خاورمیانه همچنان در آشوب

نابودی داعش سرزمینی در نیمه نخست سال96 اگرچه امیدهایی برای بازگشت آرامش به خاورمیانه ایجاد کرده بود با این حال بازیگری مخرب آمریکای ترامپ در نیمه دوم سالی که گذشت، ابهامات و تردیدهای جدی در این زمینه ایجاد کرده است.

خاورمیانه به ویژه در سال های اخیر تبدیل به کانون تلاش های سیاست قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای شده است. گسترش شبکه های اجتماعی و افزایش آگاهی عمومی،بحران های زیست محیطی ناشی از عمدتا تغییراقلیم و خشکسالی و تغییرات دموگرافیک،ناتوانی حکومت های منطقه ای از برآورده کردن مطالبات و تراکم بحران و فروپاشی حکومت های این کشورها بسترهای ملی بوده است که این منطقه را تبدیل به کانون رخدادهای سیاسی کرده است.
از سوی دیگر اگر بخواهیم ازسطح تحلیل منطقه ای تحولات خاورمیانه را مورد بررسی قرار دهیم می توان به تضاد منافع،رقابت های قدرت های منطقه ای اشاره کرد.با این حال در سطح کلان بازیگری قدرت های فرامنطقه ای در تضاد یا همپوشانی با منافع قدرت های منطقه ای زمینه ساز تداوم بحران ها در سوریه، عراق، لبنان و یمن رخ بوده است.در این راستا می توان به همپوشانی منافع عربستان و برخی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس با آمریکا و غرب از سویی و نزدیکی های ایران و روسیه از سوی دیگر اشاره کرد.
در چنین بستری می توان رخدادهای کشورهای سوریه، یمن، قطر،لبنان و عراق در سال گذشته را مورد بررسی قرار داد؛

**سوریه؛بازیگری مخرب آمریکای ترامپ
سوریه پس از حدود شش سال جنگ داخلی، نیم میلیون کشته،یازده میلیون آواره و زیرساخت های نابود شده هنوز چشم اندازی برای صلح و آرامش به خود نمی بیند.
اگرچه در سالی که گذشت در سایه ابتکار آستانه که بعد از آزادی حلب در دستور کار ایران روسیه و ترکیه قرار گرفته بود تنش ها به میزان قابل توجهی در سوریه کم شد و نظام سوریه توانست بخش های زیادی از اراضی تحت تصرف تروریست ها را آزاد کند. با این حال بازیگری مخرب آمریکای ترامپ به ویژه در روزهای پایانی سال امیدها به حل و فصل بحران را کاهش داده است.
در ادامه نشست های آستانه که از دی ماه 1395 آغاز شده بود، امسال پنج نشست در قالب ابتکار آستانه برگزار شد؛ جداسازی و تفکیک گروههای تروریستی از معارضان، ایجاد مناطق کاهش تنش و حرکت به سمت فرایند سیاسی دستور کار این نشست ها بود و تا پایان سال 96 ده نشست در سطوح کارشناسان وزیران و روسای جمهور مختلف برگزارشد.
در همین راستا چهارمین نشست آستانه ایجاد مناطق کاهش تنش در استان ادلب؛ منطقه شمالی هر حمص، غوطه شرقی و جنوب سوریه را دستور کار داشت در این نشست تشکل گروه های مسلح موسوم به کمیته عالی مذاکرات پیشنهاد روسیه برای تعیین مناطق بدون جنگ را پذیرفت.

**حمله به الشعیرات نخستین اقدام عملی آمریکایی ترامپ
حمله شیمیایی به منطقه خان شیخون که برخی منابع ضد دولتی تلفات آن را حدود 100 کشته و 400 زخمی برآورد کردند زمینه ساز نخستین اقدام عملی آمریکای ترامپ در صحنه میدانی شد. در واکنش به این حمله آمریکایی ها با پرتاب 59 فروند موشک پایگاه هوایی الشعیرات در استان حمص که گفته می شد حمله به خان شیخون از آنجا صورت گرفته انجام شد. این حمله در حالی صورت گرفت که در سالهای گذشته دولت سوریه تسلیحات شیمیایی خود را زیر نظر کارشناسان سازمان ملل متحد نابود کرده بود. مقامات جمهوری اسلامی ایران استفاده از تسلیحات شیمیایی را از سوی هر کس صورت گرفته باشد محکوم کردند. اقدام یکجانبه آمریکا در حمله به الشعیرات بدون توجه به درخواست ها برای بررسی دقیق عامل حمله به خان شیخون صورت گرفت.
