از ضرورت کمک‌های داوطلبانه تا عدم استمرار آن در حوادث کشور
کنفرانس “سازمانهای مردم نهاد و کار داوطلبانه” به مناسبت روز جهانی داوطلب برگزار و طی آن علاوه بر نقدهایی بر نحوه کار داوطلبانه در کشور، موانع و راهکارهای مدیریت آن، برخی کارشناسان نیز به دفاع از آن پرداختند.
به گزارش ایسنا، این کنفرانس به مناسبت چهاردهم آذرماه (روز جهانی داوطلب)، به همت “شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه ” در محل تالار گنجینه ساختمان آرشیو ملی با حضور برخی اساتید دانشگاه در حوزه علوم انسانی، صاحب‌نظران و فعالان حوزه اجتماعی و نهادهای مردمی برگزار شد.
فرشاد مومنی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در این کنفرانس گفت: کار داوطلبانه در ایران هم به اعتبار خصلت توسعه نیافتن کشور و رانتی بودن اقتصاد سیاسی ایران، ماجرای خودش را دارد. بخش اعظم کار داوطلبانه در ایران، به عنوان یک نیاز حیاتی مطرح است و با آنچه در کشورهای صنعتی دنبال می شود، فاصله زیادی دارد. بر اساس ارزیابی های موجود، ما بیشترین ضربه را از ضعف حس ملی خورده ایم، این یک پدیده عجیبی است که واکاوی نشده است.
مومنی اظهار کرد: نیاز ما به فعالیت های داوطلبانه به طرز حیرت آوری بالا رفته است، یکی از دلایل آن این است که دولت از مسئولیت های حاکمیتی‌اش طفره می رود.
این کارشناس اقتصادی، حرف های خود را به شاخص های کشور در زمینه سلامت و آموزش مستند کرد و گفت: ما شاخصی به اسم سهم بودجه آموزش و پرورش نسبت به تولید ناخالص داخلی داریم، یعنی میزان تعهد دولت به مسئولیت هایش در حیطه آموزش و پرورش؛ این شاخص در استاندارد میانگین جهانی در سال 2011، 4.4 درصد بوده است، البته این را هم باید اضافه کرد که میانگین جهانی هیچ وقت شاخص ایده آلی نیست و از میان بیش از 200 کشور برآورد می شود که 170 تا 180 کشور شرایطی مانند کشور ما و یا حتی بدتر دارند، اما این شاخص برای ایران چقدر است؟ 3.2 درصد. در حالیکه میانگین این شاخص در کشورهای با درآمد اندک، 4.1 درصد است. یعنی ما با کشورهای با درآمد اندک هم فاصله زیادی داریم. چرا سال 2011 را در نظر گرفتم؟ چون در آن سال، ما هر بشکه نفت را 100 دلار می فروختیم، یعنی به قیمت بالایی. بنابراین کم درآمدی توضیحی برای این پدیده نیست. در شاخص دیگر هم که در حوزه سلامت است، اعداد نشان می دهد که اوضاع ما در زمینه سلامت از آموزش و پرورش هم بدتر است.
او ادامه داد: در سال 2014، میانگین شاخص سلامت نسبت به تولید ناخالص داخلی، 6 درصد است، در کشورهای با درآمد اندک، 2.4 درصد و در ایران 2.8 درصد است. یعنی شاخص ما کمتر از نصف جهانی است.
مومنی در ادامه صحبت هایش با تأکید بر ضرورت جنبشی همگانی جهت توانمندی ایرانیان، اعلام کرد: نیاز ما به انجام فعالیت های داوطلبانه در زمینه های تغذیه و آموزش و سلامت، به وضعیت اضطرار رسیده است.
به گزارش ایسنا، در ادامه سارا شریعتی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت که می خواهد از کار داوطلبانه به عنوان یک موضوع مستقل دفاع کند و به تفاوت در نگاه به موضوع فعالیت های خیرخواهانه و نیکوکارانه اشاره کرد و گفت: قبلا اعلام می شد کار خیر، خودش شکاف و نابرابری اجتماعی ایجاد می کند، یعنی دائما از ثروتمند طلب سخاوتمندی می کند و از فقیر می خواهد که صبور باشد، اما حالا از فعالیت های نیکوکارانه دفاع می شود، چرا؟ به نظر می رسد کار خیر و نیکوکاری، تغییر نقش و کارکرد داده است، الان تعریف کار خیرخواهانه این نیست که پول توزیع شود، بلکه اشکال غیرمادی آن مطرح است، مثل نذر کتاب، دارو و … یعنی از شکل سنتی آن خارج شده است.
وی افزود: کار خیر و نیکوکارانه، امروزه، دیگر صرفا جنبه اقتصادی ندارد، آنچه ما از آن دفاع می کنیم از بخش غیراقتصادی فعالیت داوطلبانه است، این بخش برای افرادی مانند زنان است که فرصت ورود به جامعه را نداشته‌اند.
به گفته شریعتی، امر خیر و نیکوکارانه، فرهنگ نوعدوستی را در مقابل فرهنگ خودخواهانه قرار می دهد. کار داوطلبانه باعث می شود تا مواجهه مستقیمی با اجتماع و واقعیتهای آن ایجاد شود. همچنین هسته اولیه بسیاری از جنبش های اجتماعی از یک فعالیت خیرخواهانه شروع شده است.
شریعتی تاکید کرد: امروز مساله کشورهای جهان سوم، بیشتر از هر زمان دیگری، مسائل اجتماعی و نابرابری هاست. مسائل اجتماعی نیاز به پاسخ اجتماعی دارد نه سیاسی. باید نیروهای میانجی میان قدرت سیاسی و جامعه مدنی ایجاد کرد. این نیروها از طریق فعالیت های نیکوکارانه و اجتماعی سازمانهای مردم نهاد می توانند شکل بگیرند.
