آیا مصر در آستانه انفجار داخلی است؟
شاید بتوان اصلی‌ترین عامل بحران اقتصادی کنونی مصر را که به شدت بر زندگی و رفاه مردم این کشور نیز اثرگذار بوده، فساد ساختاری در این کشور دانست. ارتش مصر در شرایط کنونی تا حد زیادی افسار اقتصاد این کشور را به دست گرفته و چهره های متنفذ مصری نیز از رانت‌ها و امتیازات ویژه‌ای در اقتصاد این کشور برخوردار هستند. موضوعی که مورد حمایت “عبدالفتاح السیسی” رئیس جمهور نظامی مصر نیز است.
بازتاب– مصر سال‌هاست که جدای از تجربه فراز و فرودهای مختلف سیاسی در این کشور، با چالش‌های جدی و گسترده‌ای در حوزه مسائل اقتصادی نیز رو به رو است. چالش‌هایی که در نوع خود عامل ایجاد بحران‌های سیاسی برای آن نیز هستند و عملا این کشور را در کنار طیف دیگری از عوامل، به واسطه اوج گیری نارضایتی‌های عمومی، به نقطه انفجار می رسانند.
در روزها و ماه‌های اخیر نیز تحت تاثیر عواملی نظیر ناکارآمدی ساختاری در اقتصاد مصر، فساد گسترده در آن، و وقوع تحولات مهم بین‌المللی نظیر پاندمی کرونا و به ویژه جنگ اوکراین، مصر بار دیگر وارد دوره ای از بحران‌های شدید اقتصادی شده است که در نوع خود ابعاد قابل توجهی نیز دارند و در عین حال، واکنش دولت مصر در مواجهه با آن‌ها هم قابل تامل است.
دولت مصر سال‌هاست که عادت به دریافت کمک‌های گسترده اقتصادی به ویژه از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و البته بعضا قدرت های غربی کرده و از این طریق دامنه بحران اقتصادی در این کشور را تا جای ممکن محدود ساخته و حتی سعی در سرپوش گذاشتن بر آن داشته است. در این راستا، توجه به بحران جاری اقتصادی مصر از 3 منظر حائز اهمیت است:
1- محرک اصلی بحران اقتصادی در مصر چیست؟
شاید بتوان اصلی‌ترین عامل و محرک بحران اقتصادی کنونی مصر را که به شدت بر استانداردهای زندگی و رفاه مردم این کشور نیز اثرگذار بوده، فساد ساختاری و نهادینه شده در این کشور دانست. در این راستا، ارتش مصر در شرایط کنونی تا حد زیادی افسار اقتصاد این کشور را به دست گرفته و چهره‌های متنقذ مصری نیز از رانت‌ها و امتیازات ویژه‌ای در اقتصاد این کشور برخوردار هستند. موضوعی که رفاه عده‌ای معدود و ثروت اندوزی قابل توجه آن ها و در نقطه مقابل، گسترش فقر در مصر را سبب شده است.
البته که عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر نیز از تداوم یافتن این سازوکار معیوب دفاع و حمایت می‌کند زیرا اساسا پایگاه حمایتی خود را نه در میان مردم و افکار عمومی بلکه در میان مقام‌های نظامی مصری می بیند. در این شرایط، گسترش بحران‌های اقتصادی در مصر امری کاملا طبیعی است.
جالب اینکه دولت مصر در اوضاع کنونی برای خودنمایی بیشتر، دست به معرفی و آغاز پروژه‌های تجملاتی نیز می زند که عملا هیچ سودی به حال آحاد جامعه مصر ندارند و صرفا به دنبال آن هستند تا تصویری ظاهری از اوج گیری مدرنیته در مصر را به نمایش بگذارند.
2- واکنش دولت مصر به بحران اقصادی این کشور چیست؟
شاید جالب‌ترین و البته عجیب‌ترین بخش از بحران اقصادی جاری در مصر، نوعِ واکنش دولت این کشور به مساله مذکور باشد. دولت مصر عملا سعی دارد با استفاده از تریبون های رسمی خود به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و البته دولت های غربی این پیام را برساند که اگر بخواهند دست از اعطای کمک‌های مالی خود به مصر بردارند، باید انتظار وقوع بحران‌های گسترده‌ای را برای خود داشته باشند.
در واقع، اگر دولت در مصر ضعیف شود، این دسته از دولت‌ها و کشورها به واسطه گسترش تروریسم و روانه شدن سیلی از مهاجران به اروپا و کشورهای متمول خاورمیانه‌ای و البته کشورهای همسایه، و در عین حال آنچه نفوذ رقبای آن‌ها در مصر خوانده می شود، به شدت آسب خواهند دید و باید بهایی گزاف‌تر از کمک‌های فعلی خود به دولت مصر را بپردازند.
درواقع دولت مصر نَه به فکر حل مساله بلکه عملا پاک کردن آن را دنبال می کند و شاید اتخاذ همین رویکرد هم بوده که سبب شده مصر اکنون بدهی خارجی بالغ بر 400 میلیارد دلار را داشته باشد که در نوع خود یک رقم وحشتناک است. رقمی که البته حکام مصری را چندان آزار نمی دهد و آن ها نسبت به آن بی‌تفاوت هستند.
3- آیا مصر در آستانه انفجار است؟
با توجه به آنچه گفته شد باید گفت مصر کشوری است که حقیقتا باید آن را شبیه به یک بمب ساعتی دانست. کشوری که همه زمینه‌های لازم در زمینه اوج‌گیری نارضایتی عمومی را دارد و به طور خاص با توجه به تعمیق شکاف‌های طبقاتی و گسترش فقر و نابرابری در آن، هر لحظه امکان انفجار آن وجود دارد.
بعید است که همسایگان و متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور حداقل در شرایط کنونی اجازه رخداد این مساله را بدهند. موضوعی که دولت مصر نیز به خوبی آن را فهمیده و درست به همین دلیل هم در حال باج‌گیری از این دسته از دولت‌ها است.
حل‌نشدن مسائل و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی در مصر، صرفا آن‌ها را به زمانی نامشخص در آینده موکول می‌کند و در عین حال، آن‌ها را به بحران هایی انباشتی تبدیل می‌سازد که دیر یا زود، منفجر خواهند شد و خود روندهای تازه‌ای را به وجود می‌آورند.