پنجمین نشست آستانه سیزدهم و چهاردهم تیرماه در حالی در آستانه برگزار شد؛ در این مقطع اخباری در خصوص توافق روسیه و آمریکا در خصوص مناطق جنوب سوریه و حضور مستشاری ایران در این مناطق منتشر شد حسین جابری انصاری مذاکره کننده ارشد ایران در مذاکرات آستانه در واکنش به این مذاکرات و اخبار منتشر شده تصریح کرد که حضور ایران در سوریه به درخواست دولت این کشور بوده و این حضور منوط به توافق هیچ طرف دیگری نیست. وی تاکید کرد توافق دیگران درارتباط با ایران حتی اگر انجام شود هیچ نتیجه عملی و موثری درباره حضور ایران نخواهد داشت.
در ششمین نشست آستانه در شهریورماه مذاکره کنندگان برای ایجاد منطقه امن در ادلب سوریه توافق کردند. پنجم مهر ماه هم دستاوردهای مذاکرات ایران، ترکیه و روسیه برای برقراری صلح در سوریه به صورت پیش نویس یک قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه شد.
نیمه آبان ماه سالی که گذشت دیرالزور از مناطق اصلی استقرار تروریست ها در شرق سوریه در پی عملیات ارتش سوریه آزاد شد در پی این موفقیت بشار اسد رئیس جمهور سوریه طی نامه ای به رهبر انقلاب اسلامی از ایشان قدردانی کرد.هفتمین دور از مذاکرات آستانه هشتم و نهم آبان با حضور سه کشور ضامن نمایندگان دولت و معارضین و نمایندگانی از اردن و آمریکا به عنوان ناظر برگزار شد.مین زدایی از مناطق درگیری به ویژه مناطق تاریخی سوریه ، تبادل بازداشت شدگان، اجساد، گم شدگان و روشن شدن تکلیف مفقودان از محورها و برنامه های کاری این دور از مذاکرات بود.پیش از این نشست وزیران امور خارجه ایران ترکیه و روسیه در آنتالیا در ارتباط با چگونگی ادامه روندهای نشست آستانه رایزنی و زمینه را برای برگزاری اجلاس سران سه کشور فراهم کردند.
30 آذرماه روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه در نشست سوچی طی بیانیه ای توافق کردند به سوری ها در برگرداندن وحدت کشور،دستیابی به یک راه حل منصفانه و شفاف که منجر به تدوین قانون اساسی با حمایت مردم سوریه و انتخابات آزاد با مشارکت تمام واجدین شرایط و تحت نظارت سازمان ملل کمک کنند.
در هشتمین دور از نشست های آستانه در دی ماه طرفین درباره تاریخ برگزاری کنگره ملی گفت و گوی مردمی سوریه در نهم و دهم بهمن ماه توافق کردند.در این نشست همچنین با هدف اعتماد سازی بین طرف های درگیر در سوریه سند «مقررات کارگروه آزادسازی بازداشت شدگان ربوده شدگان و تحویل اجساد و شناسایی مفقودان» و همچنین بیانیه مشترک درباره «مین زدایی بشر دوستانه در سوریه شامل فهرست یونسکو از اماکن میراث فرهنگی» تصویب شد.
به گزارش ایرنا، در نهایت کنگره گفت و گوی مردمی سوریه با حضور نمایندگان دولت و معارضه سوری برگزارشد؛ در این نشست کمیته عالی مذاکرات با تاکید بر اینکه این گفت و گوها برای به حاشیه راندن مذاکرات صلح سازمان ملل طراحی شده است در مذاکرات شرکت نکردند.با این حال شرکت کنندگان در این کنگره در پایان موافقت کردند که کمیته تدوین قانون اساسی متشکل از نماینده حکومت جمهوری عربی سوریه را به همراه نمایندگان گروههای مخالف تشکیل دهند تا در راستای قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل به تدوین پیش نویس قانون اساسی اقدام کند.
