ایران و آذربایجان؛ رقابت یا رفاقت؟
یک اندیشکده که بر مسائل آسیای مرکزی تمرکز دارد؛ روابط ایران و آذربایجان را مورد بررسی قرار داد.
وبگاه اوراسیا طی یادداشتی به قلم زائور شیرییوف به نفوذ معنوی ایران در میان شیعیان آذربایجان پرداخت و مدعی شد که مقامات باکو از این امر نگران هستند.
یک تحلیلگر نزدیک به دولت به این وبگاه گفته اخیرا دستگاه‌های امنیتی آذربایجان گزارشی به مقامات بلندپایه این کشور ارائه داده‌اند که چگونگی افزایش قابلیت‌های ایران در منطقه آذربایجان را توصیف می‌کند.
این منبع که نخواست نامش فاش شود، افزود: بسیاری از مردم (آذربایجان) هم اکنون تحت نفوذ ایران هستند و این امر زنگ هشدار در دولت را به صدا درآورده است.
در سال ۲۰۱۳ آذربایجان محدودیت‌ها بر شخصیت‌های مذهبی مرتبط با ایران برای موعظه کردن در فضا‌های عمومی را برداشت. این شیعی‌گرایی تاکتیکی با هدف متوقف کردن جریان پیوستن آذربایجانی‌ها به داعش در سوریه و عراق انجام شد. اما اکنون به نظر می‌رسد که این سیاست پیامد‌های ناخواسته‌ای دارد و به اعتقاد مقامات، به کنترل فزاینده ایران بر مراسمات شیعی در آذربایجان منجر شده است.
کنان روشان اوغلو، در گزارشی که در خبرگزاری آذربایجانی توران منتشر شده، نوشت بر اساس داده‌های رسمی، از ۱۵۰ مدرسه دینی در آذربایجان ۲۲ مدرسه، “تحت کنترل ایران” است. بسیاری از آذربایجانی‌های سکولار از رویت فزاینده مراسم شیعی در کشورشان نگران شده‌اند. در خلال مراسم عاشورا در سپتامبر، برخی از کودکان در این مراسم شرکت کردند. زاهد اوروک، نماینده پارلمان، گفت: هنگامی که کودکان را دیدم که فهم واقعی از مذهب ندارند (اما) حجاب دارند و در مراسم عاشورا حاضر می‌شوند، با خود فکر کردم که این‌ها قرار است انتحاری شوند و در آینده به سوریه ارسال خواهند شد.
در مقابل؛ در اوایل اکتبر کمیته دولتی امور خانواده، زنان و کودکان آذربایجان لایحه قانونی را پیشنهاد کرد که مشارکت کودکان در مراسم عاشورا و مراسم مذهبی مشابه را منع می‌کند. هنوز درباره این لایحه رأی‌گیری نشده است.
به گزارش فرارو؛ اوراسیا مدعی شد: این دو کشور از زمان استقلال آذربایجان در سال ۱۹۹۱ روابط غیرحسنه‌ای داشته‌اند. باکو از نفوذ مذهبی تهران می‌ترسد و تهران درباره تأثیر بالقوه آذربایجان بر جمعیت قومی زیاد آذری در شمال ایران نگران است. هر کدام از این کشور‌ها با بزرگ‌ترین دشمنان یکدیگر روابط نزدیک دارند: آذربایجان با اسرائیل و ایران با ارمنستان.
از زمان ریاست جمهوری روحانی در سال ۲۰۱۳، ایران در روابط خود با آذربایجان بازنگری کرد. از آن زمان، تماس‌های رسمی دوجانبه به شکل سریعی افزایش یافت و دو طرف در حوزه اقتصادی بیش از ۲۰ توافق همکاری امضا کردند.
دولت آذربایجان علنا ادعا نکرده که ایران بر مراسم عاشورا تاثیر گذاشته بلکه یک مسئول، گوندوز اسماعیلوف، نایب رئیس کمیته دولتی کار با سازمان‌های مذهبی، آشکارا گفته که “برخی نیرو‌ها در آذربایجان وجود دارند که خواهان ورود عناصر سیاسی در مراسم عاشورا در کشور هستند.”
در اوایل دسامبر، وبسایت دولتی هاکین، طی مقاله‌ای ایران را به استخدام زائران شیعی کربلا در عراق متهم کرد. این مقاله ادعا کرد که در سال جاری ۳۰ هزار آذربایجانی به کربلا سفر کردند که در مقایسه با سال گذشته ۳۳ درصد افزایش یافته است.
علاوه بر این، همین مقاله مدعی شد سپاه پاسداران و شبه‌نظامیان وابسته‌اش – حشدالشعبی – آذربایجانی‌هایی را برای جمع‌آوری اطلاعات و انجام پروپاگاندای ضد دولتی علیه باکو به استخدام درآورده‌اند. به گفته این مقاله، این پروپاگاندا بر منطقه نارداران، مرکز محافظه‌گرایی شیعی در آذربایجان، متمرکز بوده است.
در سال ۲۰۱۵ نیروهای امنیتی سلسله‌ای از حملات در نارداران انجام دادند و فعالان مذهبی که به برنامه‌ریزی برای براندازی دولت متهم کرده بودند، را دستگیر کردند. مقامات آذربایجانی معتقدند بود که رهبران مذهبی نارداران تحت تأثیر نفوذ ایران بودند.
یک مقاله دیگر در اندیشکده دولتی مرکز مطالعات راهبردی، درباره نگرانی‌های باکو از ایران صحبت کرد. اما این بار درباره روابط ایران با ارمنستان.
این مقاله نه به زبان روسی یا انگلیسی بلکه به زبان آذربایجانی چاپ شد. امری که نشان داد این موضوع برای مخاطبان بین المللی تهیه نشده بلکه برای ارسال پیامی به دولت ایران از طریق سفارتش در باکو بود.
این مقاله، از تماس‌های فزاینده بین تهران و مقامات بالفعل منطقه ناگورنو قراباخ انتقاد کرد. باکو این مقامات را جدایی طلبان قلمرو آذربایجانی می‌داند. مقاله مزبور، ظهور مقامات قراباخ در رسانه‌های ایران و انتشار دو کتاب درباره قراباخ را توصیف کرد. بر یک کنفرانس در ۱۵ نوامبر در ایران درباره قراباخ تاکید کرد.
یک تحلیلگر نزدیک به دولت آذربایجان که نخواست نماش فاش شود، به اوراسیا گفت: درحالی که انتقاد آذربایجان از روابط ایران و ارمنستان چیز جدیدی نیست، اما به نظر می‌رسد به سطح جدیدی رسیده است.
این تحلیلگر افزود باکو مطمئن نیست که چرا تهران بر روابط با مقامات بالفعل قراباخ تاکید می‌کند. باکو می‌ترسد که از این روابط برای مشروعیت دادن به این مقامات استفاده شود تا برای آنان در ایران همدردی ایجاد شود. امری که باکو آن را برای منافعش تهدید می‌داند.
