آنتن فروشی ممنوع!/رقابت نابرابر کنکوری‌ها در تلویزیون
حجم گسترده و شیوه تبلیغات مؤسسات کنکوری در تلوبزیون، مدتی است که با انتقادها و حواشی زیادی مواجه شده و حتی تذکر معاون سیما مبنی بر کاهش ۵۰ درصدی این تبلیغات و نامه وزیر آموزش و پروش را نیز به دنبال داشته است؛ اما اینکه این تذکرها و نامه‌ها تا چه اندازه کارساز شده‌اند، بحث دیگری است.
مدتی است که افزایش حجم تبلیغات موسسات کنکوری و کتاب‌های کمک آموزشی در تلویزیون با انتقادهای زیادی مواجه شده است. عده‌ای تبلیغ موسسات کمک آموزشی را در قالب برنامه‌های آموزشی امری غیراخلاقی می‌دانند و عده‌ای هم از بی‌اعتبار بودن برخی موسساتی که رادیو و تلویزیون آنها را معرفی و تبلیغ می‌کند، گله می‌کنند.
اما در نهایت تمام انتقادهای مطرح شده درباره حجم و شیوه تبلیغات موسسات کمک آموزشی در تلویزیون، بر سر این موضوع اتحاد دارند که صداوسیما به عنوان رسانه‌ای که از آن با عنوان «ملی» یاد می‌شود، نباید از اعتماد مخاطبان به منظور تامین منابع مالی خود سوءاستفاد کند.
در ادامه این حواشی، چندی پیش مسوولان آموزش و پرورش از پخش فراوان و متعدد برنامه‌های کنکوری در شبکه‌های تلویزیون انتقاد کردند.
سید محمد بطحایی (وزیر آموزش و پروش) هم روز گذشته با یادآوری اقدامات انجام شده در راستای کاهش تبلیغات موسسات کنکوری در تلویزیون، در صفحه رسمی خود در توئیتر نوشت:
«چندی پیش نامه‌ای را به محضر رهبری معظم انقلاب درخصوص تبلیغات پرتعداد و ناسالم برخی موسسات در رسانه‌ها نوشتم که مورد لطف و نظر مساعد ایشان قرار گرفت و دستورات موثری در این خصوص صادر نمودند. از وزارت ارشاد و برادرم جناب دکتر صالحی خواسته‌ام تا صدور مجوز برای کتب کمک درسی را منوط به تایید کارشناسان آموزش و پرورش نماید.
به برادر عزیزم مهندس رحمانی، وزیر محترم صمت نیز اعلام کردم که از نظر وزارت آموزش و پرورش تخصیص ارز دولتی و حمایتی برای کاغذ کتب کمک درسی هیچ توجیهی ندارد و ارز مربوط صرف تامین سایر اقلام شود. در نامه‌ای به برادر عزیزم دکتر علی‌عسگری با استناد به نص صریح قانون خواسته‌ام هرگونه تبلیغات در این زمینه با مجوز وزارت آموزش و پرورش انجام پذیرد.»
اما انتقادها به نحوه پخش تبلیغات موسسات کنکوری در تلویزیون، سید مرتضی میرباقری (معاون سیما) را بر آن داشت تا دستور دهد که شبکه‌های مختلف تلویزیونی مدت زمان این برنامه‌ها را به نصف کاهش دهند و آگهی‌های بازرگانی با موضوع برنامه‌های کنکوری مهم تا ۷۰ درصد کاهش یابد.
با این حال به نظر می‌رسد که انتقادات مطرح و اقدامات انجام شده، بیشتر در کاهش تولید برنامه‌ها در جهت تبلیغ موسسات آموزشی موثر بوده‌اند تا در میزان پخش آنها؛ این درحالی است که به باور بسیاری از کارشناسان صداوسیما به عنوان رسانه‌ای ملی باید در شیوه تبلیغات فرهنگی، آموزشی و بهداشتی خود بسیار دقت کند و برای تامین منابع مالی، منافع انسانی مخاطبان را زیر پا نگذارد.
در همین راستا، محمدرضا خوشرو ـ پژوهشگر و کارشناس رسانه ـ در گفت‌وگویی با ایسنا درباره تاثیرات مخرب پخش آگهی‌های تلویزیونی روی مخاطبان، گفت: یکی از مهمترین منابع تامین مالی رسانه‌ها تبلیغات بازرگانی است و یکی از معضلات، بحث اقتصاد رسانه است؛ اینکه رسانه‌ها در میان چالش مشکلات مالی و بودجه‌های محدود و هزینه‌های فزاینده تولید و پخش برنامه‌ها، چطور باید به رسالت و ماموریت و مهمتر از همه حفظ استقلال رسانه، عمل کنند.