سرنگونی جنگنده اف 16 رژیم صهیونیستی با استفاده از موشک سام 3 در بهمن ماه سالی که گذشت حاکی از تغییر معادلات میدانی و از بین رفتن برتری هوایی رژیم صهیونیستی در عرصه میدانی بود.
در حالی که سال 96 امیدها برای حل و فصل بحران سوریه افزایش یافته بود به نظر می رسد بازیگری مخرب آمریکا باعث شد امیدها رنگ ببازد. اعلام ائتلاف به رهبری آمریکا برای تشکیل نیروی مرزبانی 30 هزار نفری با مشارکت نیروهای محلی و کردها زنگ خطر را برای ترکیه به صدا درآورد و اردوغان دستور حمله به شهر عفرین در مرزهای دو کشور را صادر کرد.کردها که به تصور پشتیبانی آمریکا برنامه های خود را پیش می بردند عملا قربانی عدم همراهی و خیانت آمریکا شدند این در حالی است که ترکیه اعلام کرده است نیروهای نظامی این کشور در مراحل بعد به به منبج حمله خواهند کرد.
از سوی دیگر دولت سوریه برای تامین امنیت پایتخت اقدام به حمله به منطقه غوطه شرقی در نزدیکی دمشق کرد. تروریستها از غوطه شرقی دست به حملات موشکی به دمشق می کردند .با آزادی این منطقه عملا تروریست ها و حامیان آنها برگ برنده خود برای تحت فشار قراردادن نظام بشار اسد را از دست می دهند از همین رو حامیان غربی تروریست ها در شورای امنیت سازمان ملل متحد دست به کار شده و آتش بس 30 روزه در این منطقه را تصویب کردند این در حالی بود که اتفاقاتی به مراتب بدتر در منطقه عفرین و دیگر مناطق سوریه انجام می شد و آمریکا و متحدان آن عملا در قبال این اتفاقات سکوت کردند.

** یمن؛ علی عبدالله صالح؛ بازنده بزرگ
بازیگری محمد بن سلمان به ویژه در سالی که گذشت عبرت آموز بوده است؛ عربستان بازنده پرونده هایی بود که اغلب خود باز کرده بود. در سال گذشته بمباران یمن در حالی وارد چهارمین سال شده است که هنوز چشم اندازی برای برون رفت از بحران در این کشور فقیر و جنگ زده دیده نمی شود.محمد بن سلمان فقر، قحطی و بیماری و کشتار زنان و کودکان یمنی چیزی به دست نیاورده است. طبق برآوردهای هزینه این جنگ در سه سال گذشته به صد و بیست میلیارد دلار رسیده است و بسیاری بر این باورند زیان مادی واقعی بسیار بیشتر از این رقم می باشد.طبق آمار سازمان ملل متحد در این جنگ خانمان سوز بیش از ده هزار نفر کشته و سی هزار نفر زخمی شده اند. به علاوه این که بیشتر زیرساخت های این کشور در اثر بمباران تخریب شده اند.علی عبدالله صالح رئیس جمهور پیشین یمن که در سال های گذشته در کنار حوثی ها با ائتلاف تحت امرعربستان سعودی می جنگید به دنبال چرخش در مواضع سیاسی جان خود را بر سر معامله با سعودی ها از دست داد.علاوه بر این در نیمه دوم سال گذشته اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه نیروهای تحت امر سعودی ها با نیروهای تحت امر امارات درگیر شده اند.
عربستان در پی ناکامی های مکرر در یمن به دنبال استفاده از ظرفیت های آمریکا در شورای امنیت ملل متحد بوده است. به دنبال حملات موشکی حوثی ها به ریاض نیکی هیلی سفیر آمریکا در سازمان ملل با نمایش قطعاتی از موشک شلیک شده مدعی شد این موشک ها ساخت ایران است. نیکی هیلی در این راستا ضیافتی با حضور اعضای شورای امنیت برگزار کرد و بعدها تلاش کرد قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی ایران به تصویب برساند که با وتو روسیه عملا در این راه ناکام ماند.

