افشاگری کاندیداها چه بر سر جامعه می‌آورد؟
یک جامعه‌شناس درباره محتوای مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری و صحبت‌های کاندیداها، گفت: در مناظره‌ها، بویژه در آخرین مناظره، بحث‌هایی مطرح شد که افشاگری محسوب می‌شود و در فرهنگ ما، آن را چندان نمی‌پسندند؛ اما از جهتی، طرفین درگیر شدند و این‌طور نبود که بگوییم یک نفر درگیر شد.
سیدمحمدامین قانعی‌راد درباره این‌که به‌عنوان یک جامعه‌شناس مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری را چگونه ارزیابی کرد؟ توضیح داد: می‌توان از دو بُعد به مناظره‌ها نگاه کرد؛ یکی این‌که کاندیداها در مناظره‌ها حرف‌هایی زدند که خوب بود آن‌ها را مطرح نمی‌کردند. مثلا یکی از نامزدهای انتخابات، سند خانه دو کاندیدای دیگر را نشان داد که یک زمین را در چه سالی و با چه قیمتی خریده‌اند. از طرفی، مباحث دیگری علیه دو کاندیدای دیگر مطرح شد. در برخی صحبت‌ها نیز مطرح کردند که یکی از نامزدهای این دوره از انتخابات هم درگیر فساد بوده است.
رئیس سابق انجمن جامعه‌شناسی ادامه داد: در انتخابات سال ۸۸ آقای احمدی‌نژاد افشاگری‌هایی کرد که دیگران درگیر افشاگری‌های متقابل نشدند، جامعه در دوره قبل، این نوع نحوه ورود را نپسندید؛ اما در این دوره، ما با ورود طرفین مواجه شدیم که به عقیده من، برخی حساب‌شده و برخی دیگر حساب‌نشده و با پرخاشگری وارد شدند.
او اظهار کرد: این افشاگری‌ها هم بُعد مادی داشت و هم بُعد غیرمادی؛ مثلا یکی از نامزدها خطاب به دیگری گفت، اگر می‌خواهید دستمال سبز و نبات به مردم بدهید، آن را به بعد از انتخابات واگذار کنید و از امام رضا (ع) هزینه نکنید. طرفین یکدیگر را ارزیابی کردند و این موضوع به نوعی می‌تواند جنبه منفی هم داشته باشد، در جامعه بدآموزی ایجاد کند و افراد حس پرخاشگری و انتقام‌جویی در مواجهه با یکدیگر داشته باشند و عیب‌های یکدیگر را برجسته کنند.
قانعی‌راد با بیان این‌که این موضوع از طرفی هم می‌تواند پیامد مثبتی داشته باشد، تاکید کرد: اگر فردی امروز کار اشتباهی انجام دهد و ۳۰ سال دیگر بخواهد هر مسوولیت دولتی‌ای را بپذیرد، سرانجام پرونده‌اش روشن خواهد شد و بالاخره باید یک روز پاسخگوی عملکردش باشد. این موضوع ممکن است به فسادزدایی کمک کند، چون واقعا کنش‌های فساد در زمینه‌های مختلف جامعه ما زیاد شده است و مسوولان هم به‌دلیل فضای غیرشفافی که وجود داشته، فکر می‌کنند کسی از کارهایی که انجام می‌دهند، خبردار نمی‌شود.
این جامعه‌شناس با اشاره به فضای رسانه‌ای که در ایران و جهان به‌وجود آمده است، بیان کرد: با فعالیت شبکه‌های اجتماعی و افشاگری‌های رسانه‌ای که نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان وجود دارد، فضا شیشه‌ای‌تر شده و نقاط ضعف زیر ذره‌بین می‌رود. این‌که یکی از کاندیداها با صراحت به رقیب خود اعلام کند که تو رقیب منی، اشکال ندارد، اما امام رضا (ع) را خرج نکن، نشان می‌دهد که اگر حتی عنوان «آیت‌الله» را هم داشته باشی، بالاخره فردی هم‌شأن خودت در موقعیت دیگری، شما را به پرسش خواهد کشید.
او ادامه داد: این موضوع به سیاستمداران ما می‌گوید، اگر از نظر مادی و اقتصادی هم خطایی کرده باشید، باید پاسخ دهید و حتی اگر به‌صورت رسمی هم با آن‌ها برخورد نشود، موقعیت‌های اجتماعی، شما را به جوابگویی و پرسش می‌کشاند. باید از این موقعیت به‌نحو مثبت استفاده کرد و آن را به افشاگری‌های افراد علیه یکدیگر نکشاند. کسی که خودش را در حد کاندیدای جایگاه ریاست جمهوری می‌داند و می‌خواهد مدیریت کلان جامعه را در دست بگیرد، باید آماده آن هم باشد که عملکرد گذشته‌اش زیر ذره‌بین برود. از طرفی، دیگران هم متوجه می‌شوند که اگر مدیریت ۱۰ جای دیگر را هم برعهده داشتند و اقدامی انجام دادند که دیگران از آن گذشتند، زمانه چندان فراموش‌کار نیست و بالاخره زمانی فرا می‌رسد که این موضوع برجسته شود.
