خاورمیانه چگونه با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می کند؟

از 17 کشوری که بیشترین تنش آبی در جهان را دارند، 11 کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند که آنها را به یکی از مناطق مستعد خشکسالی در آینده تبدیل می کند.

در طول سال‌ها، کمبود منابع آب شیرین با تغییرات آب و هوایی، رشد جمعیت، جنگ و درگیری ، ضعف مدیریت و… به مرحله ای رسیده است که زندگی روزانه و سلامت میلیون ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است.

بازتاب– با شتاب گرفتن بحران آب و هوا، کمبود آب در منطقه ای که 360 میلیون نفر در آن زندگی می کنند، بدتر شده و رشد اقتصادی را در این مناطق مختل می کند. گزارشی از بانک جهانی نشان می دهد که کمبود آب ناشی از تغییرات آب و هوایی ممکن است منجر به خسارات اقتصادی تا 14 درصد از کل تولید ناخالص داخلی منطقه در 30 سال آینده شود.

در چند سال اخیر بکارگیری برخی نوآوری های تکنولوژیکی در برخی کشورها و بهبود سیستم های مدیریت آب به کم شدن این بحران کمک کرد به طوریکه برخی کشورها به کمک سازمان های بین المللی، توسعه کارخانه های نمک زدایی، تشویق کشاورزی پایدار و همچنین برنامه های بازیافت آب را توسعه داده اند ولیکن به طور گسترده توافق شده است که برای جلوگیری از یک بحران بزرگ آب در آینده به همکاری و مدیریت بیشتر در سطح دولتی نیاز است.

نشنال نیوز در سرتاسر منطقه با کشاورزان، شهروندان، مقامات و کارآفرینان فناوری کشاورزی گفتگو کرده است تا ضمن بررسی شرایط، راهکارهای جلوگیری از این بحران را موشکافی کند.

چوپانی گوسفندان خود را در زمینی خشک در حاشیه بیابان شهر مرکزی نجف عراق جمع می کند- خبرگزاری فرانسه

عراق

سازمان ملل متحد عراق را به عنوان پنجمین کشور آسیب پذیر جهان در برابر تغییرات اقلیمی معرفی کرده است.

یکی از بخش هایی که در این کشور بیشتر تحت تاثیر کمبود آب قرار گرفته، کشاورزی است که کمتر از 4 درصد از تولید ناخالص داخلی سالانه 208 میلیارد (تا سال 2021) آن را تشکیل می دهد، در حال حاضر کشاورزی منبع اصلی درآمد حداقل یک سوم جمعیت عراق است. (یعنی 14 میلیون نفر از جمعیت 44 میلیونی این کشور).

دو منبع اصلی آب عراق، رودخانه‌های دجله و فرات که بیش از 90 درصد ذخایر آب شیرین کشور را تشکیل می‌دهند، در طول سال‌ها به میزان قابل توجهی کاهش بازدهی داشته اند. ساخت سدها و انحراف آب به بالادست در کشور های همسایه، وضعیت را تشدید کرده و کشورهای پایین دستی مانند عراق را با آب کمتری مواجه کرده است.

مرد جوانی در اکتبر 2022 در باتلاقی که در مرز عراق با ایران قرار دارد، روی خاک های ترک خورده و خشک شده راه می رود-  خبرگزاری فرانسه

سوء مدیریت و آلودگی بحران را تشدید می کند

برخی از کشاورزان شروع به تغییر تکنیک های آبیاری سنتی به سیستم های مدرن تر کرده اند که مصرف آب را تقریباً به نصف کاهش می دهد.

دولت مقداری حمایت می کند، اما کشاورزان می گویند که برای تامین نیازهای آنها کافی نیست و آنها به تنهایی قادر نیستند تا اصلاحات لازم را انجام دهند.

یعقوب در مزرعه توت فرنگی خود در امان: او عمدتا توت فرنگی را به بازارهای خلیج عرضه می کند.

اردن یکی از کم آب ترین کشورهای جهان است. به ازای هر نفر سالانه 100 متر مکعب آب در دسترس است . این مقدار بسیار کمتر از 500 متر مکعبی که سازمان ملل آن را به عنوان “کمبود مطلق” ارزیابی و طبقه بندی کرده، است.

در این کشور، جمعیت رو به رشد، سوء مدیریت و تغییرات آب و هوایی تاثیر زیادی بر کاهش منابع طبیعی آب وارد می کند.

در پاسخ، دولت به دنبال ساخت یک کارخانه آب شیرین کن چند میلیارد دلاری با استفاده از سرمایه گذاری خارجی است تا آب را از جنوبی ترین شهر عقبه به پایتخت امان برساند.

این پروژه امیدی را برای کشور ایجاد می کند، اما روند مناقصه پروژه بیش از سه سال است که متوقف شده است. همه اینها در حالی است که دولت با شرایطی مانند استفاده غیرقانونی آب، سرقت و نشت در شبکه آبرسانی دست و پنجه نرم می کند.

