تراکتور منبع تولید توان در مزرعه یا منبع قدرت مدیران و متولیان مکانیزاسیون کشاورزی؟/ سهم کشاورزان از افزایش قیمت تراکتورها در کشور چیست؟

 بررسی ها حکایت از آن دارد که در هفته های اخیر قیمت تراکتور بیش از 35 درصد افزایش یافته و این مهم نگرانی های فراوانی را در میان کشاورزان ایجاد کرده است؛ اتفاقی که حالا برخی عقیده دارند به شدت در تقابل با سیاست های کلان در راستای حمایت از کشاورزان قرار دارد و از آنسو منافع قابل تأملی را عاید مدیران و متولیان دولتی می کند.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست-  آنچه که این روزها برای بسیاری از کشاورزان در نقاط مختلف کشور به یک دغدغه بزرگ تبدیل شده است، صرف نظر از حضور دلالان در بازار، گرانی بذر و نیز خشکسالی موضوع گرانی تراکتور و ادوات آن است که هیچگونه تناسبی با قدرت خرید و توان اقتصادی کشاورزان ندارد.

به بهانه اعلام افزایش 35 درصدی قیمت تراکتور در کشور، مصاحبه ای را با دکتر محمد قهدریجانی، عضو هیئت علمی دانشگاه و دکتری تخصصی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون کشاورزی انجام داده ایم، که مشروح آن در ادامه آمده است.

معیار تعیین تعداد تراکتور های مورد نیاز در کشور از سوی مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی کشور غیر علمی است

محمد قهدریجانی در رابطه با مسئله گرانی تراکتور به «بازتاب»، گفت:  این موضوع از جنبه های مختلف قابل بحث و بررسی است. ماشین (نیرومحرکه ها و ادوات) یکی از ابزارهای مهم در فرآیند تولید محصولات کشاورزی و مکانیزاسیون است که برای رسیدن به تولید بهینه و پایدار باید آن را درست و مناسب انتخاب کرد.

قهدریجانی افزود: انتخاب نوع و اندازه مناسب ماشین و ادوات کشاورزی و سرمایه گذاری صحیح در این زمینه از مسائل اصلی مکانیزاسیون کشاورزی است. توسعه مکانیزاسیون کشاورزی تا حدود زیادی تابع میزان و چگونگی به کارگیری و استفاده از منبع توان است.

استاد دانشگاه آزاد در ادامه تصریح کرد: تراکتور متداولترین و مهمترین منبع تولید توان در کشاورزی مکانیزه است و کاربرد آن در اجرای عملیات کشاورزی مکانیزه نقش اساسی دارد. در این بین انتخاب تراکتور یعنی منبع تأمین کننده توان، یکی از مهمترین تصمیمات در مدیریت مزرعه است که مدیران مزارع و کشاورزان با آن روبه رو هستند.

وی در ادامه گفت: تراکتور مناسب، با توجه به اندازه مزرعه، نوع محصول کشت شده، اجاره ماشین ها، و هزینه های نگهداری تراکتور تغییر میکند. معیاری تحت عنوان “سطح توجیه کننده مالکیت” یعنی حداقل مساحتی از زمین که خرید یا مالکیت تراکتور را توجیه پذیر میکند. (با توجه به هزینه های ثابت و متغیر و اجاره بهای مرسوم منطقه) مهمترین و در عین حال ساده ترین شاخص برای تعیین تراکتور های یک منطقه، استان و در کل برای یک کشور می باشد.

این ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون کشاورزی در ادامه سخنان خود افزود: تصمیم اشتباه در انتخاب تراکتور (تعداد و تنوع توان) مشکلاتی برای واحدهای تولیدی به همراه دارد که بخش عمده ای از این مشکلات وارد کردن هزینه های سنگین تولید و رکود سرمایه کشاورز (و در کل رکود سرمایه ملی) می باشد.

قهدریجانی ضمن اشاره به مطالعات انجام شده در این رابطه گفت: در مطالعات علمی و پژوهشی انجام گرفته در کشور، معیارها و عوامل مختلف برای انتخاب مناسب تراکتور بیان شده است. برای تعیین تعداد و اندازه ماشین های کشاورزی (تراکتور و ادوات) مورد نیاز بایستی ابتدا سطح زیر کشت هر محصول و زمان اجرای عملیات مشخص و پس از آن ظرفیت اجرای عملیات با ماشینهای مختلف محاسبه و سپس ماشین مناسب انتخاب و بکار برده شود.

