«بازتاب»، بررسی کرد؛ وجوه افتراق و اشتراک سخنرانی‌های روحانی در سازمان ملل با رئیسی
روز سه‌شنبه، سید ابراهیم رئیسی، نخستین سخنرانی خود در قامت رئیس‌جمهور ایران را در هفتاد و ششمین نشست سالانه مجمع عمومی ملل متحد از طریق ویدئو کنفرانس انجام داد. اینجا نگاهی به رئوس سخنرانی او در این اجلاس داشته ایم و مهم‌ترین نکات مورد تأکید سید ابراهیم رئیسی در این سخنرانی را با تأکیدات حسن روحانی در سخنرانی سال 2019 در سازمان ملل مقایسه کرده ایم.
«بازتاب»؛ آرش صفار- بر خلاف برخی تصورات در خصوص اختلافات فاحش میان مواضع حسن روحانی و سید ابراهیم رئیسی در مجامع بین‌المللی، دست‌کم مقایسه سخنرانی اخیر رئیس‌جمهور کنونی با سخنرانی سال 2019 رئیس‌جمهور سابق نشان‌دهنده اصول کلی مشابه است.
با این وجود، با توجه به شرایط اختلاف‌هایی در لحن، انتخاب واژگان و برخی رویکردها مشاهده می‌شود. به عنوان مثال در حالی که سید ابراهیم رئیسی نوک پیکان حملات خود را به سوی آمریکا نشانه رفته است و برعکس پیام همکاری و دوستی به کشورهای همسایه می‌فرستد، حسن روحانی ضمن دعوت از همسایگان برای همکاری در موضوعات امنیتی منطقه، جملاتی را به کار برده است که خالی از تهدید همسایگان نیست.
با بررسی سخنرانی سید ابراهیم رئیسی مشخص می‌شود که او بر محورهای زیر تأکید داشته است:
تأکید بر روحیه استقلال‌طلبی و مقاومت مردم ایران؛ تأکید بر اینکه صلح و امنیت پایدار در گرو اجرای عدالت، یعنی تأمین حقوق همه ملت‌ها است؛ تأکید بر بی‌اعتباری «نظام سلطه آمریکایی» در بعد داخلی و خارجی؛ تأکید بر شکست پروژه تحمیل هویت غربی؛ تأکید بر «اخراج» آمریکا از عراق و افغانستان نه «خروج» آن؛ تأکید بر اشتباه آمریکا در خصوص تغییر «روش جنگ» خود به جای تغییر «روش زندگی» خود؛ تأکید بر تحریم، به ویژه تحریم دارو به عنوان «جنایت علیه بشریت» و بی‌راتباط دانستن آن با برنامه هسته‌ای ایران؛ پیشنهاد معرفی دو مقوله سلامت و محیط زیست به عنوان مسائل اسلامی و ممنوع کردن هر گونه تحریم و اخلال در زنجیره تأمین آن؛ درخواست ثبت تحریم‌های غیرقانونی آمریکا به خصوص در اقلام بشردوستانه به عنوان جنایت سازمان‌یافته علیه بشریت؛ تأکید بر پیشرفت‌های ایران در زمینه پزشکی هسته‌ای، زیست-فناوری، سلول‌های بنیادی و واکسن علیرغم تحریم‌ها؛ تأکید بر امنیت‌سازی مبتنی بر مکانیسم‌های دورن منطقه‌ای با محوریت دیپلماسی و بدون مداخله خارجی؛ تأکید بر ثبات و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و اشاره به نقش «ابو مهدی مهندس» و «قاسم سلیمانی» به عنوان قهرمانان جهانی مبارزه با تروریسم؛ مذمت برخورد دوگانه با تروریسم و استفاده از آن به عنوان ابزار سیاست خارجی؛ تأکید بر ضرورت حاکم کردن اراده ملت‌ها بر سرنوشت خویش از طریق مراجعه به آرای عمومی، قطع تجاوزگری بیگانگان و توقف اشغال و همکاری صادقانه دولت‌ها برای مقابله با تروریسم؛ تأکید بر نقش مخرب حضور نظامی آمریکا در عراق و سوریه به عنوان مانع نحقق دموکراسی و اراده مردم؛ تأکید بر ضرورت تشکیل حکومتی فراگیر با مشارکت موثر تمام اقوام در افغانستان به عنوان شرط امنیت و ثبات؛ تأکید بر ضرورت توقف سریع و بی‌قید و شرط تجاوز به یمن، باز شدن مسیر کمک‌های انسان‌دوستانه و تسهیل گفتگوی سازنده بین یمنی؛ تأکید بر اسرائیل به عنوان «بزرگ‌ترین تشکیلات تروریسم دولتی» و اینکه تنها راه حل بحران فلسطین مراجعه به آرای مردم اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی در قالب یک همه‌پرسی فراگیر است؛ تأکید بر شکست سیاست فشار حداکثری و ضرورت پایبندی به همه طرف‌ها به توافق هسته‌ای و قطعنامه سازمان ملل؛ تأکید بر فقدان جایگاه سلاح هسته‌ای در دکترین دفاعی و بازدارندگی ایران و فتوای رهبری در خصوص حرمت تولید، ساخت و انباشت سلاح اتمی؛ تأکید بر اراده ایران برای همکاری و همگرایی اقتصادی و سیاسی با جهان و تعامل موثر با همسایگان
در سخنرانی روحانی در سال 2019 در سازمان ملل محورهای اصلی مورد تأکید او شامل موضوعات زیر بوده است:
تأکید بر آتش جنگ، خونریزی، تجاوزگری، اشغال‌گری، تعصبات مذهبی و فرقه‌ای و افراط‌گرایی در خاورمیانه؛ تأکید بر ظلم به مردم فلسطین از طریق تبعیض، تصاحب زمین‌ها، شهرک سازی ها وکشتار؛ تأکید بر اینکه طرح آمریکا و اسرائیل در خصوص معامله قرن، تعیین بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل و الحاق بلندی‌های جولان به دیگر سرزمین‌های اشغالی محکوم به شکست است؛ تأکید بر نقش سازنده ایران در تأمین امنیت و مقابله با تروریسم، همکاری در روند آستانه، ارائه طرح صلح یمن و همکاری با کشورهای اروپایی بر سر پرونده یمن و موافقتنامه صلح استکهلم در خصوص بندر حدیده؛ تأکید بر اعمال بی‌رحمانه‌ترین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران؛ تأکید بر تسلیم نشدن ارانیان در برابر تهاجم و تحمیل خارجی؛ تأکید بر نقض عهد و عدم پایبندی به قطعنامه 2231 از سوی آمریکا؛ تأکید بر بی‌عملی دولت‌های اروپایی در خصوص خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای؛
تأکید بر پاسخ منفی ایران به مذاکره تحت تحریم و فشار؛ تأکید بر حداقلی بودن برجام هم برای ایران و هم برای غرب و ضرورت پرداخت بیش‌تر در برابر خواسته بیش‌تر؛ تأکید بر فتوای رهبری در خصوص حرمت سلاح هسته‌ای؛ تأکید بر دکترین ایران در خصوص امنیت فراگیر برای همه کشورها در خلیج فارس؛ تأکید بر طرح ایران برای خلیج فارس با عنوان ابتکار صلح هرمز و نقش سازمان ملل در آن؛ تأکید بر تشکیل هر گونه ائتلاف امنیتی با محوریت و فرماندهی نیروهای خارجی به عنوان مصداق بارز مداخله در امور منطقه؛ تأکید بر ضرورت خروج نظامیان آمریکا برای تأمین امنیت منطقه؛ تأکید بر نقش ایران در مبارزه با داعش؛ تأکید بر «دموکراسی در داخل و دیپلماسی در خارج» به عنوان راه‌حل نهایی صلح و امنیت خاورمیانه؛ یادآوری اینکه آمریکا می‌رود و «در روز واقعه ما و شما تنها می‌مانیم» به همسایگان؛ تأکید بر ضرورت پایان دادن به جنگ یمن، نه تنها برای امنیت منطقه بلکه برای امنیت خود عربستان؛ تأکید بر ناتوانی آمریکا برای حل مسائل خاورمیانه با توجه به ناتوانی این کشور افغانستان، عراق و سوریه؛ تأکید بر شرایط حساس منطقه و قرار داشتن بر لبه پرتگاه
مقایسه محورهای مورد تأکید سید ابراهیم رئیسی و حسن روحانی نشان می‌دهد که هر دو بر فتوای رهبری به عنوان یکی از اهرم‌ها خود برای متقاعدسازی جامعه جهانی به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تأکید دارند.
هر دو حضور نظامی امریکا در منطقه را عامل اصلی ناامنی در منطقه می‌دانند و بر ضرورت شکل‌دهی به مکانیزم‌های منطقه‌ای برای ثبات منطقه تأکید دارند.
هر دو بر این باور هستند که سیاست اعمال فشار بر ایران، طرح‌های آمریکایی برای حل منازعه فلسطین و مبارزه با تروریسم شکست خورده است.
هر دو بر نقش سازنده ایران در منازعات و بحران‌های منطقه‌ای به ویژه مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی تأکید دارند؛ در این موضوع البته حسن روحانی بر همکاری‌های ایران با سازمان ملل و کشورهای اروپایی اشاره کرده است.
از سوی دیگر نکات اختلاف سخنرانی دو رئیس‌جمهور –دست کم با در نظر گرفتن سخنرانی روحانی در سال 2019- شامل دو محور است:
روحانی با بیان اینکه در «روز واقعه» ایران می‌ماند و همسایگانِ تنها در واقع به شکل ضمنی کشورهای منطقه را تهدید می‌کند؛ در این رابطه باید توجه داشت که در سال 2019 شاهد بیش‌ترین همراهی کشورهای منطقه با سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران بودیم.
همچنین با مقایسه دو سخنرانی یکی از مهم‌ترین اختلاف‌ها در نگاه دو رئیس‌جمهور به توافق هسته‌ای را شاهد هستیم؛ نکته‌ای که شاید عامل اصلی تقابل‌های داخلی با سیاست خارجی دولت روحانی بوده است.
روحانی برجام را توافقی حداقلی معرفی کرده است و این پیام را می‌دهد که نگاه ایران به همکاری‌ها و حل‌وفصل اختلافات فراتر از موضوع هسته‌ای است؛ در واقع او برجام را گام نخست برای همکاری با غرب در سایر پرونده‌ها می‌داند.
این در حالی است که سید ابراهیم رئیسی تنها بر اجرای برجام و پایبندی به قطعنامه شورای امنیت تأکید کرده است و در خصوص سایر موضوعات مورد توجه غرب هیچ وعده یا پیام مثبتی ارسال نکرده است.
