سراب پيروزی بايدن برای ايرانیان
نظرسنجيهاي مختلف از پيشتازي جو بايدن در انتخابات آمريکا خبر ميدهد؛ موضوعي که مورد توجه رسانههاي داخلي ايران آن هم با آب و تاب قرار گرفته است، از اين توجه ميتوان خوشبيني پنهان مسئولان و البته رسانههاي وابسته به آنها را نسبت به شکست ترامپ بهخوبي مشاهده کرد و البته اينکه خيليها در ايران در انتظار پيروزي بايدن و حل مشکلات بعد از اين پيروزي هستند.
البته ترامپ هم اين ادعا را مطرح کرده است که بلافاصله بعد از به رياستجمهوري رسيدنش، ايران خواهان مذاکره با آنها خواهد شد. اما لحظه انتخابات 2020 و شکست ترامپ و جايگزيني بايدن به جاي او چيزي است که بسياري معتقدند ايران در همه اين سالها منتظر آن بوده است. اکنون اين پرسش مطرح است که آيا با روي کار آمدن بايدن روياي چندساله عدهاي براي حل مشکلات کشور محقق ميشود؟
سخناني مانند نتانياهو
براي پاسخ به اين سوال ميتوان به اظهارات اخير نامزد رياستجمهوري دموکرات رجوع کرد. بايدن در آخرين گفتههايش چيزي را مطرح کرد که دقيقا عين گفتههاي دو هفته پيش بنيامين نتانياهو بود. نخستوزير اسرائيل با طرح ادعاهايي عليه ايران و حزبا… لبنان، مدعي شده بود که ايران به ساخت «بمب اتمي» نزديک شده است. او در سخنراني آنلاين خود در مجمع عمومي سازمان ملل گفت: ايران حتي آن محدوديتهاي زمان برجام را هم نقض کرده است و در مدت چند ماه ميتواند اورانيوم غنيشده کافي براي ساخت دو بمب هستهاي به دست بياورد. و حال آنکه بايدن هم در آخرين سخنانش مدعي شد که جمهورياسلامي به داشتن مواد لازم براي ساخت بمب اتمي نزديکتر شده است!
آب پاکي بايدن
اين اظهارات در حالي مطرح ميشود که جو بايدن از زمان ورودش به عرصه انتخابات نيز هر چند سخن از بازگشت به برجام به ميان آورده است اما از طرفي نيز همواره به اين نکته تاکيد داشت که بنا نيست اين برجام به معناي همان برجامي باشد که پيشتر در دوران اوباما به ثمر نشسته بود. نخستينبار وني بلينکن، مشاور امور خارجي «جو بايدن» دراينباره آب پاکي را ريخت و گفت: «بايدن به دنبال بهبود توافق موجود يا انعقاد يک توافق جديد با ايران است. ايران بايد به برجام بازگردد. در اين صورت بايدن با استفاده از همان توافق قبلي به دنبال توافقي بلندمدت است.»
اظهاراتي دوپهلو، که فحواي آن اين است: «بايدن نيز قرار نيست به برجام پايبند باشد.» يعني حتي اگر تهران از تمامي پنج گام کاهش تعهدات برجامياش دست بردارد. برجام کنوني و بازگشت به آن تنها راهکاري براي توافقها و مذاکرات بعدي و محدوديتهاي بيشتر براي ايران است. اين اظهارات در حالي مطرح ميشود که عدهاي خوشبينانه بر اين باورند که بازگشت بايدن به معناي قطع تحريمها و بازگشت او به برجام است.
در واقعيت آنچه بايدن ميخواهد اين است که اگر تهران به پايبندي دقيق به توافق هستهاي بازگردد، ايالاتمتحده بهعنوان نقطه آغازين براي مذاکرات بعدي است که به اين توافق بازميگردد. «نقطه آغازين براي مذاکرات بعدي» را بايد بهعنوان کليدواژه بايدن درنظرگرفت. ايران بايد به برجامي برگردد که به احتمال زياد با تغييراتي در برخي بندها روبهرو خواهد شد؛ بندهايي که ممکن است تا بعضي از محدوديتهاي ايران را تا زمان بيپايان تمديد کند. بخش ديگر ماجرا اما تلاش جو بايدن بر سر مذاکره درباره مسائل موشکهاي بالستيک و فعاليتهاي تهران در اين زمينه است.
