجعه بار خوانده‌اند.

کاستی‌های پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد
پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد، موشک‌های دریایی را پوشش نمی‌دهد در حالی که واشنگتن پیشرفت‌های استراتژیک قابل توجهی در این بخش داشته است. مورد دیگر از کاستی‌های این پیمان این است که دیگر قدرت‌های هسته‌ای دنیا از جمله فرانسه و انگلیس، متحدان اصلی واشنگتن، عضو این پیمان نیستند.

نگرانی‌های مسکو در خصوص تفسیر آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد
مسکو در خصوص تعریف آمریکا از این پیمان نگرانی‌های خاصی دارد. مسکو می‌گوید آمریکا با استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا، که می‌تواند برای پرتاب موشک‌های کروز از آنها بهره بگیرد، این پیمان را نقض کرده است. روسیه همچنین نگرانی‌هایی در خصوص آزمایش موشک‌های بالستیک در سیستم‌های ضدموشکی آمریکا، به عنوان بخش دیگری از نقض این پیمان توسط واشنگتن، دارد. هواپیماهای بدون سرنشین نیز بخشی دیگر از نقض پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد توسط آمریکا محسوب می‌شوند.

دولت آمریکا استراتژی مدرنیزه کردن زرادخانه هسته‌ای کاملا تهاجمی خود را پیگیری می‌کند که در ابتدا آن را مطابق با پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد نامید. با این حال اکنون به نظر می‌رسد این کشور به دنبال بهانه‌ای برای خروج از پیمان تسلیحات هسته‌ای با روسیه برای دنبال کردن این استراتژی است.

موضع روسیه
روسیه اعلام کرده تا زمانی که آمریکا به پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد پایبند باشد، در این پیمان باقی خواهد ماند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه واکنش کشورش به اقدام آمریکا را فوری و متقابل اعلام کرده است.