جایزه‌هایی که برای مردم ناآشناست
جایزه‌های ادبی در دنیا یکی از راه‌های معرفی کتاب‌ها و مطرح شدن آن‌ها برای مخاطبان است، اما خیلی از افرادی که به نمایشگاه کتاب تهران می‌آیند از جایزه‌ها هیچ اطلاعی ندارند مگر جایزه نوبل.
در سراسر جهان جایزه‌های ادبی بسیاری برگزار می‌شود که علاوه بر تشویق نویسندگان و شاعران، تنور و بازار ادبیات را گرم می‌کند و سبب می‌شود نویسندگان و شاعران و آثار آن‌ها در رسانه‌ها مطرح شوند و مخاطبان به خواندن این کتاب‌ها ترغیب شوند. به نظر می‌رسد علاوه بر جایزه نقدی که هر یک از این جایزه‌ها به برگزیدگان خود می‌دهند، اغلب نویسندگان بیش‌ترین سود را از مطرح شدن نام‌شان با این جایزه‌ها و همچنین فروش آثار و بالا رفتن میزان ترجمه آثارشان به زبان‌های دیگر می‌برند.
با توجه به این موضوع این سوال مطرح است که کسب جوایز ادبی در خرید کتاب بین کسانی که به نمایشگاه کتاب تهران می‌روند چقدر تأثیر دارد؟ آیا به این موضوع توجه دارند؟ جوایز ادبی ایرانی و خارجی چه فرقی برای‌شان دارد؟
تعدادی از فعالان نشر و مردم به این پرسش پاسخ داده‌اند. خیلی از کسانی که به نمایشگاه کتاب می‌آیند، جوایز ادبی ایرانی را نمی‌شناسند. درصدی هم که نام جوایز را می‌شناسند برای‌شان مهم نیست. ناشران معتقدند مخاطبان جدی کتاب سراغ این جوایز می‌روند و جوایز در میان مردم عادی شناخته‌شده نیستند.
یکی از کارکنان نشر مروارید در این‌باره گفت: جوایز ادبی زمانی برای مردم مهم بودند زیرا رسانه‌ها درباره آن‌ها حرف می‌زدند و اطلاع‌رسانی می‌کردند، اما حالا هرکسی برای خود یک رسانه شده است. در یکی دو سال اخیر مردم سراغ کتاب‌هایی می‌آیند که در تلگرام و اینستاگرام دیده‌اند و دنبال جوایز نیستند. مسئله‌ای که وجود دارد این است که زمانی به جوایز ادبی بها داده می‌شد، اما این جوایز کمرنگ‌تر شده‌اند. جوایز زمانی باارزش هستند که موسسه‌ای که جایزه را اهدا می‌کند، تبلیغات داشته باشد. چیزی دیده می‌شود که تبلیغ شود. جوایز در حلقه ادبیاتی‌ها مانده و عوام از آن‌ها اطلاعی ندارند و نمی‌دانند جایزه چه چیزی هست و چقدر اعتبار دارد. آدم‌های خاصی هستند که زمانی می‌دانستند و به دیگران می‌گفتند. اما الان این‌طور نیست. کتابی‌که جایزه می‌برد اتفاق خاصی برایش نمی‌افتد. درباره جایزه‌های ادبی خارجی هم باید بگویم به موضوعاتی اختصاص دارند که با فرهنگ ما همخوانی ندارند و ایرانی‌ها آن فضا را نمی‌پسندند؛ پس تأثیری در انتخاب مردم ندارند.
یکی از کارکنان نشر قومس اظهار کرد: جایزه برای مردم اهمیتی ندارد و هیچ شناختی از جایزه‌ها ندارند. کتاب را می‌بینند و اگر در روی جلد یا پشت آن زده باشد برنده جایزه، می‌گویند اِ جایزه هم برده!
همچنین یکی از کارکنان نشر ثالث درباره این موضوع بیان کرد: رفتاری که در این چندساله به‌ویژه دولت دوم احمدی‌نژاد وجود داشت و همه تلاش‌شان این شد که جوایز ادبی خصوصی را از رونق بیندازند عملا باعث شد جایزه‌های ادبی از رونق بیفتد. به ندرت پیش می‌آید که مردم به جایزه ادبی اهمیت بدهند و جوایز ادبی را دنبال کنند. شاید کمتر از یک درصد در این دسته جا شوند، آن یک درصد را هم با ارفاق می‌گویم. زمانی جایزه «گلشیری» و… در انتخاب مردم و فروش کتاب تأثیر زیادی داشتند اما الان بدون هیچ تردیدی می‌توانم بگویم مردم جایزه‌های ادبی را نمی‌شناسند و برای‌شان مهم نیست مگر جایزه‌های ادبی خارجی.
