پشت پرده خوشحالی ترکیه از آتش بس ارمنستان و آذربایجان در جنگ قره باغ

درگیری اخیر میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان که از ششم مهر ماه شروع شد و 45 روز به درازا کشید، بالاخره سه‌شنبه 20 آبان ماه با میانجی‌گری روسیه به پایان یافت و به توافقی میان این سه کشور منجر شد؛ توافقی که از قرار معلوم ارمنستانی ها از آن راضی نیستند ولی از آنسو ترکیه که در مذاکرات منجر به آتش بس غایب بود، نسبت به آن اظهار رضایت دارد. به راستی چرا ترکیه از این توافق جدید خوشحال است؟

به گزارش گروه بین الملل بازتاب، ارمنستان و آذربایجان، طی ماه گذشته شاهد یکی از شدیدترین درگیری‌های نظامی خود در قالب منازعه قره‌باغ بودند. یکی از تفاوت‌های جنگ اخیر، حمایت تمام قد ترکیه از جمهوری آذربایجان و کاهش حمایت روسیه از دولت غرب‌گرای نیکول پانیشیان در ارمنستان بود؛ امری که مسیر باکو را برای یک پیروزی مطلق نظامی هموار ساخت. با این وجود، نتایج ژئوپلیتیک هر جنگی -اگر نه بیش از خود آن- دست کم به اندازه جنگ اهمیت دارد.

وب‌سایت خبری-تحلیلی میدل ایست مانیتور، در گزارشی به بررسی نتایج راهبردی جنگ اخیر، برای ترکیه پرداخته است.

بر اساس این گزارش، آذربایجان در جریان جنگ، موفق به آزادسازی بخش‌هایی از قلمرو اشغالی خود در قره‌باغ شده بود و مطابق توافق آتش‌بس میان آذربایجان و ارمنستان –که توسط ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام شد- ایروان باید سایر مناطق را تخلیه کند. همچنین این توافق آتش‌بس به روسیه اجازه ارسال نیروهای حافظ صلح را به گذرگاه لاچین (مسیر ارتباطی میان استپاناکرت، مرکز قره‌باغ و ارمنستان) می‌دهد؛ به علاوه، توافق امکان دسترسی زمینی مستقیم به نخجوان را برای باکو فراهم می‌کند.

این شرایط مشخص می‌سازد که چرا نخست‌وزیر ارمنستان، امضای این توافق آتش‌بس را «به شکلی وصف‌ناپذیری دردناک» برای خود و مردم ارمنستان دانست.

اگرچه ترکیه -به عنوان حامی اصلی باکو در جنگ اخیر- در مذاکرات آتش‌بس غایب بود، اما به نظر می‌رسد که از نتایج آن کاملا راضی است. اظهارات مقام‌های آنکارا، نشان‌دهنده این امر است.

مولود چاوو‌ش‌اغلو، وزیر خارجه ترکیه ضمن تأکید بر حمایت از باکو، این توافق را یک پیروزی بزرگ برای آذربایجان دانست؛ ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس‌جمهور ترکیه، در توئیتی بر تعلق قره‌باغ به آذربایجان تأکید و اعلام کرد که ترکیه هم در میدان جنگ و هم در میز مذاکره، از باکو حمایت خواهد کرد و خلوصی آکار، وزیر دفاع، به «برادران و خواهران آذری» خود برای آزادسازی مناطق اشغالی تبریک گفت. در خارج از دولت هم، کمال کیلیچداراغلو، رهبر حزب اپوزیسیون جمهوری‌خواه خلق، ضمن تبریک به جمهوری آذربایجان، از توافق صلح استقبال کرد.

بر اساس گزارش میدل ایست مانیتور، دلایل استقبال و خوشحالی مقام‌های ترکیه از توافق آتش‌بس را می‌توان در موارد زیر بررسی کرد:

توافق، به ترکیه اجازه دسترسی مستقیم زمینی به آذربایجان و احیای «هم‌جواری تاریخی» با «ملت‌های ترک» در آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی را می‌دهد. اکنون ترکیه خود را بخشی از منطقه بزرگی می‌داند که تحت تسلط اقوام ترک بوده و از دریای اژه تا چین را در بر می‌گیرد؛ این امر نتایج اقتصادی، سیاسی و استراتژیک فراوانی برای ترکیه دارد. بر این اساس، با توجه به حمایت نظامی، اطلاعاتی و رسانه‌ای ترکیه از آذربایجان، توافق اخیر یک پیروزی برای آنکارا است. همچنین، ترکیه خواهان دسترسی زمینی -بدون گذر از ایران- به افغانستان و پاکستان بوده است؛ امری که اکنون مانعی در راه خود نخواهد داشت.

تحلیل‌گر میدل ایست آی با استناد به گزارش یک روزنامه فرانسوی، بر این باور است که علاوه بر دسترسی زمینی مستقیم ترکیه به آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان، توافق آتش‌بس میان باکو و ایروان را می‌توان پیروزی ترکیه بر فرانسه، به عنوان حامی ارمنستان در جنگ اخیر [و رهبر بالقوه ائتلاف ضد ترکیه در مدیترانه] دانست.

بر همین اساس، جنگ اخیر در قره‌باغ اثبات برتری تکنولوژی دفاعی ترکیه نسبت به تجهیزات نظامی روسیه بود. در واقع، حمایت سیاسی قوی ترکیه، کارآمدی بالای پهپادهای ترکیه و مشاوره‌های نظامی این کشور، سبب تغییر موازنه به نفع آذربایجان شد.

مطابق این دیدگاه، جنگ اخیر و توافق پیامد آن، این پیام را به جهان ارسال کرد که ترکیه تا تحقق هدف، در کنار متحدان خود خواهد ایستاد و جهان باید بدانند که عقب راندن ترکیه از «حقوق خود در مدیترانه و هر جای دیگر» آسان نخواهد بود.

با توجه به تحلیل سایت میدل ایست مانیتور، می‌توان گفت اگر چه باکو توانسته است ضمن آزادسازی خاک خود، دسترسی مستقیم به نخجوان را به دست آورد، اما نگاه عمیق‌تر و بلند مدت، ترکیه را در جایگاه بزرگ‌ترین پیروز این نبرد شش هفته‌ای قرار می‌دهد. از این منظر این توافق آتش‌بس، تنها پایانی بر یک جنگ یا منازعه طولانی نیست، بلکه شروع دوره جدیدی از ژئوپلیتیک منطقه را رقم زده است؛ دوره‌ای که می‌تواند ترکیه را به بازیگری جدی، قدرتمند و بسیار موثر در آسیای مرکزی تبدیل کند.