بلندترین برج آجری جهان در معرض خطر

برج قابوس، بلندترین برج آجری جهان که قدمتی هزارساله دارد، سال‌هاست که به دلیل نیاز به مرمت‌های گسترده، در محاصره داربست‌های فلزی قرار گرفته است. در ابتدا، کارشناسان برای از بین بردن علف‌های روییده بر بدنه برج اقدام کردند، اما حالا مشکلات جدی‌تری مانند فرونشست، تهدید جدیدی برای این یادگاری باارزش به شمار می‌آید.

محوطه برج قابوس که یکی از مکان‌های معروف برای ملاقات‌های شهروندان گنبدی است، همواره مکانی آرام و سرسبز برای بازدیدکنندگان بوده است. این مکان، به‌عنوان نمادی از تاریخ کهن گنبد کاووس، یادآور هویت فرهنگی این شهر است و در دل خود، خاطرات بسیاری از مردم گنبدی به ثبت رسانده است. با این حال، حال و روز برج قابوس به‌عنوان یادگار تاریخی از دوران پادشاهی قابوس بن وشمگیر، چندان خوشایند نیست.

گرفتار شدن برج در داربست‌های مرمت که نمی‌توان زمان دقیقی برای پایان آن‌ها مشخص کرد، باعث پنهان شدن زیبایی‌های برج و کاهش ابهت این بنای بی‌نظیر شده است. در حالی که ثبت جهانی این برج انتظار می‌رفت باعث جذب گردشگران خارجی به منطقه شود، اما روند کند مرمت و مشکلات پیرامون خرید زمین‌های اطراف، این امید را به محاق برده است.

فرونشست تهدیدی جدی برای سلامت برج

تا چند سال پیش، تنها علف‌های روییده بر بدنه برج قابوس بزرگ‌ترین نگرانی برای حفاظت از این اثر تاریخی بودند. اما اکنون، با تغییرات اقلیمی و بحران فرونشست در دشت گرگان که برج در آن واقع شده است، نگرانی‌ها افزایش یافته است.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس، در گفتگو با ایرنا اعلام کرد که پژوهش‌ها برای بررسی تأثیر فرونشست و تغییرات اقلیمی بر سلامت برج آغاز شده است. این پروژه به‌وسیله اساتید نقشه‌برداری دانشگاه گلستان در حال انجام است و قرار است در طول یک سال، وضعیت سلامت سازه برج در سه محور درازا، پهنا و ارتفاع بررسی شود.

عبدالمجید نورتقانی، مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس، فرونشست را یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده این بنای تاریخی دانست و افزود: “ترک‌هایی که در بدنه برج مشاهده می‌شود، پدیده جدیدی نیستند و در زمان ثبت جهانی نیز این ترک‌ها شناسایی شده بودند. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که این ترک‌ها فعال نیستند، اما در آینده، تحلیل دقیق‌تر وضعیت سازه ضروری است.”

او همچنین اشاره کرد که وقوع زلزله‌ها، تغییرات اقلیمی و نوسانات تراز آب‌های زیرزمینی به‌شدت بر شکل‌گیری ترک‌ها تاثیر داشته است. به همین دلیل، وزارت میراث فرهنگی طرح‌های مختلفی برای پایش سلامت سازه در دستور کار قرار داده است.

مرمت برج قابوس ادامه دارد

محمدجواد ساوری، مدیرکل میراث فرهنگی گلستان، نیز با اشاره به شروع عملیات مرمت برج قابوس از چند ماه پیش، گفت: “این مرمت حداقل دو سال دیگر ادامه خواهد داشت.” او افزود که مرمت این بنا تحت نظارت گروه‌های متخصص از دانشگاه شهید بهشتی و با تجهیزات کامل در حال انجام است و تمامی مراحل پیشرفت کار به‌طور مرتب به مقامات ملی و محلی گزارش می‌شود.

ساوری همچنین تأکید کرد که اعتبار مورد نیاز برای مرمت این بنا حدود ۲۳۰ میلیارد ریال برآورد شده است که از منابع ملی تأمین می‌شود. این مرمت، علاوه بر ترمیم آسیب‌های گذشته، در پی جلوگیری از خطرات جدیدی همچون فرونشست و ترک‌های جدید است.

معماری برج قابوس

گنبد قابوس که از سده چهارم هجری باقی‌مانده است، یکی از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می‌رود. این برج با ارتفاع نهایی ۷۰ متر از سطح زمین، تا امروز به‌عنوان بلندترین برج آجری جهان شناخته می‌شود. بدنه برج به‌طور دایره‌ای شکل با ۱۰ ترک بزرگ و مشخص است که کتیبه‌های زیبای آن با خط کوفی نقش بسته‌اند. ورودی برج دارای سردری هلالی است که یکی از نخستین نمونه‌های مقرنس‌کاری در معماری اسلامی ایران به شمار می‌رود.

به گزارش ایرنا، برج قابوس با قدمتی که به بیش از هزار سال می‌رسد، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین آثار معماری ایرانی است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی گنبد کاووس و کشور ایران به‌شمار می‌آید.