نقد ادبیات انقلاب؛ قربانی نگاه‌های سیاسی
میلاد عرفانپور معتقد است که غلبه نگاه سیاسی به ادبیات انقلاب اسلامی در دانشگاه‌ها، یکی از عوامل ضعف نقد ادبی آکادمیک در این حوزه است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، سلسله نشست‌های «رصد صبح» قرار است از هفته آینده به صورت ماهانه به منظور نقد و بررسی آثار منتشر شده در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و شناسایی و معرفی چهره‌های جوان و گمنام در این حوزه برگزار می‌شود. میلاد عرفانپور، دبیر این نشست‌ها، در گفت‌وگو با تسنیم به تشریح اهداف این نشست‌ها پرداخت:
*تسنیم: آقای عرفانپور، یکی از مهمترین اهداف سلسله نشست‌های «رصد صبح»، نقد و بررسی آثار منتشر شده در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی عنوان شده است. آیا این هدف براساس وجود یک خلأ شکل گرفته است؟
از حیات ادبیات انقلاب اسلامی چهار دهه می‌گذرد و در حال حاضر در شرایطی قرار دارد که به تثبیت رسیده و به بار نشسته است. ادبیات انقلاب اسلامی بسیاری از شاعران و نویسندگان شاخص را به جامعه ادبی معرفی کرده است. یکی از مسائلی که در برقرار ماندن بنای ادبیات انقلاب اسلامی کمک کرده، برگزاری نشست‌های نقد و بررسی و گفت‌وگوهای نظری پیرامون آثار بود. قطعاً اگر نوشته‌ها، نقدها و جلسات رونمایی برای آثار خلق شده و برای شاعرانی که سیر ادبی خود را طی کردند، نبود، ما امروز به این موفقیت‌ها نمی‌رسیدیم. تا امروز ما مدیون این گفت‌وگو و بحث‌های نظری و نقدهای آثار خودمان هستیم. از امروز به بعد هم اگر بخواهیم این موفقیت ادامه داشته باشد و کارها ارتقا یابند، به برگزاری چنین جلساتی نیازمندیم.
این یک مقدمه است که موجب می‌شود که به برگزاری و ادامه این جلسات و نشست‌ها فکر کنیم. علاوه بر این، نشست‌ها، سطح و جایگاه مهمی در انگیزه دادن و نیرو بخشیدن به شاعران و نویسندگان دارد. خودم به شخصه که در حال حاضر تقریباً 15 سال است در حوزه ادبیات فعالیت می‌کنم، احساس کردم که بررسی یک جلسه نقد و بررسی درباره یکی از کتاب‌های شاعر و نویسنده چه قوت مضاعفی می‌تواند به آن شاعر و نویسنده برای ادامه کار بدهد و به خالق اثر این را می‌فهماند که کسانی هستند که آثار آنها را با ظرافت بخوانند.
یکی از آروزهای شاعر این است که مخاطب به جان کلامش پی ببرد یا حتی مخاطبی داشته باشد که کاستی‌ها را تذکر دهد. ما برای رسیدن به جایگاه ویژه در سیر ادبیات انقلاب اسلامی نیازمند کار نظری و علمی هستیم. یک قسم از این کارها، برگزاری نشست‌هایی از این دست است. «رصد صبح» بنا دارد با نقد و بررسی کارهای شاعران و نویسندگان جوان یکی از علم‌های این حوزه را بلند کند.
*تسنیم: یکی از معضلاتی که عموماً به جلسات نقدی که اشاره کردید، مطرح می‌شود بحث خارج شدن این جلسات از نقد و نظر است. گفته می‌شود که برخی از جلسات به تعریف کردن از آثار خلاصه می‌شود و به دلیل رابطه دوستانه‌ای که بین منتقد و خالق اثر برقرار است، کاستی‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. چقدر این موضوع را می‌پذیرید؟ نشست‌های «رصد صبح» چقدر بنا دارد از این فضا دور باشد؟
همانطور که همه اهل ادبیات می‌دانند، نقد به بیان صرفاً کاستی‌ها یا تنها نقاط قوت یک اثر نمی‌پردازد. جلسه نقد زمانی موفق است که به هر دو موضوع با تناسب و تعادل برسد. در جلسات «رصد صبح» هم بنا داریم که با انتخاب افراد کاربلد و شایسته و با جهت‌دهی، تعادل را در نقد ایجاد کنیم و دقت نقد ادبی را حفظ کنیم؛ به گونه‌ای که مخاطب هم زیبایی‌های کارش را ببیند و بشناسد و هم نقاط قوت اثرش را.
بله، متاسفانه یک‌سری از جلسات صرفاً برای شاعری که ممکن است کاستی‌های زیادی داشته باشد، صرفاً مشوق است. شاعر در این حالت گمان می‌کند که به جایگاه خوبی رسیده و اعتماد به نفسش هم بالا می‌رود.
*تسنیم: در سال‌های گذشته همواره از بالندگی شعر انقلاب سخن گفته شده است. حتی برخی بر این باورند که ادبیات انقلاب اسلامی می‌تواند به یک سبک ادبی تبدیل شود. آیا آثار نقد ادبی در این حوزه هم هم‌پای شعر و ادبیات انقلاب اسلامی رشد و بالندگی را تجربه کرده‌اند؟
در سال‌های گذشته ما آثار شایسته‌ای در حوزه نقد و نظر داشتیم، مانند کارهایی که به قلم سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور منتشر شده است، اما با وجود این به نظر می‌رسد که بیشتر می‌توانستیم در این زمینه کار کنیم. کم‌توجهی به این موضوع در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی مشهود است.
*تسنیم: در حوزه نقد دانشگاهی نیز با ضعف‌های جدی مواجه هستیم. به نظر برخی از کارشناسان، علی‌رغم افزایش کمی آثار نقد در دانشگاه‌ها(مانند مقالات و پایان‌نامه‌ها)، کیفیت آثار رشد چندانی نداشته‌اند. از سوی دیگر، ادبیات انقلاب اسلامی با نوعی نگاه سیاسی آمیخته شده است. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد که یکی از دلایل ضعف در پژوهش‌های دانشگاهی در این حوزه، نگاه سیاسی و جناحی به ادبیات انقلاب است.
بله، متاسفانه همین‌طور است. اگر به ادبیات به ما هو ادبیات احترام گذاشته و شناخته شود، قطعاً نقد و نظر پیرامونش بیشتر می‌شود. حتی این نگاه را در برخی از رسانه‌ها و خبرگزاری‌های کشور نیز می‌توانیم ببینیم. زمانی به سراغ حوزه ادبی خاص یا کتاب خاصی می‌روند که بتوانند از آن برداشت و کاربردی سیاسی استنباط کنند. به خود اثر ادبی به مثابه کالای فرهنگی و تولیدات فرهنگی باید احترام گذاشت. اولین نگاه به یک اثر ادبی، باید یک نگاه فرهنگی باشد؛ هرچند که می‌توان از آن نگاهی سیاسی و اجتماعی نیز استنباط کرد که ممکن است جزو ذات یک اثر باشد، اما این نگاه نباید اصل قرار بگیرد.
اولین نشست از سلسله نشست‌های «رصد صبح» هفته آینده با محوریت کتاب «گشایش»، اثر محمد شکری‌فرد برگزار می‌شود. این نشست‌ها با همکاری بنیاد صبح قریب و فرهنگسرای انقلاب اسلامی برپا می‌شود.
