از تاسیس اولین دهیاری تا هراس دهیاران از امنیت شغلی

دهیاری‌ها امسال ۲۰ ساله می‌شوند، نهاد مردمی که مولود دوره اصلاحات است، اما برغم مصوبه قانونی که داشت، تاسیس اولین دهیاری با ۵ سال وقفه صورت گرفت و کلنگ نخستین دفتر دهیاری در استان قزوین به زمین زده شد؛ در ادامه سعی شده با مروری بر تاریخچه دهیاری‌ها، به بررسی سیر تحولات صورت گرفته در این نهاد مردمی را بپردازیم.

به گزارش ایسنا، به موجب قانون تاسیس «دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور» (مصوب ۱۴ تیرماه سال ۱۳۷۷) وزارت کشور اجازه یافت تا نهاد عمومی و غیر دولتی دهیاری را با شخصیت حقوقی مستقل در مناطق روستایی کشور راه اندازی کند که این قانون در سال ۱۳۸۲ اجرایی شد و تا کنون تعداد ۳۶هزار و ۸۴۴ دهیاری در روستاهای بالای ۳۰ خانوار در کشور راه‌اندازی شده و ۹۲ درصد جامعه روستایی از خدمات این نهاد بهره‌مند شده‌اند که ۱۴تیرماه هم در سالنامه رسمی با عنوان «روز دهیاری و شهرداری» نامگذاری شده است.

مفاهیم و تاریخچه مدیریت روستایی در کشور

در ۱۰۰ سال اخیر و به طور متوسط هر ۲۵سال مدیریت روستایی دستخوش تغییراتی بوده است به طوری تا سال ۴۲ حاکمان و کدخدایان مدیران روستا بودند. بعد از آن در سال ۵۳ با تاسیس انجمن ده نیاز به فردی که حرف اول را بزند احساس شد و مدیریت روستایی آن دوره بر عهده شخصی به نام “دهبان” قرار گرفت.این روند ادامه داشت تا زمانی که شورای اسلامی روستا تاسیس شد و چون این شورا بیشتر نقش نظارتی و تصمیم سازی را بر عهده داشت می‌بایست یک نفر به عنوان تصمیم گیرنده نهایی انتخاب شود به همین دلیل در سال ۷۵ دوره جدیدی با عنوان “دهیاری” مطرح شد که می‌بایست فرد به نام دهیار مدیریت آن را برعهده گیرد.سرانجام و در ۱۴تیرماه سال ۷۷ قانون تاسیس دهیاری‌های خودکفا مصوب شد اما اولین دهیاری به طور رسمی در سال ۸۲ و در روستای آقا بابا، دهستان ایلات قاقازان شرقی بخش کوهین در شهرستان قزوین تاسیس شد.

دهیاری‌ها سازمانی مدنی و نیمه دولتی در کشور هستند که درون روستاها به انجام وظیفه می‌پردازد. این سازمان تحت نظر دهیار اداره می‌شود و عملکردش مشابه سازوکار شهرداری در شهرهاست. دهیاری‌ها دارای کارکردهای متعددی هستند که از آن جمله می‌توان به بازوی اجرایی شورای اسلامی در نظام مدیریت روستایی، ارائه‌ دهنده خدمات و تسهیلات عمومی، تقویت کننده روند توسعه اجتماعی و فرهنگی، بسترساز شهرهای آینده و کنترل‌کننده روند مهاجرت از روستا به شهر، حافظ امکانات زیربنایی احداث شده در نواحی روستایی، تقویت‌کننده روند توسعه کشاورزی، قابلیت تصدی بسیاری از وظایف بخش دولتی و بهبود وضع زیست‌محیطی روستا اشاره کرد.

در راستای بیستمین سالگرد تصویب این قانون، معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری های و دهیاری‌های کشور گزارشی از وضعیت دهیاری‌ها، اعتبارات تخصیص داده شده به آنها، حضور زنان در این سازمان ،مساعدت‌های انجام شده برای اجرای پروژه‌های عمرانی و… ارائه داده است. در ابتدای این گزارش آمده است دهیاری‌ها می‌توانند یکی از عرصه‌های قابل تامل برای حضور زنان در حوزه مدیریت روستا، نهاد دهیاری باشند و زنان از بدو شکل گیری دهیاری‌ها حضور پویا و فعالی در عرصه مدیریت روستایی به نمایش گذاشته‌اند؛ به طوری که سهم بانوان دهیار از ۲۱۶۷ نفر در پایان دوره چهارم شوراهای اسلامی روستاها به ۲۳۹۳ نفر دهیار زن در آغاز دوره پنجم شوراهای اسلامی افزایش یافته است. همچنین در این میان زنان عضو شوراهای روستا نیز سهم مهمی را به خود اختصاص داده‌اند که به طور مثال در دوره چهارم شوراها، تعداد ۲۴۲۸ نفر از زنان عضو شوراهای روستا بوده و در دوره پنجم شوراهای اسلامی این تعداد به ۳۵۴۷ نفر عضو زن افزایش یافته است که رشد تقریبا ۴۶ درصدی را شاهد هستیم. استان‌های خراسان رضوی، کرمان، مازندران، سیستان و بلوچستان و گیلان به ترتیب دارای بیشترین دهیاران زن در پنجمین دوره شوراهای اسلامی هستند.
تعداد دهیاران زن در دوره‌های سوم تا پنجم شوراهای اسلامی روستا دوره سوم آغاز دوره چهارم پایان دوره چهارم آغاز دوره پنجم
۸۸۸ ۱۵۲۳ ۲۱۶۷ ۲۳۹۳

