افزایش روزهای گرد و غباری خوزستان از ۲۵ به ۱۳۳ روز
دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ضمن اشاره به دلایل تشدید گرد و غبارهای خوزستان طی ۲۰ سال گذشته،گفت: هنوز برنامه جامعی برای اجرای طرح‌های کنترل گرد و غبار خوزستان مثل ایجاد پوشش گیاهی و مدیریت آب برای کنترل گرد و غبار وجود ندارد.
ضیاالدین شعاعی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بر اساس آمارهای دراز مدت، استان خوزستان به‌طور طبیعی در فصول گرم در حدود ۲۵ روز دچار طوفان‌های گرد و غبار می‌شود اما در دو دهه اخیر تعداد روزهای گرد و غباری در یک سال بین ۸۰ تا ۱۳۳ روز متغیر بوده است.
عربستان، عراق، سوریه و اردن منشا عمده غبارهای خوزستان
وی با اشاره به اینکه دلایل تشدید گرد و غبار در استان خوزستان توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری مطالعه شده است، گفت: در خوزستان بالای ۸۰ درصد طوفان‌های گرد و غبار منشا خارجی دارد. این منشاها در کشورهای عربستان، عراق، سوریه و بخش شرقی اردن واقع شده است. به این ترتیب که تالاب‌های غرب کشور عراق و زمین‌های کشاورزی رها شده به‌ویژه در استان الانبار عراق کانون‌های گرد و غبار خوزستان است البته کانون‌های غبارخیز سوریه، اردن و عربستان نیز خوزستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تهدید جدی خوزستان از سوی منشاهای داخلی گرد و غبار
این کارشناس حوزه گرد و غبار در پاسخ به چرایی وجود اختلاف نظر بین مسئولان و کارشناسان داخل کشور بر سر تعیین سهم منشاهای داخلی و خارجی در گرد و غبارهای خوزستان گفت: تعیین سهم منشاهای خارجی و داخلی در گرد و غبارهای خوزستان با توجه به «تعریف روز گرد و غباری» و بر اساس «تعداد حادثه» صورت می‌گیرد. بر این مبنا ۸۰ درصد طوفان‌های گرد و غباری خوزستان منشا خارجی دارد البته ممکن است در گرد و غبارهای داخلی به دلیل نزدیک بودن منشا تاثیر منفی بیشتری متوجه سلامت و آسایش مردم باشد.
شعاعی با تاکید بر نقش تالاب‌های خشک شده خوزستان در تشدید گرد و غبارهای این استان در مورد گرد و غبارهای داخلی تصریح کرد: زمانی که باد با سرعت بالا به مناطق هندیجان، امیدیه و شادگان می‌رسد، ذرات درشت‌دانه و نمکی را بلند می‌کند و به دلیل نزدیک بودن کانون غبار، شهروندان نزدیک به این نقاط را به شدت آزار می‌دهد. این‌ها همان ذراتی هستند که در سال ۱۳۹۵ روی تجهیزات خطوط انتقال برق نشستند و با توجه به رطوبت بالا (حدود ۹۵ درصد) در این منطقه و جذب رطوبت توسط غبار نمکی، باعث قطع سراسری برق در استان خوزستان و اختلال در برق‌رسانی شدند. به همین دلیل ضمن توجه به مقابله با گرد و غبار با منشا خارجی، باید هدف‌گذاری برای مقابله با گرد و غبارهای داخلی هر چه سریع‌تر برنامه‌ریزی شود.
تعریف روز گرد و غباری
وی در پاسخ به پرسشی در مورد روز گرد و غباری اظهار کرد: گرد و غبار در دنیا یک تعریف یکسان ندارد بلکه هر کشوری با توجه به شرایط موجود سرزمینی، تعریف مشخصی ارائه می‌کند. برای برخی کشورها عمق دید محور قرار می‌گیرد و گاهی برای عمق دید، زمان پایداری قائل نیستند و مثلا اگر حتی برای ۱۰ دقیقه هم ایستگاه سینوپتیک عمق دید را ۵۰۰ متر گزارش کند،هواشناسی آن روز را روز گرد و غباری اعلام می‌کند اما در کشور ما بنا بر توافق صورت گرفته «روزی که ذرات معلق ۱۰ میکرون از ۱۵۰ میکروگرم بر مترمکعب تجاوز کند و بیش از دو ساعت ماندگاری داشته باشد» روز گرد و غباری به حساب می‌آید.
این دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در ادامه با بیان اینکه منشاهای گرد و غبار در استان خوزستان شناسایی شده است، گفت: در مطالعات منشایابی، درجه‌بندی کانون‌ها به بحرانی و فوق بحرانی صورت گرفته و راهکارهای مقابله با آن در دو سرفصل تدوین شده است. سر فصل اصلی این است که وزارت نیرو تخصیص آب را افزایش دهد تا بخشی از کمبود آب در پایین‌دست‌ها جبران شود و سرفصل دوم به تکالیف سازمان جنگل‌ها اشاره دارد که باید با استفاده از آب‌های تخصیصی وزارت نیرو، پوشش گیاهی را افزایش دهد.
ابهامات متعدد پیرامون کانال انتقال آب اهواز
شعاعی در مورد طرح احداث کانال انتقال آب در جنوب اهواز به عنوان راهکاری برای مقابله با گرد و غبار این استان با تاکید بر اینکه برای کنترل گرد و غبار خوزستان باید طرح جامعی تهیه شود، گفت: ابتدا باید استعدادهای استان خوزستان شناسایی و با استفاده از این ظرفیت‌ها برنامه جامع مقابله با گرد و غبار تدوین شود. باید توجه داشته باشیم که ظرفیت و استعدادی که دسترسی به آن استمرار نداشته باشد، قابل برنامه‌ریزی نیست. برای مثال باید با توجه به میزان آب قابل دسترس و پایدار، برنامه‌های پخش آب و توسعه پوشش گیاهی برنامه‌ریزی و اجرا شود همچنین باید این موضوع تبیین شود که انتقال آب به مسافت ۴۵ کیلومتر به میزان ۲۰ متر مکعب در ثانیه، با توجه به محدودیت آب در کارون برنامه‌ریزی شده یا خیر؟ آیا تخصیص این میزان آب امکان‌پذیر است؟ محل مصرف این آب در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت کجاست؟
وی در این باره تاکید کرد: دقت داشته باشیم که اگر قرار است، منابع «محدود» آب را انتقال دهیم باید برای این آب به‌درستی برنامه‌ریزی شود. روی احداث کانال و انتقال آب در خوزستان باید دقت کافی داشته باشیم. قطعا احداث کانالی ۴۵ کیلومتری که آب را به قلب هندیجان و کانون‌های غبارخیز این منطقه برساند، اقدام ایده‌آلی است و در درازمدت موثر و مفید خواهد بود و حتی می‌توان کاربری‌های مختلفی برای این کانال تعریف کرد؛ به طوری که هم آب به دشت‌ها برسد و هم بخشی از آب با ورود به حوضچه‌ها باعث تثبیت گرد و غبار این کانون‌ها شود اما همه این برنامه‌ها وابسته به تامین آب مورد نیاز است البته دقت داشته باشیم که هنوز وزارت نیرو به دلیل کمبود آب و نبود منابع آب کافی، هیچ آبی به این کانال تخصیص نداده است.
رئیس سابق ستاد ملی مقابله با گرد و غبار با تاکید بر مستعد بودن زمین‌های خوزستان در مورد اثربخشی نهال‌کاری در این استان تصریح کرد: در پروژه‌های نهال‌کاری، «میزان استقرار» موضوع بسیار مهمی است. به این معنا که بدانیم از کل نهال‌های کاشته‌شده، چند درصد سبز و چند درصد خشک شده است؟ خوشبختانه در خوزستان به دلیل مستعد بودن زمین، پوشش گیاهی بیشتر از تعداد نهال‌های کاشته شده است حتی در برخی نقاط بذرهایی در خاک ذخیره شده است که در صورت دریافت آب، سبز می‌شوند.
این دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در پایان در پاسخ به این پرسش که نکته مبهم در مقابله با گرد و غبارهای خوزستان چیست؟ گفت: خوشبختانه کانون‌های گرد و غبار استان خوزستان به طور کامل شناسایی شده است اما هنوز درصد تاثیرها مبهم است. انتظار این است که برای خوزستان یک برنامه جامع تدوین شود. متاسفانه هنوز برنامه جامعی برای اجرای طرح‌های کنترل کننده نظیر ایجاد پوشش گیاهی و مدیریت آب برای کنترل گرد و غبار در خوزستان وجود ندارد.