** قطر؛جزیره رشک برانگیز
دومین پرونده ای که سعودی ها در خردادماه باز کردند پرونده قطر بود؛همسایه کوچک و درعین حال ثروتمند که قدرت نرم و رسانه ای آن مایه رشک سعودی ها شده است.بعد از اجلاس سران کشورهای عربی در ریاض که با حضور ترامپ برگزار شد انتشار اظهارات شیخ تمیم امیر قطر مبنی بر اینکه ایران وزنه مهمی در خاورمیانه و جهان اسلام است آغازگر بحران بین ریاض – دوحه شد.
اگرچه قطری ها اعلام کردند که شیخ تمیم چنین اظهاراتی نداشته و خبرگزاری قطر توسط افراد ناشناس هک شده است با این حال عربستان سعودی، بحرین، مصر و امارات متحده عربی به بهانه حمایت قطر از مخالفان داخلی، حمایت از ایران، حمایت از داعش و القاعده و گروه‌های افراط گرای اسلامی روابط خود را با قطر قطع و این کشور را تحت شدید ترین محاصره زمینی، دریایی و هوایی قرار دادند.لیبی، مالدیو، چاد ،کومور و نیجر هم زیر فشارهای سعودی ها روابط خود را دوحه قطع کردند.با این حال در همان روزهای نخست ایران مرزهای هوایی خود به سوی قطری ها را بازکرد ترکیه هم در این کارزار طرف قطر را گرفت ونیروهای نظامی خود را به این کشور اعزام کرد.
عربستان سعودی و متحدانش طی یک التیماتوم 24 ساعته از سرگیری روابط با دوحه را مشروط به قطع فوری روابط دیپلماتیک با ایران و ترکیه، اخراج اعضای حماس از کشور،مسدود کردن حساب اعضای حماس و توقف کمک مالی به آنها،اخراج اعضای اخوان المسلمین مصر،اخراج مخالفان شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس از کشور،توقف حمایت از گروه‌های تروریستی،توقف دخالت در امور داخلی مصر،توقف پخش برنامه از شبکه تلویزیونی الجزیره، عذرخواهی از 5 کشور دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس بابت مطالب پخش‌شده از الجزیره و در نهایت تعهد به پایبندی به کلیه سیاست‌های شورای همکاری خلیج فارس کردند. دوحه در همان آغاز این شروط را توهین به حاکمیت خود عنوان کرد و نه این ضرب الاجل و نه ضرب الاجل های 10 روزه بعدی سرانجامی نیافت.دولت کویت در این مقطع تلاشهای بسیاری برای حل و فصل بحران در مناسبات دوحه-ریاض انجام داد ولی این تلاشها هنوز که ماهها از آن می گذرد به جایی نرسیده است.
دولتمردان آمریکایی در ماه های نخستین بروز بحران سیگنال های متفاوتی و متعارضی به طرفین بحران ارسال کردند که از عدم اطلاع و سردرگمی آنها به ویژه رئیس جمهور از شرایط و روندهای حاکم بر خاورمیانه حکایت می کرد.به طوری که گفته می شد حتی رئیس جمهور خبر ندارد که العدید یکی از مهمترین پایگاههای آمریکا در قطر واقع است. آمریکایی ها بعدها برای حل و فصل بحران بین دوحه و ریاض و نزدیکی این دو کشور و ایجاد اتحاد در حاشیه جنوبی خلیج فارس بر علیه ایران هم تلاش هایی کردند.در روزهای پایانی سال اخباری مبنی بر تخلیه پایگاه هوایی العدید قطر از سوی آمریکایی ها شنیده می شود اخباری که در صورت صحت نشان می دهد وزن لابی های امارات و عربستان در آمریکا بیشتر از لابی های قطر بوده است.این گمانه از آنجا تشدید می شود که مشاور ولیعهد امارات در توئیتی برکناری رکس تیلرسون وزیر خارجه ترامپ را نتیجه لابی های امارات ذکر کرده است. بروز اختلاف بین دوحه و ریاض عملا شورای همکاری خلیج فارس را که ماهیتی ضد ایرانی داشت از حیز انتفاع ساقط کرد. امروز عربستان، امارات و بحرین در یک طیف قرار دارند کویت و عمان تلاش می کنند رویکرد میانه ای داشته باشند و قطر هم عملا از این نهاد بیرون رفته است.

