تهران، پایتخت درگیری‌های خیابانی؛ چرا خشونت در میان شهروندان ایرانی افزایش یافته است؟
در سال‌های اخیر، آمار نزاع و درگیری‌های خیابانی در ایران به‌ویژه در شهر تهران به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. گزارش‌های رسمی و اظهارات کارشناسان اجتماعی و روانشناسی حاکی از آن است که این پدیده به‌عنوان یکی از معضلات اجتماعی مهم کشور، نیازمند توجه و مداخله جدی است.
آمار و مستندات نگران‌کننده
بازتاب– تنها در سال 1403، چندین درگیری خونین در خیابان‌های تهران و سایر شهرهای ایران به دلایل مختلف رخ داد که در این میان برخی از آن‌ها توجه ویژه‌ای را به خود جلب کردند:
√ درگیری‌های مربوط به اختلافات رانندگی
در یکی از این حوادث که در یکی از محله‌های جنوبی تهران رخ داد، اختلافات رانندگی به درگیری با سلاح سرد تبدیل شد. طبق گزارش‌ها، در این درگیری که به‌دلیل فشارهای خانوادگی و اجتماعی شدید رخ داد، یک نفر کشته شد. این حادثه در اردیبهشت 1403 به وقوع پیوست .
√ نزاع‌های بین دست‌فروشان
در اواسط تابستان 1403، درگیری خونینی میان دو گروه دست‌فروش در محله ای در تهران رخ داد. این نزاع به‌دلیل یک اختلاف تجاری و مالی آغاز شد، اما به‌سرعت به درگیری با سلاح سرد تبدیل شد. در این حادثه یک نفر به‌طور جدی مجروح و دیگری به‌دلیل جراحات وارده جان خود را از دست داد.
√ اختلافات شخصی و مسائل شهروندی
یکی دیگر از موارد پرحاشیه دیگر در سال 1403 در مرکز تهران اتفاق افتاد که در آن یک درگیری میان چند جوان بر سر موضوعی پیش‌پاافتاده به نزاعی خونین تبدیل شد. این نزاع که در یکی از خیابان‌های شلوغ تهران رخ داد، منجر به قتل یک نفر به‌وسیله چاقو شد. در این حادثه، چندین نفر نیز زخمی شدند این درگیری در اواخر شهریور 1403 به وقوع پیوست.
√ درگیرهای ناموسی در محلات
در یک درگیری در محله ای در کرمانشاه، اختلافات خانوادگی به دلیل شایعاتی درباره‌ی روابط نامشروع منجر به یک درگیری شدید شد. یکی از اعضای خانواده، که برادر فرد مورد اتهام بود، تصمیم به انتقام گرفت و در جریان این درگیری، جان یکی از اعضای دیگر خانواده را با سلاح سرد گرفت.
√ نزاع‌های خیابانی در مراسم‌های محلی
در یکی از مراسم‌های عروسی در شیراز، در آبان 1403، یک درگیری شدید بین گروهی از جوانان در یکی از خیابان‌های شلوغ شیراز رخ داد. این درگیری که ابتدا به‌خاطر یک اختلاف ساده آغاز شد، به یک نزاع مسلحانه تبدیل گردید. در این حادثه که چندین ساعت طول کشید، یک نفر به‌وسیله چاقو کشته شد و دیگران نیز به شدت مجروح شدند.
بر اساس گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور، تعداد پرونده‌های مرتبط با نزاع در سال گذشته به بیش از ۵۵۰ هزار مورد رسیده است. از این تعداد، سهم استان تهران به‌عنوان پرجمعیت‌ترین استان کشور، بیش از ۹۰ هزار مورد بوده است. این آمارها تنها موارد ثبت‌شده را شامل می‌شود و احتمالاً تعداد واقعی درگیری‌ها بسیار بیشتر است.
یکی از آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که درگیری‌های خیابانی عمدتاً میان افراد جوان و میانسال رخ می‌دهد و اغلب ریشه در مسائل جزئی و اختلافات ناچیز دارد. این در حالی است که تحلیلگران اجتماعی معتقدند پشت این نزاع‌ها، عواملی عمیق‌تر نظیر فشارهای اقتصادی، مشکلات روانی و کاهش تحمل اجتماعی نهفته است.
دیدگاه کارشناسان
دکتر مریم شریفی، روانشناس اجتماعی، در مصاحبه‌ای با یکی از رسانه‌های داخلی، افزایش خشونت‌های خیابانی را نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی و روانی می‌داند. وی می‌گوید: “افزایش نرخ تورم، بیکاری و کاهش قدرت خرید خانوارها فشار مضاعفی بر روان افراد وارد کرده است. این فشارها، در کنار کاهش تاب‌آوری و مهارت‌های حل مسئله، منجر به بروز رفتارهای خشونت‌آمیز می‌شود.”