اعتبارات پرداخت شده به دهیاری‌ها

در بخش دیگری از این گزارش به اعتبارات تخصیص داده شده به دهیاری ها از سال ۸۲ تا ۹۶ و روند صعودی این تخصیصات اشاره شده است به طوری که اقدامات انجام شده در این راستا باعث افزایش سهم ۲۰ درصدی دهیاری‌ها به ۳۵ درصد در قانون مالیات بر ارزش افزوده،برخورداری روستاهای فاقد دهیاری و مناطق عشایری از درآمدهای ناشی از عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده،توجه ویژه دولت به مناطق کمتر توسعه یافته، از سال ۱۳۹۳ تا پایان سال ۱۳۹۶ از طریق تخصیص اعتبارات بند “و” تبصره ۶ قانون بودجه کشور شده و بنابراین با توجه به اقدامات صورت گرفته و افزایش میزان اعتبارات تخصیص یافته به دهیاری‌ها در طول دولت دوازدهم، سرانه اعتبارات تخصیصی به هر روستایی ساکن در روستاهای دارای دهیاری از ۱۴۳۵ هزار ریال در سال ۱۳۹۵ به ۲۵۰۸ هزار ریال در سال ۱۳۹۶ با رشدی معادل ۷۵ درصد افزایش داشته است. همچنین افزایش اعتبارات تخصیصی به دهیاری‌های کشور از حدود ۱۳۲۷ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ (سال ابتدایی دولت یازدهم) به حدود ۴۶۰۴ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۶ و افزایشی بالغ بر ۲۴۷ درصد داشته است.
اعتبارات پرداخت شده به دهیاری ها طی سنوات گذشته سال جمع کل اعتبار(میلیون ریال)
۱۳۸۲ ۹۷۴،۳۶۰
۱۳۸۳ ۱،۳۸۹،۷۷۷
۱۳۸۴ ۱،۵۲۰،۰۰۰
۱۳۸۵ ۱،۶۲۳،۷۵۰
۱۳۸۶ ۱،۷۵۴،۰۰۰
۱۳۸۷ ۱،۷۰۲،۸۳۱
۱۳۸۸ ۳،۲۲۰،۴۷۲
۱۳۸۹ ۲،۵۲۴،۸۱۷
۱۳۹۰ ۶،۷۵۶،۹۶۹
۱۳۹۱ ۸،۷۸۱،۵۲۶
۱۳۹۲ ۱۳،۲۷۳،۰۶۹
۱۳۹۳ ۲۰،۷۳۴،۰۱۷
۱۳۹۴ ۱۹،۲۸۹،۵۴۰
۱۳۹۵ ۲۶،۲۰۰،۵۹۹
۱۳۹۶ ۴۶،۰۴۲،۰۲۴
جمع ۱۵۵،۷۸۷،۷۵۱

اقدامات انجام شده معاونت امور دهیاری ها به منظور تجهیز دهیاری‌ها به ماشین‌آلات عمرانی و خدماتی

۸۵۰۰ روستا دارای سیستم مدیریت پسماند هستند

معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری ها و دهیاری‌ها کشور به عنوان یکی از دستگاه‌های متولی امور دهیاری‌ها به شرح اقدامات انجام شده به منظور تجهیز دهیاری‌ها به ماشین‌آلات عمرانی و خدماتی پرداخته و بیان کرده است که‌از ابتدای تاسیس دهیاری‌ها تا پایان سال ۱۳۹۲ تعداد ۱۲۹۴۳ دستگاه از انواع ماشین آلات عمرانی و خدماتی همچون حمل زباله، آتش نشانی، بکهولودر، مینی لودر، تراکتور، کمپرسی و لودر در اختیار دهیاری‌های کشور قرار گرفته‌اند.