به گزارش ایسنا، زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امداد دانشجویی امام علی نیز با حضور در این کنفرانس گفت: شاید خیلی ها فکر کنند که استفاده از نیروهای داوطلب از نظر مالی، دغدغه کمتری دارد. خیلی از سازمان هایی که مدل مختلط دارند یعنی هم نیروی موظف و هم داوطلب دارند، می دانند که چالش با نیروی موظف، کمتر از نیروی داوطلب است. کمک گرفتن از نیروی داوطلب یکی از ماموریتهای سازمان ماست. چون ما جامعه بسیار پیچیده ای از نظر آسیب های اجتماعی داریم و یکی از دلایلِ پیش‌رویِ آسیب های اجتماعی، عدم حضور مردم در مناسبت های اجتماعی است، بر این اساس یکی از مکانیزم های وارد کردن مردم در عرصه حل و فصلِ مسائل و بحرانهای جامعه، حضور داوطلبانه آنها در سازمان های مردم نهاد است، چرا که این سازمان ها پتانسیل بالقوه افراد را بالفعل می کنند.
وی در عین حال ادامه داد: ما در جامعه شاهد حرکت های احساسی و موج گونه در مقاطع خاص هستیم، اما زمانیکه می خواهیم کار مستمر انجام دهیم، این احساس فروکش می کند. ما درباره مسئولیت اجتماعی افراد حرفی نمی زنیم و آموزشی نمی دهیم. هیچ وقت به ما نگفتند که به عنوان یک ایرانی وظیفه داریم که کار داوطلبانه انجام دهیم، به ما می گویند خدا خیرتان دهد، چه کار خوبی می کنید، اما ما می گوییم که وظیفه همه است، همه باید فعالیت اجتماعی داوطلبانه داشته باشیم تا از سقوط اخلاق و فروپاشیِ اعتماد و ایجاد گسست اجتماعی جلوگیری کنیم لذا، ورود افراد در سازمان های مردم نهاد یک الزام است.
رحیمی در ادامه افزود: تصور می شود افراد داوطلب چون بر اساس احساسشان در سازمان حضور پیدا می کنند، پس تعهد ندارند، نباید از کار نفع فردی ببرند، نباید انتخاب شوند، نباید با آنها مصاحبه شغلی انجام شود. اینها برداشت های نادرست در ارتباط با به کارگیری نیروهای داوطلب است.
مدیرعامل جمعیت دانشجویی امام علی در ادامه حرف هایش نکته دیگری را هم مورد توجه قرار داد، آن هم، بی انگیزه شدن نیروهای داوطلب از ادامه کار است و اظهار کرد: خیلی وقت ها می بینیم افراد با انگیزه وارد سازمان می شوند اما پس از مدتی قطع همکاری می کنند، چرا؟ ممکن است دیده یا شنیده نشده اند، یا از آنها به عنوان یک ابزار استفاده شده، نظرشان پرسیده نشده است، در کارها مشارکت و همفکری نداشته اند، خسته شده اند، حس می کنند کارشان بی نتیجه است. حتی گاهی ما شاهد هستیم که افراد پس از مدتی به دلیل ناامیدی از بهبود شرایط، تصمیم به مهاجرت می گیرند، اینها مسائلی است که سازمان های مردم نهاد با آن مواجه هستند.
به گزارش ایسنا، همچنین پنل سوم این کنفرانس با موضوع “عوامل موثر بر ترویج فعالیت های داوطلبانه” برگزار شد که مسعود حبیبی، رییس سازمان جوانان هلال احمر گفت: برای ترغیب افراد به انجام فعالیت داوطلبانه، ابتدا باید دید که انگیزه فعالیت های داوطلبانه چیست؟. یکی از آنها انگیره های بشردوستانه است، یکی ارضاء حس شخصی، دیگری انگیزه های شغلی و یا اجتماعی و یا حتی معنوی است.
او اینها را گفت و در ادامه زلزله کرمانشاه را برای نمونه مثال زد، حادثه ای که منجر شد تا گروه های زیادی به صورت داوطلبانه وارد کار شوند و افزود: همین نیروها را یک ماه دیگر، نمی شود برای کار در منطقه زلزله زده پیدا کرد، متاسفانه انسجام اجتماعی پایین است. سوال اینجاست که ما چه کاری باید انجام دهیم تا فعالیت های داوطلبانه استمرار داشته باشد؟.
وی در ادامه به همین سوال اینطور پاسخ داد: باید پوزیشن های لازم را برای فعالیت های داوطلبانه فراهم کنیم، باید توانایی جذب نیروی تازه را داشته باشیم، افراد را توانمند کنیم، از آنها حمایت کنیم، داوطلبان را تحت پوشش بیمه قرار دهیم، اگر خسارتی به آنها وارد شد، آن را جبران کنیم.
نوش آفرین انصاری، عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه تهران و عضو شورای کتاب کودک، ادامه این حرف ها را گرفت و به نقش دولت در فعالیت های داوطلبانه اشاره کرد و گفت: اولین تلاش باید این باشد که دولت برای کار سازمان های مردم نهاد ارزش قائل شود، خیلی خوب است اگر سازمان های مردم نهاد در درون دولت نقشی پیدا کنند. از سوی دیگر، دولت باید مشخص کند که از چه راه هایی می تواند جامعه را از ارزش کار داوطلبانه آگاه کند؟ چه برنامه هایی برای این بخش دارد؟.