** لبنان؛ تیری که به سنگ خورد
استعفای غیرمنتظره سعد حریری نخست وزیر لبنان در ریاض شوکی سنگینی در فضای به هم ریخته خاورمیانه بود.این اقدام در حالی صورت گرفت که لبنانی ها توانسته بودند با انتخاب میشل عون به ریاست جمهوری به بیش از دو سال بلاتکلیفی و بن بست سیاسی در لبنان خاتمه دهند و با پیروزی بر تروریست ها در عرسال مانع از این شوند که تروریست های تکفیری جای پایی در لبنان باز کنند.
سعد حریری 13آبان ماه ، متن استعفانامه خود را در شبکه تلویزیونی العربیه عربستان سعودی و به صورت ضبط شده خواند.وی در استعفانامه خود، ایران و متحدش حزب‌الله را متهم ساخت که لبنان را به گروگان گرفته و این منطقه عربی را بی‌ثبات ساخته‌اند. دیدار وی با علی اکبر ولایتی پیش از سفر به عربستان گمانه زنی ها در خصوص تاثیرات روابط تهران- ریاض بر این استعفا را تشدید کرد.
حریری در نامه استعفای خود با طرح اتهاماتی علیه جمهوری اسلامی ایران مدعی شده بود:«شواهدی دربارهٔ آنچه به‌طور پنهانی برای تهدید جان من برنامه‌ریزی می‌شود، دریافت کردم».
پس از این اظهارات، فرماندهی ارتش لبنان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد هیچ سوءقصدی به جان «سعدالحریری» نخست‌وزیر مستعفی این کشور وجود نداشته‌است. وزارت امور خارجه ایران نیز با بی‌اساس خواندن اتهامات حریری علیه ایران و با اشاره به اعلام استعفای او در عربستان سعودی، این کار را «بازی کردن در زمین دیگران دانست».
اعلام استعفای حریری در عربستان سعودی، محتوای متن استعفا، و نیز عدم مراجعت وی به لبنان پس از گذشت چند روز، بسیاری از شخصیت‌های لبنان را به واکنش واداشت و آنها اظهار داشتند سعودی‌ها حریری را بازداشت کرده‌اند و این استعفا تحت فشار مقامات سعودی به سعد حریری تحمیل شده‌است. میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان، وضعیت حریری در عربستان سعودی را گروگان‌گیری عنوان کرد.
در حالی که حریری همچنان در عربستان به سر می‌بُرد، سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، به سرنوشت نامعلوم نخست‌وزیر مستعفی اشاره کرد و گفت که وی در عربستان بازداشت است و از بازگشت وی به لبنان ممانعت می‌شود.
نبیه بری، رئیس مجلس لبنان نیز گفت استعفای سعد حریری باید براساس یک اقدام قانونی و در چارچوب حاکمیت ملی لبنان صورت گیرد و این استعفا پذیرفته نخواهد شد مگر آنکه در خاک لبنان اعلام شود.
سعد حریری سرانجام 18روز پس از اعلام استعفای خود در عربستان سعودی و به دنبال رایزنی های مصری ها و فرانسوی ها ، 21 نوامبر(30آبان) به لبنان بازگشت با این حال ماندن دو فرزند وی در عربستان به بهانه تحصیل به نوعی گروگان گیری از سوی سعودی ها تعبیر شد.
سعد حریری پس از بازگشت به لبنان اعلام استعفایش را به تعویق انداخت و بعدها گفت «من استعفایم را با دست خود نوشتم و می‌خواستم یک شوک مثبت ایجاد کنم و یک شوک منفی».
بازگشت حریری به لبنان از دید ناظران مسائل منطقه یک ناکامی بزرگ در سیاست خارجی سعودی به شمار می رفت که نه تنها نتوانست دستاورد قابل اعتنایی در لبنان به دست بیاورد وجهه خود را هم در افکار عمومی لبنانی ها و جهان عرب از دست داد.

** عراق؛ سایه روشن های پساداعش
ارتش عراق بالاخره بعد از 9ماه عملیات در 22 تیرماه سال جاری توانست موصل دومین شهر پرجمعیت عراق را از اشغال تروریست های تکفیری داعش آزاد کند.