قانعی‌راد با اشاره این‌که مسائل زیادی در مناظره‌ها مطرح شد، گفت: خوشبختانه برخلاف دوره گذشته، این‌طور نبود که افراد زیر سوال بروند و بیشتر، نهادها زیر سوال رفتند. مثلا نحوه عملکرد شهرداری مطرح شد یا عملکرد نظام بانکی و دولت فعلی مورد نقد قرار گرفت. این، امتیاز محسوب می‌شود که بتوانیم انتقادها را از جنبه فردی به سمت نهادی ببریم.
رئیس سابق انجمن جامعه‌شناسی با اشاره به بُعد دیگر این موضوع، بیان کرد: از طرفی ممکن است اعتماد اجتماعی نسبت به مسوولان کاهش پیدا کند. من دیدم که درباره مدارک تحصیلی افراد هم صحبت شد و این موضوع می‌تواند نسبت به عملکرد شهرداری و دولت، بی‌اعتمادی ایجاد کند. ممکن است در مواقعی، شهروندان گستاخ شوند و بگویند وقتی دیگران در سطح کلان از قانون تخطی می‌کنند، چرا ما نکنیم.
او اظهار کرد: اگر بعد از انتخابات، عزم جدی برای مبارزه با فساد از طرف مسوولان دیده شود و مردم احساس کنند که مسوولان دارند با این موضوع برخورد می‌کنند، کم‌کم این ذهنیت برای‌شان ایجاد می‌شود که ما در حال گذار هستیم و به سمت حاکمیت شفاف‌تری حرکت می‌کنیم و هر کسی که نتواند خودش را با این شرایط گذار انطباق دهد، در واقع بازنده است؛ اما اگر احساس کنند فقط در زمان انتخابات حرف‌هایی مطرح شد و از آن گذر کردند و رویه قبل ادامه پیدا می‌کند، حتما مردم هم آلوده خواهند شد و شاهد فساد گسترده‌تر خواهیم بود.
قانعی‌راد گفت: باید عزمی جدی برای مبارزه با فساد در کشور از طرف قوه قضائیه، دولت و مجلس شکل بگیرد و این رانت‌ها و توزیع منابع برحسب روابطی که افراد با نهادها دارند، به پایان برسد و جامعه به سمت سالم‌سازی نهادی حرکت کند. اگر نتوانند اعتماد مردم را به این پدیده جذب کنند، طبیعتا باید شاهد این باشیم که فساد به یک امر گسترده اجتماعی و به پدیده‌ای فراگیر تبدیل شود.
این جامعه‌شناس در پاسخ به این‌که برخی از مردم هستند که به شبکه‌های اجتماعی دسترسی ندارند، تاثیر صحبت‌های کاندیداها در این قشر از جامعه چیست که به تحلیل‌ها و بازخوردهایی دسترسی ندارند که دیگران در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند؟ توضیح داد: طبیعتا آن‌ها به یکسری گفت‌وگو، تجزیه و تحلیل موقعیت‌ها که در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد، وارد نمی‌شوند. معمولا این افراد از رسانه‌ای مثل تلویزیون فقط دریافت‌کننده هستند و این برای آن‌ها سنگین‌تر و تغییر ذهنیت‌شان هم در آینده مشکل‌تر است.
او ادامه داد: شهروندان معمولی یا طبقات متوسط فرهنگی تحت تاثیر رسانه‌های خرد هستند و اطلاعات‌شان را فقط از رسانه‌های کلان نمی‌گیرند، اما برخی افراد که به رسانه‌های خرد دسترسی ندارند، فقط به رادیو و تلویزیون دسترسی دارند، به همین دلیل فکر می‌کنم اعتماد آن‌ها بیشتر آسیب می‌بیند و بازگرداندن این اعتماد به آن‌ها کمی مشکل‌تر خواهد بود.
قانعی‌راد بیان کرد: در مجموع باید شرایط را به نفع نوعی یادگیری در جامعه تغییر دهیم. اتفاقاتی در این مناظره‌ها افتاد که باید به یادگیری اجتماعی ما کمک کند و سیاستمداران، روشنفکرها، دانشگاهی‌ها و اصحاب رسانه سعی کنند، این گفت‌وگوها را به شیوه‌ای تفسیر کنند تا به یادگیری اجتماعی منجر شود، زیرا ممکن است گروه‌هایی مثل مخالفان نظام جمهوری اسلامی، از این فرصت‌ها استفاده کنند و نتایج متفاوتی بگیرند.
رئیس سابق انجمن جامعه‌شناسی گفت: شهروندان معمولی که نمی‌خواهند درس مثبتی از این موضوع بگیرند نیز ممکن است بگویند وقتی مسوولان درگیر فساد هستند، چرا کاری را که از دست ما برمی‌آید انجام ندهیم؟ اما گروه نخبگان فرهنگی، سیاسی و فکری که رسالتی برای جامعه قائل هستند، باید شرایط را به نحوی تفسیر و بازتولید کنند که به یادگیری اجتماعی دامن بزند و به آن، به‌مثابه یک کلاس درس نگاه شود، این کلاس به ما می‌گوید که باید شفاف‌تر عمل کنیم و نهادهای‌مان باید قاعده‌مند و قانون‌مدارتر باشند.