فعاليتهايي که ايران بارها اعلام ميکرد که بر سر آنها مذاکره نخواهد کرد، موشک را حق خود ميداند و در هيچ جاي برجام نيز اين فعاليتها منع نشده است. از همين روست که اکنون بحث بر سر مسائل موشکي از جمله اهدافي است که بايدن بهصورت جدي آن را دنبال ميکند. بحث بر سر همان چيزي که زماني بهعنوان خطقرمزهاي ايران از آن ياد ميشد. به عبارتي، گرچه برجام از آن دموکراتهاست، اما حتما تغييراتي در آن صورت خواهد گرفت، ازهمين رو اينکه عدهاي از جمله ترامپ ميگويند ايران منتظر آمدن بايدن است به اين معنا نيست که روي کار آمدن بايدن به معناي بازگشت به دوران اوباماست چراکه با وجود بايدن هم در هر صورت شاهد مذاکرات جديدي خواهيم بود.
بايدن به دنبال چيست؟
اما در اين ميان اظهارات اخير بايدن مبني بر دستيابي ايران به بمب هستهاي و تکرار اظهارات نتانياهو از زبان وي ميتواند دليلي بر خواب و خيالهاي جديد بايدن براي ايران باشد. اينکه او از همين الان با اين بهانه که ايران به بمب هستهاي نزديک شده است، آن هم در شرايطي که هنوز کشورمان در برجام باقي مانده است تدارکات آينده را در صورت رياستجمهوري ديده است.
آنچه بايدن ميخواهد
محمدعلي بصيري، کارشناس مسائل بينالملل دراينباره به «آرمان ملي» ميگويد: البته که بخشي از اظهارات بايدن درمورد دستيابي ايران به بمب هستهاي براي زير سوال بردن اقدامات ترامپ در قبال کشورمان است. بايدن ميخواهد بگويد ترامپ با وجود فشار حداکثري نتوانست ايران را از حرکت به سمت بمب اتمي بازدارد. چراکه ما شاهد اين هستيم که ايران اورانيوم مازاد بر تعهدش را توليد کرده و روزبهروز اين ميزان نيز افزايش مييابد؛ از اين روست که بايدن تلاش دارد تا بگويد اقدامات ترامپ شکست خورده و به زعم خودش دست تهران را به سمت تهيه بمب اتمي باز کرده است. وي ادامه ميدهد: اما از سوي ديگر اين گفته نشان ميدهد که در نهايت سياست ترامپ و بايدن هردو اعمال فشار بر کشورمان و القاي اين است که اهداف ايران دستيابي به بمب اتمي است.
به معناي اينکه هر دو نميتوانند تهران را به حال خود و روند کنوني برجام بگذارند. بصيري ميگويد: درحالحاضر حرکاتي که ايران در راستاي کاهش تعهدات برجامي انجام داده است، با علم به مذاکراتي فرا برجام در آينده است، تهران تلاش داشته تا با افزايش ذخيره اورانيوم غنيشده و اقداماتي متفاوت با تعهدات برجام در مذاکرات آينده دست برتر داشته باشد که وقتي مذاکرات خارج از برجام شروع شد از قدرت چانهزني بهره ببرد. وي ادامه ميدهد: چه ترامپ بيابد چه بايدن ما به شرايط قبل از خروج ترامپ از برجام برنميگرديم، بايدن مذاکره بيشتري ميخواهد تا حرکت در مسير متفاوت با برجام را هموار کند. ممکن است به عنوان گام اول به برجام برگردد يا برخي تحريمها را لغو کند اما هدفش ترميم برجام و مذاکراتي جديد است.
آرمان ملی نوشت، اين به معناي آن است که بايدن بدون پيششرط هرگز به برجام برنميگردد و سعي ميکند تا ايران را به تعهدات جديدي وادارد. بصيري تاکيد ميکند: گفتههاي انتخاباتي بايدن در اين دوران نشان ميدهد که هرچند شايد روش وي نرمتر از ترامپ و به دور از هر تنش نظامي است، اما نتيجهاي که او ميخواهد در قبال ايران بگيرد با نتيجه ترامپ يکي است. هدف بايدن نيز ايجاد محدوديت براي ايران است. از سويي بايدن قطعا درباره مسائلي است که به دنبال اخذ تعهداتي جديد از کشورمان ميگردد. موضوع حقوق بشر هم يکي از مواردي است که بار ديگر بايدن در آينده عليه ايران مطرح خواهد کرد .