اندازه گیری دارو در مایعات بدن با فناوری نانو

پژوهشگران دانشگاه یاسوج در تحقیقات خود موفق به ساخت نانوجاذب‌هایی شده اند که تعیین میزان باقیمانده نوعی داروی کنترل قندخون را در ادرار و یا خون آسان‌تر می‌کنند.

به گزارش بازتاب به نقل از ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، میزان و دوز مصرفی دارو، رابطه‌ مستقیمی با بهبود بیماری یا اثرات جانبی دارو دارد. یکی از این داروها گلیبن کلامی(GB)- داروی کاهش دهنده قند خون خوراکی است که به طور گسترده‌ای برای درمان دیابت نوع ۲ به‌کار گرفته می شود.

به گفته‌ پرفسور مهراورنگ قائدی عضو هیأت علمی دانشگاه یاسوج محقق این طرح باقیمانده‌ داروها در مایعات بیولوژیک بدن (مانند ادرار و خون) رابطه‌ مستقیمی با میزان دوز مورد نیاز بدن و در نتیجه سلامت انسان دارد؛ اما از آنجایی که مایعات بیولوژیک بافت پیچیده‌ای دارند،‏‎‏‏‏ اندازه‌گیری دارو به صورت مستقیم امکان‌پذیر نبوده و نیاز به یک مرحله‌ی آماده‌سازی مؤثر جهت پیش تغلیظ و تمیزسازی دارو دارد. یکی از روش‌های معرفی شده‌‏، استخراج فاز جامد با استفاده از جاذب‌های گزینش پذیر است.

قائدی در خصوص کار انجام شده در این تحقیق عنوان کرد: در این طرح نانوجاذبی بر پایه‌ی پلیمرهای قالب مولکولی تهیه شده است که می‌تواند مرحله‌ی پیش تغلیظ نمونه را با راندمان بالایی به اتمام برساند. با روش به‌کارگرفته شده معایب پلیمرهای قالب مولکولی متداول به طور چشمگیری بهبود یافت که منجر به نتایج تجزیه‌ای با ارزشی شده است.

وی با بیان اینکه پلیمرهای قالب مولکولی گیرنده‌های اختصاصی سنتزی هستند که به صورت اختصاصی مولکول‌های هدف را به دام می‌اندازند، گفت: یکی از معایب این جاذب‌ها ظرفیت جذب پایین و انتقال جرم آهسته‌ی این پلیمرها و خارج نشدن کامل مولکول الگو از آن‌هاست. اما سنتز این پلیمرها در مقیاس نانو، منجر به خارج شدن مولکول قالب به صورت تقریباً کامل از شبکه سه بعدی پلیمر، انتقال جرم سریع و ظرفیت جذب بالای پلیمر شده است.

قائدی گفت: کاهش زمان مراحل آماده‌سازی نمونه، استفاده از حلال‌های آلی کمتر، افزایش انتخابگری روش تجزیه‌ای، حد تشخیص پایین و بهبود عملکرد پلیمرهای قالب مولکولی از دیگر مزایای استفاده از این جاذب است.

به گفته‌ این محقق، در این کار داروی گلیبن کلامید به عنوان یک مولکول الگو برای تهیه‌ی جاذب انتخاب شده است. با این حال این جاذب را می‌توان برای انواع مولکول‌های آلی مانند سم‌ها و داروها تهیه کرد. لذا کاربرد این نوع جاذب در صنایع تصفیه‌ی آب، تولید مواد غذایی، حوزه‌ی پزشکی، محیط زیست و سلامت نیز خواهد بود.

وی بیان کرد: ابتدا نانوذرات MCM-۴۸ به عنوان یک بستر مجازی تهیه شد و سپس پلیمر قالب مولکولی بر روی این نانوذرات قرار گرفت. در مرحله‌ی بعد بستر مجازی حذف و پلیمر قالب مولکولی به صورت یک حلقه‌ی تو خالی تهیه شد.

استفاده از روش‌های شناسایی نانو ساختارها مانند میکروسکوپ الکترونی عبوری، میکروسکپ الکترونی روبشی و طیف سنج مادون قرمز از جمله آزمون‌های صورت گرفته جهت بررسی این نانوجاذب بوده‌است. همچنین از روش‌های آماری و مدلسازی در مراحل بهینه‌سازی استفاده شده‌است. در بخش آنالیز دستگاهی نیز از دستگاه کروماتوگرافی مایع استفاده شده‌است.

این تحقیقات حاصل همکاری عباس استوان، دانشجوی دکترای شیمی تجزیه دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، پرفسور مهراورنگ قائدی- عضو هیأت علمی دانشگاه یاسوج- دکتر مریم عربی و دکتر آرش اسفرم- دانش آموختگان رشته شیمی تجزیه از دانشگاه یاسوج- است.

نتایج این کار در مجله Journal of Chromatography A با ضریب تأثیر ۴/۱۶۹ (جلد ۱۵۲۰، سال ۲۰۱۷، صفحات ۶۵ تا ۷۴) منتشر شده است.