یکی از غرفه‌داران نشر نیلا هم تأکید کرد: مردم سراغ جایزه‌های ادبی را نمی‌گیرند و شاید خیلی کم به این موضوع توجه دارند. البته ما هم خودمان به عنوان ناشر جوایز ادبی را تبلیغ نمی‌کنیم، در حالی که تبلیغات برای شناخته‌تر شدن جوایز مهم است اما ما خودمان هم اصرای به تبلیغ جوایز نداریم.
همچنین مسئول انتشارات آرادمان اظهار کرد: کسانی که به صورت تخصصی و جدی کارهای ادبی را دنبال می‌کنند برای‌شان مهم است که کتابی مثلا جایزه «کتاب سال شعر خبرنگاران» را برده باشد. اما با این حال در کل چند سالی است مخاطبان ادبیات، بویژه داستان، کمتر سراغ جایزه‌های ادبی داخلی را می‌گیرند؛ بیشتر دوست دارند روی کتاب زده باشد برنده جایزه نوبل ادبیات، من بوکر و… .
ناشر دیگری هم گفت: نمی‌توان گفت کسانی که به نمایشگاه کتاب می‌آیند مخاطبان اصلی کتاب هستند. مخاطبان جدی‌تری داریم که اصلا به نمایشگاه کتاب نمی‌آیند، همان‌ها جوایز ادبی را می‌شناسند و برای‌شان مهم است. مخاطبان حرفه‌ای کمتر حضور دارند. نمایشگاه، مکان تفریحی و فرهنگی است و باز هم می‌گویم الزاما اهل کتاب به نمایشگاه نمی‌آیند. مخاطبان جدی کتاب به کتاب‌فروشی‌ها می‌روند.
به ندرت پیش می‌آید که مردم عادی نام جایزه‌های ادبی را شنیده باشند. برای اکثر کسانی که از آن‌ها سوالاتی پرسیدم، جوایز اهمیتی نداشت و آن‌ها را نمی‌شناختند، به‌ویژه جوایز ادبی ایرانی را. بخشی از واکنش‌های مردم به این سوال این‌گونه بود: جوایز برای من مهم نیست. بیشتر حسن شهرت کتاب‌ها برایم مهم است. راستش اصلا جوایز ادبی را نمی‌شناسم که برایم مهم باشد.
برخی از اظهارنظرهای حاضران در نمایشگاه کتاب درباره جایزه‌های ادبی در ادامه می‌آید:
– چون دانشجو هستم و رشته‌ام مرتبط با ادبیات نیست اصلا به این چیزها توجه ندارم. بیشتر کتاب دانشگاهی می‌خرم. به بخش ناشران عمومی هم رفتم، اما چیزی را که می‌گویید ندیدم.
– شاید کتاب خوبی خریده باشم که جایزه ادبی برده، اما من که جایزه‌ها را نمی‌شناسم چون دغدغه‌اش را ندارم.
– کتاب‌هایی که می‌خرم قبلا درباره‌شان سرچ کرده‌ام. کتاب‌هایی را می‌خرم که مطابق با سلیقه‌ام باشند. جایزه‌های ادبی برایم مهم نیستند، چون موضوعاتی که دارند با سلیقه من همخوانی ندارد. البته جایزه‌های ادبی مانند من بوکر و نوبل برایم مهم است.
– جایزه‌های ادبی را نمی‌شناسم و نمی‌خواهم بشناسم، زیرا اصلا مهم نیستند!
-جایزه ادبی چی هست؟!
– در خرید کتاب‌هایم توجهی به جایزه‌های ادبی ندارم؛ فرقی هم ندارد ایرانی و خارجی.
– اصلا مگر مهم‌اند؟! اگر قرار باشد بین جایزه ادبی ایرانی و خارجی انتخاب کنم، جایزه ادبی ایرانی را انتخاب می‌کنم چون فکر می‌کنم به فضای ذهنی من نزدیک‌تر است.
– جایزه؟ جایزه ادبی؟ جایزه ادبی ایرانی داریم؟! فقط نوبل را می‌شناسم.
– جوایز ادبی ایرانی و خارجی را تقریبا می‌شناسم و سعی می‌کنم برگزیده‌های‌شان را بخوانم. اما در الویت انتخاب‌هایم نیستند، چون کتاب خوندن کاملا سلیقه‌ای است. مسلما داوری این جوایز هم سلیقه‌ای است. احساس می‌کنم داوران نظرشان را تحمیل می‌کنند. خیلی از کتاب‌های خوب جایزه نبرده اما خوب‌اند. بعضی‌ها هم جایزه برده‌اند اما به نظرم خوب نیستند.