بارندگی نیز در طول سال ها کاهش یافته است و در این شرایط کشاورزان بیشترین خسارت را از کم آبی متحمل شده اند و تولید آنها به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

برخی از کشاورزان از محصولات کشاورزی که نیاز به آب بیشتری دارند، به سمت محصولاتی مانند توت‌فرنگی و خرما که به آب کمتری نیاز دارند، روی آورده‌اند. تقاضا در حوزه خلیج‌فارس باعث می‌شود که چنین محصولاتی برای کشاورزان سودآورتر باشند و فشار کمتری بر منابع آبی عمدتاً بیابانی و خشک کشور وارد می‌کنند.

یک کشاورز کنار گلخانه ای از کاهو در روستای قاب الیاس لبنان ایستاده است.

لبنان

سال گذشته، یونیسف هشدار داد که سلامت میلیون ها نفر در لبنان – کشوری حدود شش میلیون نفر – به دلیل بحران آب در خطر است. در بیانیه یونیسف آمده است که تأمین‌کنندگان دولتی به دلیل رشد روز افزون تورم، قادر به تأمین آب کافی «عمدتاً در نتیجه بحران برق» نیستند، زیرا نگهداری زیرساخت‌ها و تامین قطعات آن بسیار گران است.

وضعیت کشاورزی در شهرهای کوچکتر مانند بعلخمی، در جنوب شرقی بیروت در خطر است. مسئولین این شهر مجبور شدند با کمک و بودجه سفارت ژاپن و گروهی از دانشگاهیان آمریکایی بیروت، امور را به دست بگیرند تا صفحات خورشیدی را در مناطق مناسب نصب کند .

در روستای قاب الیاس، کشاورزان می گویند که کاهش بارندگی باعث می‌شود هر فصل برای تقسیم منابع آبی قرعه‌کشی داشته باشند. برخی دیگر مجبورند تا محصولات خود را با آب چشمه ای محدود که شهرداری هر 9 تا 12 روز یک بار تامین می کند، آبیاری کنند.

حمزه عبدالرسول، 41 ساله، اهل نوبیا در جنوب مصر، امرار معاش خود را از طریق کشتی گردشگران و مردم محلی در سراسر رود نیل می گذراند

مصر

بیش از 90 درصد از جمعیت 105 میلیونی مصر برای نیازهای آب شیرین خود به رود نیل وابسته هستند. اما ساخت سدی بر روی رودخانه نیل آبی در بالادست در منطقه اتیوپی، آنها را به کم شدن شدید آب تهدید می کند.

مصر هم برای خود سدهایی ساخته است، در جنوب سد اسوان پایین و سد بلند اسوان برای جلوگیری از سیل کنترل نشده رودخانه نیل، ایجاد یک مخزن آب شیرین – دریاچه ناصر – و کمک به تامین برق حیاتی برای این کشور از جمله فعالیت های عمرانی مصر در حوزه آب است.

اما ساخت سدها به ضرر مردم نوبیایی‌ در جنوب تمام شد که مجبور شدند به منطقه دیگری منتقل شوند زیرا خانه‌هایشان با آبگیری دریاچه ناصر از دست رفت . در حال حاضر این گروه قومی همچنان درد از دست دادن دیار خود را به یاد دارند و سخت تلاش می کنند تا فرهنگ شان را حفظ کنند.

کشاورزان مصری در مزرعه ای در روستای میت العز در دلتای نیل برنج می کارند. خبرگزاری فرانسه

در شمال، جایی که شاخه ای از نیل به دریای مدیترانه می رسد، شهر باستانی روزتا نیز در زیر آب ناپدید شده است.

قبل از ساخت سدها، رسوبات طبیعی از رود نیل عبور می‌کردند و در کناره‌ها رسوب می‌کردند و از هرگونه فرسایش خاک جلوگیری می‌کردند. ولیکن از زمان ساخت سدها، روزانه تا 6.8 کیلومتر از زمین توسط رود خانه از بین می رود .

مصر اکنون برای حفاظت از موجودیت خود تلاش های زیادی می کند. در بالادست، اتیوپی، ساخت و توسعه یک سد عظیم را ادامه می‌دهد که مصری‌ها را بیشتر از قبل نگران می کند.

قاهره می‌گوید هر گونه کاهش حق آبه، هر چقدر هم که کم باشد، فاجعه‌ای بی‌سابقه برای این کشور عمدتاً بیابانی ایجاد می‌کند.

یک دهه مذاکره بین مصر و اتیوپی نتوانسته گره مربوط به درخواست کلیدی قاهره برای توافقنامه الزام آور قانونی درباره آب را باز کند. اتیوپی اصرار دارد که چنین توافقی ضروری نیست. آخرین دور مذاکرات بین آنها نیز مدتی قبل به شدت شکست خورد.