آزادی موصل نقطه عطفی در مبارزات علیه تروریست های تکفیری داعش محسوب می شود به طوری که در این مقطع برخی از ناظران مسائل منطقه از ورود به عصر پساداعش سخن گفتند.هر چند بعدها با جرح و تعدیل در مواضع خود اعلام کردند که داعش سرزمینی از بین رفته است و داعش فکری و اعتقادی هنوز به حیات خود ادامه می دهد.با این حال مروری بر روندهای پس از آزادی موصل نشان می دهد عراق در عصر پساداعش هم روزهای آرامی در پیش ندارد.

** همه پرسی در اقلیم کردستان؛ گام برداشتن در بیراهه
به گزارش ایرنا، کردها که در کشورهای مختلف منطقه پراکنده شده و دولت مستقلی ندارند هر گاه فرصت کرده اند با زیر سوال بردن پیمان سایکس- پیکو آمال و آرزوهای خود در خصوص تشکیل واحد سیاسی مستقل کردی را ابراز کرده اند.ظهور داعش هم این فرصت را برای آنها فراهم کرد تا در این مسیر گام بردارند. در پی تهاجم داعش به شمال عراق پیشمرگ‌های کرد به طور غیررسمی کنترل برخی از مناطق را که نیروهای تحت کنترل بغداد رهایشان کرده بودند، در دست گرفتند.در جریان عملیات آزاد سازی موصل بارها مقامات اقلیم کردستان عراق زمانی را برای برگزاری همه پرسی اعلام کردند که هر بار به تعویق افتاد. در نهایت مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق در خردادماه و در جلسه‌ای با حضور احزاب کردی برگزاری همه‌پرسی در تاریخ 3 مهر 1396 را تایید کرد.
این در حالی است که پس از سقوط صدام حسین کردها با وجود اختلافاتی که بر سر مناطق مورد منازعه و بودجه با بغداد داشتند درعرصه های سیاسی و اقتصادی به ویژه منابع نفتی کرکوک موقعیت ویژه ای کسب کرده بودند. با وجود هشدارهای دلسوزانه مبنی بر لزوم حفظ داشته ها رهبران اقلیم کردستان دچار اشتباه محاسباتی شده و سوم مهر ماه همه پرسی تجزیه عراق را در سه استان اقلیم کردستان و همچنین مناطق مورد منازعه برگزار کردند. نکته قابل تامل اینکه پیش از برگزاری همه پرسی رهبران اقلیم کردستان عملا فضا را به سمتی هدایت کردند که به زعم خود دولت بغداد را در مقابل عمل انجام شده قرار دهند.
مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق در مصاحبه با فارن پالیسی انجام همه‌پرسی برای استقلال، حق مسلم و قانونی مردم کردستان دانست وگفت:«هدف از این همه‌پرسی اعلام استقلال است و همه‌پرسی مورد تایید اغلب مردم کردستان است».وی حتی در روزهای منتهی به انتخابات طی یک سخنرانی با انتقاد شدید از عملکرد دولت بغداد، گفت:اگر استقلال کردستان محقق نشود، وقوع جنگ‌های خونین بعید نیست.
در واکنش به این اظهارات حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق تصریح کرد که همه‌پرسی غیرقانونی و مغایر با قانون اساسی عراق است و دولت بغداد هرگز در این راستا تعامل نخواهد داشت.
در هر صورت همه پرسی در سایه بی توجهی به هشدارها و نگرانی های مشروع کشورهای منطقه در اقلیم کردستان عراق برگزار شد.روسای جمهور ایران و ترکیه در یک گفت‌وگوی تلفنی برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان را عامل ایجاد هرج و مرج در منطقه ارزیابی کردند.
در ادامه ترکیه تصمیم به مسدود کردن مرزهای خود با اقلیم کردستان گرفت و پارلمان این کشور هم رأی به تمدید لایحه‌ای داد که در صورت مواجهه با تهدیدات امنیت ملی، به ارتش این کشور اجازه مداخله در عراق و سوریه می‌دهد.ایران هم به درخواست دولت عراق آسمان خود را به روی پروازها به مقصد سلیمانیه و اربیل بست.
در حالی که رهبران اقلیم کردستان عراق تصور می کردند نیروهای نظامی عراق از حدود هفت سال جنگ با داعش و عملیات فرسایشی در موصل خسته و فرسوده شده اند، همه پرسی را برگزار کردند با این حال 24 مهر ماه حیدر العبادی نخست وزیر عراق و بعد از پایان مهلت داده شده به کردها برای خروج از شهر نفت خیز کرکوک اعلام کرد که نیروهای ارتش عراق و شبه‌نظامیان شیعه تحت فرماندهی ارتش، کنترل کامل کرکوک را در اختیار گرفته‌اند.العبادی همچنین اعلام کرد که «کرکوک در اختیار دولت مرکزی است وهمه‌پرسی استقلال کردستان عراق به تاریخ پیوسته است».