وی ضمن انتقاد از روند تعیین میزان نیاز کشور به تراکتور ادامه داد: این در حالیست که مدام از سوی متولیان مربوطه اعلام می شود بطور متوسط سالیانه 30000 دستگاه تراکتور مورد نیاز است! با کدام بررسی میدانی و علمی؟ با کدام هدف گذاری آموزشی و ارتقای بهره وری در کاربری تراکتور؟ با کدام پتانسیل سنجی امکان استفاده از تراکتور های رایج و موجود در مزارع؟ مگر می شود تنها معیار تحویل تراکتور به کشاورز را سند مالکیت زمین دانست؟ سهم شرکت های خدمات مکانیزه کجاست؟ اصلا با وجود تحویل تراکتور از سوی کشاورزان جایی برای توسعه این تشکل ها و شرکت های خدمات مکانیزه وجود دارد؟ بجای مدیرت تقاضا و ساماندهی ناوگان ماشینی موجود در کشور، صرفا بخاطر افزایش ضریب مکانیزاسیون (اسب بخار در هکتار) توزیع تراکتور را با روش های مختلف هدف قرار داده ایم.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد در ادامه بیان کرد: مشکل توزیع در جای خود اما نکته مهم. اصلی اینجاست که با چه منطق علمی این تعداد تراکتور را روانه مزارع کشور کرده ایم و در حال افزودن آن نیز هستیم؟ همگان می دانند که مکانیزه کردن مزارع با در صد بالا (افزایش درجه مکانیزاسیون عملیات های کشاورزی) با اسب بخار در هکتار (ضریب مکانیزاسیون) کمتر، نشان از مدیرت بهتر و تولید پایدار تر خواهد بود. بدلیل کاهش مصرف انرژی و سایر هزینه ها و البته تردد ماشین در مزرعه. کشاورزانی که با خرید تراکتور و عدم فرصت انجام عملیات کشاورزی بدلیل افزایش تراکتور و کمبود سطح عملیات (بخصوص در سالهای اخیر و خشکسالی) امکان بازپرداخت اقساط تراکتورهای خریداری شده را ندارند. چه برسد به افزایش قیمت و …

افزایش قیمت تراکتور، تهدیدی برای وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشاورزان خرده پا (بیش از 70 درصد کشاورزان کشور)!

این استاد دانشگاه همچنین در مورد قیمت تراکتور و نگرانی های مرتبط با آن گفت: قیمت یکی از مهمترین شاخصهای انتخاب تراکتور در تمام جهان است. در این بین کشاورزان نسبت به افزایش قیمت تراکتور نگرانند. چرا که کاملا مشخص است سایر هزینه های تامین ادوات دنباله بند، هزینه های عملیات های مختلف کشاورزی، هزینه های سایر نهاده های تولید همچون بذر، کود، سم و غیره افزایش پیدا خواهد کرد و این نگرانی بوجود خواهد آمد که افزایش قیمت محصولات کشاورزی متناسب با این افزایش قیمت ها، نباشد و هزینه های تولید کشاورز بیشتر از درآمد آن گردد.

او با اشاره به هزینه های روند پیش رو اضافه کرد: در این بین اما با افزایش قیمت تراکتور، کشاورزان خرده پا (با متوسط سطح زیر 2 هکتار) امکان تهیه تراکتور، ادوات و سایر نهاد ها را نداشته و کم کم از قافله تولید دور خواند ماند. این مسئله هم در تامین امنیت غذایی کشور اثرگذار خواهد بود و هم مسائل اجتماعی همچون بیکاری و افزایش میل به مهاجرت روستاییان را به شهر ها و حاشیه شهر ها به همراه خواهد داشت. البته بنده معتقدم که کشاورزی خرده پا رفته رفته و با وجود تشکل ها و تعاونی ها در کشور بایستی از وضعیت فعلی به سمت کشاورزی اقتصادی حرکت کنند اما این مسئله با برنامه ریزی های مدون و پایدار و لزوم تقویت تشکل ها و تعاونی در بدنه وزارت جهاد کشاورزی بایستی اتفاق بیفتد. مسئله ای که هم این اینک کاملا مغفول مانده است و شاهد آن هستیم که بیش از 70 درصد تشکل ها و شرکت های خدمات مکانیزه کشور غیر فعال هستند.