او با تاکید بر اینکه رسانه‌ها نباید از صاحبان سرمایه متاثر شوند، گفت: آنتن‌فروشی اصلا زیبنده رسانه حاکمیتی جمهوری اسلامی نیست. به طور کلی تاثیرپذیری رسانه‌ها از صاحبان سرمایه اتفاق بسیار ناگواری است که از قدیم در دنیا مطرح بوده و همچنان نیز ادامه دارد و امروز هم در رسانه حکومتی کشورمان شاهد آن هستیم.
این کارشناس رسانه اظهار کرد: پخش تبلیغات در صداوسیما در بخش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. به عنوان مثال یکی بخش آگهی‌های بازرگانی است که شرکت‌های تجاری مختلف در این بخش محصولاتشان را معرفی و تبلیغ می‌کنند و بخشی هم خارج از این باکس است که شرکت‌های تجاری در قالب برنامه‌های تلویزیونی اقدام به تبلیغ می‌کنند. در این میان مشکل از آنجایی به وجود می‌آید که این تبلیغات در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی صداوسیما نیز دیده می‌شوند.
خوشرو با اشاره به تاثیرات مخرب تبلیغات محصولات کمک آموزشی در برنامه‌های آموزشی صداوسیما، گفت: اقدام آن دسته از برنامه‌های آموزشی صداوسیما که حامی آنها شرکت‌های تجاری تولید محصولات کمک آموزشی است، اصلا پذیرفتنی نیست. اگر قرار باشد این شرکت‌های آموزشی در تلویزیون تبلیغ داشته باشند باید حتما در باکس آگهی بازرگانی باشد و نه در برنامه‌های آموزشی.
او با بیان اینکه «برنامه‌های آموزشی و فرهنگی صداوسیما نباید حامی تجاری داشته باشند»، ادامه داد: اگر بخش آموزشی تلویزیون در اختیار شرکت‌های آموزشی قرار بگیرد، قطعا روی دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد. ترغیب دانش‌آموزان به استفاده از برخی کتاب‌های کمک آموزشی در برنامه‌های آموزشی صداوسیما اصلا کار درستی نیست. متاسفانه دانش‌آموزانی که مخاطب این برنامه‌ها هستند با مباحثی مواجه می‌شوند که مجری و کارشناس برنامه آن مباحث را به کتاب‌های کمک آموزشی شرکت حامی ارجاع می‌دهد.
این پژوهشگر رسانه افزود: آنتن تلویزیون تنها منحصر به افراد متمول نیست و این برنامه‌ها در سراسرکشور و در تمام روستاها قابل رویت است. در این شرایط برخی برنامه‌های تلویزیون مباحث آموزشی را ناقص مطرح می‌کنند و دانش‌آموزان را برای تکمیل اطلاعات بیشتر به کتاب‌های آموزشی حامی برنامه ارجاع می‌دهند و که برخی از اقشار جامعه امکان خرید آنها را ندارند.
خوشرو با بیان اینکه «این رویکرد رسانه ملی ترویج بی‌عدالتی است»، گفت: بنابراین رقابت ناعادلانه‌ای میان مخاطبان این برنامه‌ها و دانش‌آموزانی که برای کنکور درس می‌خوانند، ایجاد می‌شود. هر چند که اخیرا برخی مراجع در این زمینه به سازمان صداوسیما تذکر داده اند و معاون سیما نیز دستور داد که این جور تبلیغات باید به ۵۰ درصد کاهش پیدا کند.
این کارشناس رسانه تاکید کرد: وقتی خارج از باکس تبلیغات و در برنامه‌های تلویزیونی مطلبی به مردم گفته می‌شود، مردم دیگر حس تجاری را ندارند و به عنوان پیشنهادی که از سوی آنتن رسانه جمهوری اسلامی پخش می‌شود، به آن مطلب نگاه می‌کنند. مشکل از آنجایی شروع می‌شود که این تبلیغات از باکس بازرگانی خارج می‌شوند و به دل برنامه‌های مختلف می‌روند و به همین خاطر هم مردم راحت‌تر به آنها اعتماد می‌کنند.
او با بیان اینکه «آنتن تلویزیون نباید به این شکل لجام گسیخته فروخته شود»، خاطرنشان کرد: متاسفانه امروز شاهد هستیم که مدیران تلویزیونی را با آورده‌های مالیشان ارزیابی می‌کنند. یعنی ممکن است مدیری برنامه‌های موردپسند مردم نداشته باشد، اما به واسطه اینکه توانسته منابع مالی زیادی تامین بکند مورد تایید مسوولان عالی رسانه ملی قرار گرفته است.