بازپس گیری کرکوک عملا هر پایانی بر تحرکات تجزیه طلبانه دراقلیم کردستان عراق و گام بلندی در حفظ تمامیت ارضی این کشور بود. اشتباه محاسباتی رهبران اقلیم کردستان عراق نه تنها چیزی عاید کردها نکرد بلکه باعث شد بسیاری از داشته ها و دستاوردهای کردها بعد از سقوط صدام هم از دست برود.
با سقوط داعش و فیصله تحرکات تجزیه طلبانه در اقلیم کردستان عراق به نفع دولت مرکزی فضای سیاسی عراق به سمت انتخابات پارلمانی 2018 حرکت می کند.از یک سو حیدرالعبادی با آزادی موصل و مهار تحرکات کردها اعتماد به نفس بیشتری کسب کرده و به دنبال کسب کمک های مالی برای بازسازی مناطق آسیب دیده ازهشت سال جنگ داخلی است و از سوی دیگرعراق تبدیل به کانون رقابت های قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای شده است.
برخی کشورهای منطقه که بعد از سقوط صدام با عراق رابطه نداشتند واز حامیان فکری و لجستیکی گروه های تروریستی و تکفیری در تمام این سال ها بوده اند اکنون به دنبال این هستند با دلارهای نفتی به اهداف خود دست یابند و در این راه بر عصبیت های قومی و قبیله ای تاکید می کنند.شنیده ها حاکی است این کشورها ارائه کمک به بازسازی مناطق آسیب دیده عراق را مشروط به کاستن نفوذ ایران درعراق کرده اند غافل از اینکه دو ملت ایران و عراق دارای علقه های قوی فرهنگی با یکدیگر هستند و سال ها تبلیغات ضد ایرانی رژیم بعث صدام هم نتوانست خللی در این علقه ها و پیوندهای تاریخی دو ملت ایجاد کند با این حال به نظر می رسد رهبران عراقی روزهای سختی برای حفظ امنیت و بازگشت آوارگان، حرکت در مسیرآرامش و بازسازی مناطق آسیب دیده پیش دارند .

**چشم انداز پیش رو
در روزهای پایانی سال سید عمار حکیم رئیس تحالف ملی عراق و از چهره های نزدیک به ایران اعلام کرد که مشکلات خاورمیانه تنها از طریق گفتگو میان تهران و ریاض حل شدنی است. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه هم در جریان سفر به پاکستان اعلام کرد که اگر عربستان سعودی مورد حمله قرار گیرد ایران به این کشور کمک خواهد کرد. پیشتر وزیر امور خارجه در مقاطع مختلف از جمله در کنفرانس امنیتی مونیخ از لزوم همکاری کشورهای منطقه برای تامین امنیت منطقه و تشکیل منطقه قوی سخن گفت. با این حال به نظر نمی رسد این صداها در عربستان گوش شنوایی داشته باشد به ویژه اینکه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی نگاهش به آمریکای ترامپ است و می خواهد دستاوردهای قرارداد 450 میلیارد دلاری خود را در رقابت منطقه ای با ایران برداشت کند.
افزایش فشارها بر ایران بر سر دو مسئله برنامه موشکی و سیاست منطقه ای تهران بیش از هر چیز دستخوش آمریکا به قرارداد 450 میلیارد دلاری با سعودی هاست.از سوی دیگر در روزهای پایانی سال رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا چه در کابینه ترامپ چهره ای متعدل و منطقی به شمار می رفت در نهایت برکنار شد و پمپئو رئیس پیشین سیا و از چهره های جنگ طلب و ضد ایرانی به جای وی نشست. طنز ماجرا آنجاست که مشاور محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی مدعی شده امارات در برکناری رکس تیلرسون دست داشته است. با این شرایط باید دید کشتی طوفان زده خاورمیانه در سالی که پیش روست در چه مسیری طی طریق خواهد کرد.