سهم کشاورزان از افزایش قیمت تراکتورها چیست؟ آیا همزمان با افزایش قیمت ها، تکنولوژی تولید و کیفیت قطعات تراکتور نیز افزایش می یابد؟

قهدریجانی در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: با توجه به مشکلات سالهای اخیر در کشور از جمله تحریم ها و تورم بالای اقتصادی، و از طرفی بالارفتن هزینه های تولید ماشین و ادوات همچون هزینه های انرژی، هزینه های کارگری، افزایش قیمت مواد اولیه و مشکلات اقتصادی قطعه سازان، می توان تا حدودی افزایش قیمت را قابل درک و قابل قبول دانست. اما نکته حائز اهمیت در این بین این است که سهم کشاورزان از این افزایش قیمت ها چیست؟ آیا کیفیت قطعات مربوط به تراکتور و همچنین فناوری تولید تراکتور نیز ارتقایی خواهد داشت؟ این در حالیست که معمولا خدمات پس از فروش، طرح ظاهری ماشین، راحتی کار و استفاده از تراکتور، ایمنی کارو مسائل ارگونومیک تراکتور در سالهای گذشته علیرغم تنوع فراوان در ارائه مدل های تراکتور از سوی واحد تامین کننده تغییر محسوس و تاثیرگذاری نداشته است. کشاورزان و کاربران تراکتور کماکان از وضعیت نامطلوب برخی قطعات بکارگرفته در تراکتورهای مرسوم و وضعیت نامناسب ایمنی و ارگونومی تراکتورها گله مندند. بنظر می رسد کشاورزان و بهره برداران تراکتورهای داخلی چنانچه افزایش قیمت همراه با افزایش فناوری تولید و کیفیت محصول باشند گله مندی کمتری خواهند داشت.

چرا شرایط تقاضای تراکتور قبل و بعد از سالهای 96 – 97 از سوی کشاورزان تغییر نمود؟ تراکتور منبع تولید توان در مزرعه یا منبع قدرت مدیران و متولیان مکانیزاسیون کشاورزی

وی همچنین ضمن اشاره به اهمیت تراکتور به عنوان یک ابزار ضروری در بخش کشاورزی تصریح کرد: چنانچه گفته شد، تراکتور بعنوان یک ابزار نیرو محرکه در مزرعه، با سایر کالاهای اقتصادی و معمولی متفاوت است. در صورت لزوم، وجودش بسیار ضروری و در صورت عدم لزوم، وجودش غیر منطقی و غیر اثتصادیست. درست از زمانی که قیمت تمام شده و قیمت کارخانه با قیمت بازار تفاوت چشمگیری پیدا کرد، تقاضای کاذب و غیر ضروری برای کشاورزان صورت پذیرفت. در این بین وزارت جهاد کشاورزی (مرکز توسعه مکانیزاسیون) بجای مدیریت تقاضا بر اساس معیارهای علمی و فنی، با بخش صنعت همسو گردید و به تقاضای بازار از سوی کشاورزان با ساز و کارهای سیاسی و اقتصادی شدت بخشید.در این بین ایجاد رانت های گسترده، بازارهای سیاه و البته نارضایتی های گسترده کشاورزان را به همراه داشته است. سیاست یک بام و دو هوای متولیان امر نشان داد که مخالفت یا موافقت با عرضه محصول، تعیین سهم تسهیلات خط اعتباری و افزایش قیمت های تراکتور کاملا سلیقه ای بوده است و ارتباطی با بخش کشاورزی و شرایط کشاورزان کشور نبوده است. این در حالیست که بدلیل حمایت یکسویه متولیان مکانیزایسون کشاورزی کشور از تامین کنندگان خاص در کشور، بازار انحصاری در تامین تراکتور بوجود آورده است. علیرغم تلاش گسترده و قابل تقدیر تامین کنندگان در داخل کشور، اما ویژگی های بازار انحصاری ایجاب می کند تا فضای دور از رقابت بوجود آمده و نهایتا کیفیت ساخت و تولید در یک حد معین متوقف شده و حتی کاهش نیز یابد.

قهدریجانی در پایان ضمن ابراز نگرانی از سیاست های پیش رو در وزارت جهاد کشاورزی متذکر شد: در پایان این نکته را قابل تامل می دانم که با حضور جناب آقای دکتر ساداتی نژاد در راس وزارت جهاد کشاورزی، از همان ابتدای آغاز به کار ایشان، همواره کشاورزی قراردادی را محوری ترین کار این وزارتخانه در دولت سیزدهم معرفی نمودند. از آنجایی که کشاورزی قراردادی را نمی‌توان به عنوان یک سیاست واحد برای تمام کشاورزان در نظر گرفت این نگرانی خواهد بود تا کشاورزان خرده پا (بیش از 70 درصد کشاورزان کشور)، یعنی کشاورزانی که در شرایط نابرابر امروز امکان رقایت با سایر کشاورزان را در تولید و بازار ندارند، نه تنها منجر به بهبود شرایط اقتصادی برای آن‌ها نخواهد شد، بلکه امنیت غذایی کشور را نیز با چالش مواجه خواهد کرد.