از سوی دیگر، دکتر علیرضا نوروزی، جامعه‌شناس، به کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی به‌عنوان عامل مهمی اشاره می‌کند: “وقتی افراد احساس می‌کنند که جامعه و نهادهای مرتبط در حمایت از حقوق آن‌ها ناکام مانده‌اند، بیشتر به رفتارهای شخصی و گاهی خشونت‌آمیز روی می‌آورند.”
تحلیل عوامل مؤثر
فشارهای اقتصادی بی‌سابقه‌ای که در سال‌های اخیر به جامعه ایران وارد آمده، به طور قابل توجهی نارضایتی اجتماعی را افزایش داده است. تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم به‌ویژه در کلان‌شهرهایی چون تهران، که هزینه‌های زندگی در آنجا چشمگیرتر است، موجب شده‌اند تا بسیاری از افراد احساس نارضایتی و ناامیدی کنند. این فشارهای اقتصادی نه تنها تأثیرات کوتاه‌مدت بر وضعیت معیشتی افراد دارند بلکه زمینه‌ساز مشکلات اجتماعی و روانی نیز هستند.
طبق گزارش وزارت بهداشت، بیش از ۲۵ درصد از جمعیت کشور از مشکلات روانی رنج می‌برند، که بسیاری از آن‌ها به دلیل نبود دسترسی کافی به خدمات روانشناسی و مشاوره تشدید شده است. مشکلات روانی و اضطراب‌های اجتماعی، در کنار شرایط اقتصادی دشوار، باعث افزایش تنش‌های روزمره و در نهایت به بروز نزاع‌های خیابانی منجر می‌شود. در کنار این مسائل، کاهش مهارت‌های ارتباطی و تاب‌آوری اجتماعی، که به طور مستقیم با فرهنگ اجتماعی جامعه مرتبط است، یکی دیگر از عوامل اصلی در ایجاد این درگیری‌ها محسوب می‌شود. کارشناسان بر این باورند که آموزش‌های فرهنگی و تقویت مهارت‌های اجتماعی می‌توانند در کاهش این معضل نقش مهمی ایفا کنند.
پیامدها و خطرات
در کنار عوامل اجتماعی و روانی، فضای شهری نیز به‌طور مستقیم در بروز نزاع‌های خیابانی تأثیرگذار است. تراکم بالای جمعیت در کلان‌شهرها، کمبود فضای سبز و فضاهای تفریحی، و افزایش تنش‌های روزمره میان شهروندان، باعث شده تا شرایط برای بروز درگیری‌ها فراهم شود. درگیری‌های خیابانی نه تنها مشکلات فردی هستند بلکه پیامدهای گسترده‌ای بر ابعاد اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی جامعه دارند. این نزاع‌ها باعث افزایش هزینه‌های درمانی و قضائی، کاهش احساس امنیت عمومی، و تضعیف اعتماد اجتماعی می‌شوند.
چه باید کرد؟
برای مقابله با این معضل، نیاز به راهکارهایی هم در سطح کوتاه‌مدت و هم بلندمدت داریم. تقویت آموزش‌های اجتماعی از جمله برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی برای مدیریت خشم و افزایش تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. در کنار این، بهبود شرایط اقتصادی، کاهش تورم و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار تأثیر مستقیمی در کاهش خشونت‌ها خواهند داشت.
افزایش دسترسی به خدمات روانشناسی و مشاوره، به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر، یکی دیگر از گام‌های ضروری برای کاهش مشکلات روانی و اجتماعی است. در نهایت، تقویت سرمایه اجتماعی از طریق برنامه‌هایی که اعتماد و همبستگی اجتماعی را تقویت کنند، مانند ایجاد فضاهای گفت‌وگوی عمومی و حمایت از گروه‌های محلی، می‌تواند به کاهش نزاع‌های خیابانی و بهبود وضعیت اجتماعی کشور کمک کند.
نباید فراموش کنیم که نزاع و درگیری‌های خیابانی در ایران، به‌ویژه در تهران، نشان‌دهنده عمق مشکلات اجتماعی و اقتصادی جامعه است. اگرچه ریشه این مشکلات پیچیده است، اما با اجرای سیاست‌های جامع و هدفمند می‌توان از گسترش این معضل جلوگیری کرد. این موضوع نیازمند همکاری نزدیک دولت، نهادهای اجتماعی و شهروندان است تا از ایجاد بحران‌های جدی‌تر در آینده جلوگیری شود.
