ساختار تصنیف‌های عارف قزوینی کتاب شد
پژوهشگر موسیقی در تشریح تازه ترین فعالیت های موسیقایی موسسه انتشاراتی خود از به چاپ رسیدن یک کتاب تالیفی با عنوان «بررسی ساختار تصنیف های عارف قزوینی» خبر داد.
شهاب منا مولف و پژوهشگر موسیقی و مدیر مسئول نشر «خنیاگر» در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن تشریح تازه ترین فعالیت های خود در عرصه موسیقی از انتشار کتاب «بررسی ساختار تصنیف های عارف قزوینی» به نویسندگی مرجان راغب خبر داد و افزود: تصنیف در دوره های مختلف دستخوش تغییرات فراوانی شده و عارف قزوینی یکی از مشهورترین افرادی است که سرمنشا تحول در این زمینه در عصر مشروطه بوده است. وی در جنبش مشروطه با مردم همراه شد و با تغییر مضامین تصنیف از عاشقانه به سیاسی اجتماعی باعث رواج تصنیف در میان توده های مردم شد. با وجود اهمیت عارف، هنوز مطالعۀ گستردهای در زمینۀ تصنیف‌سازی او صورت نگرفته است اما در این کتاب، مولف تلاش کرده ضمن بررسی و تحلیل تصنیف‌های شور و افشاری عارف به معرفی ۲۲ ویژگی و شاخص آثار این هنرمند بپردازد، عناصری که می تواند به عنوان الگو برای ساخت تصانیف مورد استفاده قرار گیرد.
وی بیان کرد: کتاب «بررسی ساختار تصنیف‌های عارف قزوینی» با زندگینامۀ عارف قزوینی، برشمردن ویژگی‌های عارف در حوزه های خوشنویسی و شعر آغاز می‌شود و در ادامه به معرفی آثار مکتوب به‌جای‌مانده از عارف پرداخته می‌شود. ضمن اینکه فهرست تصنیف‌های عارف، بنا بر سه منبع موجود، ارائه و با یکدیگر مقایسه شده است. البته در ادامه بر ادبیات موجود دربارۀ عارف قزوینی مروری انتقادی شده و طی آن مقالات و کتبی که دربارۀ عارف تاکنون منتشر شده‌اند به‌اجمال معرفی و شرح شده‌اند.
مدیر مسئول انتشارات «خنیاگر» گفت: نتیجۀ حاصل بررسی مقالات و کتاب ها درباره عارف نشان می دهد اغلب این نوشته ها صرفاً به ذکر زندگینامۀ عارف و خاطرات او بسنده شده و در عین حال دلایل سیاسی‌ساختن تصانیف او نیز توضیح داده شده است، اما متأسفانه تلاش چندانی در جهت مطالعۀ فنی و موسیقایی آثار عارف صورت نپذیرفته است. در کتاب حاضر سعی شده بر آثار عارف تحلیل موسیقایی انجام شود تا شاید بتوان درنهایت الگویی کلّی برای تصنیف سازی او تعریف کرد و از این الگو برای ساخت تصانیف زیبا استفاده کرد.
این پژوهشگر موسیقی با بیان اینکه در کتاب پژوهشی یاد شده تصانیف عارف در دستگاه شور و آواز افشاری مورد بررسی قرارگرفته‌اند، عنوان کرد: بسیاری از کارشناسان حوزه موسیقی اطلاع دارند که تصانیف عارف در این دستگاه و آواز ساخته شده‌اند. از آنجایی که نمونۀ صوتی یا نُت مکتوبی از عارف باقی نمانده، در این پژوهش از نت‌نگاری‌های فرامرز پایور کتاب ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی به روایت استاد عبدالله دوامی استفاده شده است. نت‌نگاری‌های موجود در کتاب مجدداً توسط ناشر نت‌نویسی کامپیوتری شده‌اند و هجاهای اشعار به تفکیک زیر نت‌ها نوشته شده‌اند تا نحوۀ تلفیق شعر با موسیقی به‌طور گویا مشخص باشد و همچنین اجزای ملودی که تحلیل موسیقایی شده‌اند بالای نت‌ها نگارش شده‌اند.
منا ادامه داد: بررسی وضعیت مُدال، ارائۀ تاریخچۀ مختصر از تصنیف، سال ساخت و چگونگی ساخت آن، بررسی وزن تصنیف و الگوهای ریتمیک آن، بررسی مضمون و قالب شعر و مغایرتهای شعر با آنچه در تصنیف استفاده شده، مقایسۀ وزن شعر و ملودی با یکدیگر و تعیین تطابق یا عدم تطابق آن، بررسی تمام جملات ازنظرِ روند ملودی، نتهای شاهد و ایست، شروع جمله از ضرب خاص، نمای ملودی، نوع تحریر، پرش ها، حرکات سکانسوار و تکرارها، ارائۀ فرم و الگویی کلّی برای تصنیف برای تسهیل مقایسه با سایر تصنیف ها، ارائۀ جمع‌بندی کلّی و بررسی توفیق یا عدم توفیق عارف در ساخت تصنیف مورد بررسی، ارائۀ فهرستی از بازخوانی‌های تصنیف مورد بررسی از جمله مواردی هستند که در این کتاب پیرامون تصانیف عارف مورد تحلیل قرار گرفته اند. این در حالی است که در پایان کتاب، پس از تحلیل تمام تصانیف در بخش نتیجه گیری برای تصانیف عارف ۲۲ ویژگی و شاخصه تعریف شده است که از آنها می توان در حکم دستورالعمل‌هایی برای تصنیف سازی استفاده کرد.
این پژوهشگر در پایان در معرفی نویسنده کتاب گفت: مرجان راغب از جمله هنرمندانی است که از سال ۸۰ نوازندگی سنتور را آغاز کرد. او از فارغ التحصیلان ممتاز نوازندگی موسیقی ایرانی دانشگاه تهران است که با کسب سهمیۀ استعدادهای درخشان به دورۀ کارشناسی ارشد نوازندگی موسیقی ایرانی در دانشگاه تهران راه یافت و در سال ۱۳۹۲ فارغ‌التحصیل شد. وی طی این سالها ضمن فراگیری موسیقی از محضر استادانی چون عبدالمجید کیانی، داریوش طلایی و محمدرضا لطفی در سه دورۀ متوالی دبیر مرکز موسیقی تجربی دانشگاه تهران بوده است و از سال ۱۳۹۳ با بخش موسیقی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (دبا)، زیرنظر دکتر ساسان فاطمی، همکاری کرده است. راغب از سال ۱۳۸۷ تاکنون به تدریس سنتور در مرکز آموزش‌های آزاد هنرهای زیبا (دانشگاه تهران) پرداخته است و همچنین به تدریس ردیف موسیقی ایرانی در گروه موسیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان اشتغال دارد. این هنرمند تاکنون موارد بسیاری از اجراهای موسیقی، چه به‌صورت تکنوازی و چه با گروه‌های مختلف، در تهران و شهرستان‌ها و همچنین آهنگسازی در حوزۀ فیلم کوتاه و تئاتر را در کارنامۀ هنری خویش به ثبت رسانیده است. وی در حال حاضر سرپرست گروه موسیقی هَناره و نوازندۀ گروه برافشان است که از آثار منتشرشدۀ وی می‌توان به نوازندگی سنتور در آلبوم «صبح وفا» و دو آلبوم در دست انتشار گروه برافشان اشاره کرد.
