بن‌بست در مذاکرات وین؛ شروط روسیه چگونه ایران و غرب را آچمز کرده است؟
مذاکرات وین فعلا متوقف شده است. این توقف بیش از آنکه بخشی از فرایند تلاش‌های دیپلماتیک باشد، نتیجه طرح خواست‌های جدید روسیه در خصوص ضرورت بهره‌مند شدن این کشور از احیای توافق هسته‌ای است؛ در واقع مسکو با این خواسته‌ها هم ایران و هم غرب را در وضعیتی پیچیده قرار داده است که رها شدن از آن به هیچ عنوان ساده نیست.
«بازتاب»؛ آرش صفار- پس از توقف مذاکرات وین به دلیل «عامل خارجی» و اظهار امیدواری «انریکه مورا» در خصوص اینکه این وقفه تأثیر مثبتی در نزدیک شدن دیدگاه‌ها داشته باشد، «سعید خطیب‌زاده»، سخنگوی وزارت امور خارجه بر عزم ایران برای رسیدن به توافق تأکید کرده است.
تردیدی وجود ندارد که «عامل خارجی» به جنگ اوکراین، تحریم‌های روسیه و درخواست‌های این کشور درباره مستثنی شدن گشایش‌های اقتصادی پیامد احیای توافق هسته‌ای از تحریم‌های غرب علیه مسکو مربوط است.
مقام‌های غربی در خواست روسیه را بی‌ربط به توافق هسته‌ای با ایران دانسته‌اند و حتی آن را «اخاذی» دانسته‌اند.
در ایران هم اظهار نظر «محمد مرندی»، از مشاوران هیئت مذاکره‌کننده ایران در خصوص اینکه ایران منتظر توضیح روسیه است، جایی برای ادعاها در خصوص هماهنگی روسیه و ایران باقی نگذاشت.
در این شرایط برخی این نکته را مطرح کرده‌اند که از همان سال 2015، برجام در واقع توافقی میان ایران و آمریکا بود و سایر طرف‌ها، تنها دارای نقش واسطه بودند؛ آغاز مذاکرات احیای برجام هم، تلاشی است برای توافقی مجدد میان ایران و آمریکا. در نتیجه مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا و توافق بر سر چند موضوع باقیمانده، می‌تواند برجام را احیا کند، بدون اینکه درخواست‌های روسیه به موضوعی جدی بر سر میز مذاکرات تبدیل شود.
با این حال باید توجه داشت که اگرچه -دست‌کم به لحاظ فنی- نقش روسیه در تبدیل تأسیسات فردو به یک مرکز تحقیقاتی، می‌تواند به عهده چین یا سه کشور اروپایی قرار گیرد یا اورانیوم غنی‌شده ایران می‌تواند به جای روسیه به چین ارسال شود، روسیه عضو کمیسیون مشترک برجام است و تمامی توافقات وین باید به تأیید این کمیسیون برسد.
از سوی دیگر و فارغ از موضوعات فنی و حقوقی، تهران علیرغم نیاز مبرم به برداشته شدن تحریم‌ها و بهره‌مند شدن از پیامدهای اقتصادی آن، تمایلی به یک توافق که نقش روسیه را کاهش می‌دهد یا منافع آن را لحاظ نمی‌کند، ندارد.
تجربه خروج یکجانبه آمریکا از برجام، بدون هیچگونه تبعات سیاسی و حقوقی برای این کشور، سبب شده است که ایران بیش از هر زمان دیگری مجبور به لحاظ کردن ملاحظات روسیه باشد؛ به ویژه اینکه آمریکا تضمینی در خصوص عدم خروج مجدد نداده است و اساسا نمی‌تواند بدهد.
این مسئله در تهران مطرح است که با فرض خروج مجدد آمریکا از برجام و تلاش این کشور برای استفاده از سازوکار موسوم به «ماشه»، در صورتی که ایران همراهی روسیه را به دلیل لحاظ نکردن دغدغه‌های مسکو از دست بدهد، احتمالا روسیه با تلاش آمریکا همراهی خواهد کرد یا دست‌کم مانعی برای آن ایجاد نمی‌کند.
بر این اساس شاید اینگونه برداشت شود که دست تهران برای «یک توافق مستقیم با آمریکا» باز نیست و در طرف مقابل، هر چند توافق در وین یکی از مهمترین دغدغه‌های امنیتی غرب را مرتفع می‌کند و با وجود اینکه برداشته شدن تحریم‌های ایران، تا حدی به کاهش قیمت انرژی در بازار جهانی کمک می‌کند، اروپا و آمریکا موافقت با خواسته‌های روسیه را «باج دادن» به این کشور ارزیابی می‌کنند.
به ویژه در ایالات‌متحده که دولت بایدن هم به واسطه اتهام مماشات با روسیه و هم به دلیل تلاش برای احیای توافق هسته‌ای با ایران تحت فشار است، موافقت با خواست روسیه می‌تواند با هزینه بالا داخلی همراه باشد.
در نتیجه این شرایط، به نظر می‌رسد وقفه در مذاکرات وین نمی‌تواند به گشایشی در جهت حصول توافق منجر شود؛ گذشت زمان تنها شرایط را پیچیده‌تر خواهد کرد.