همچنین در سال ۱۳۹۳ تعداد ۲۹۵۰ دستگاه ماشین آلات عمرانی و خدماتی همچون حمل زباله، بکهولودر، لودر، مینی لودر، کمپرسی نیمه سنگین و آتش نشانی ، در سال ۱۳۹۴ تعداد ۳۸۷ دستگاه ماشین آلات عمرانی و خدماتی چون حمل زباله، لودر، مینی لودر، کمپرسی نیمه سنگین و آتش نشانی در اختیار دهیاری‌های کشور قرار گرفته است و این تعداد در سال ۱۳۹۵به ۳۲۶ دستگاه ماشین آلات عمرانی و خدماتی و در سال ۱۳۹۶ به ۵۰۰ دستگاه ماشین آلات عمرانی و خدماتی رسیده است.

بر این اساس تا کنون بیش از ۱۷۰۰۰ دستگاه انواع ماشین آلات به دهیاری‌ها اختصاص یافته است که خدمات متنوعی را به عرصه‌های روستایی ارائه داده‌اند.همچنین با توجه به پراکنش فضایی پایگاه‌های آتش نشانی روستایی کشور هم اکنون بالغ بر ۹۰۰۰ روستای کشور تحت پوشش خدمات ایمنی و آتش نشانی قرار دارند و با توجه به توزیع خودروهای حمل زباله هم اکنون در 28 هزار روستای کشور جمع‌آوری پسماند بصورت منظم انجام می‌شود. از این تعداد روستا ۸۵۰۰ روستا دارای سیستم مدیریت پسماند هستند.

کمک‌ به اجرای پروژه‌های عمرانی دهیاری ‌ها

در ادامه این گزارش تشریح شده است که معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌های و دهیاری‌های کشور علاوه برتخصیص اعتبارات قانونی به دهیاری‌ها مساعدت‌هایی را برای اجرای پروژه‌های عمرانی در اختیار آنان قرار داده است.به عبارت دیگر با توجه به ظرفیت ایجاد شده در قالب بند و تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۴ اعتباری بالغ بر ۱۷۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های عمرانی به دهیاری‌ها مساعدت شده که به موجب آن ۶۳۰۰ پروژه در این دو سال توسط دهیاری‌ها اجرا شده است.همچنین از محل وجوه بند (و) تبصره (۶) قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کشور ۱۳۷۰ میلیارد ریال برای اجرای ۷۴۷۷ پروژه به دهیاری‌های واجد شرایط برای اجرای یک طرح عمرانی مشخص با اولویت تکمیل پروژه‌های نیمه تمام مساعدت شده است.

از طرفی بیشترین تعداد این پروژه‌ها را طرح بهسازی معابر روستایی با تعداد ۲۸۴۹ پروژه شامل می‌شود که معادل ۷۳ درصد از مجموع پروژه‌ها بوده و برای اجرای آن بیش از ۷۰۰ میلیارد ریال به دهیاری‌های مورد نظر مساعدت شده است. بر اساس برآورد صورت گرفته در قالب اعتبار مذکور، نزدیک به سه میلیون متر مربع روستایی در کشور مورد بهسازی از قبیل پیاده روسازی، جدول گذاری، زیرسازی و آسفالت قرار می‌گیرد.همچنین برای اجرای ۴۶۲ پروژه جمع‌آوری آب‌های سطحی، ۳۷۱ پروژه احداث بوستان روستایی و ۱۰۱ پروژه توسعه زیرساخت‌های گردشگری، ۴۱ پروژه احداث پایگاه آتش نشانی، ۴۲ پروژه احداث غسالخانه و ساماندهی آرامستان و ۴۱ پروژه کارآفرین و درآمدزا، نیز به طور مجموع اعتباری بالغ بر ۳۷۱ میلیارد ریال به دهیاری‌های مربوطه مساعدت شده است.

به گزارش ایسنا،باوجود گذشت ۲۰ سال از تصویب قانون تاسیس دهیاری های خود کفا و ۱۵سال از تاسیس اولین دهیاری، اما این سازمان جوان در طی این مدت فراز و نشیبهای بسیاری به خود دیده است. فراز و نشیبهایی که حتی بعضا منجر به غیرفعال شدن بعضی دهیاری ها شده است و اگر پای درد و دل بعضی از دهیاران بنشینیم می‌بینیم که دغدغه های آنها از امنیت شغلی تا قابل احترام بودن برای سایر دستگاهها، تنشهای اقلیمی، اعتباری و جمعیتی را شامل می شود. دغدغه‌هایی که به دلیل توجه ناکافی به آنان طی سالیان دراز به وجود آمده است، بنابراین بایستی تمام دستگاه‌های متولی امور دهیاری‌ها و روستاها در یک هم افزایی، اندکی رویکرد خود را در برابر روستاها تغییر داده و برای بهبود کیفیت زندگی مردم روستایی تلاش بیشتری کنند. این اقدامات در قدم اول با بهبود وضعیت دهیاری‌ها که متولی امور در روستاها هستند امکان پذیر خواهد شد.