کاهش نرخ بیکاری ناشی از کاهش جمعیت فعال است

کارشناسان معتقدند کاهش جمعیت بیکار در بهار امسال به دلیل رشد اشتغال نبوده است بلکه مهمترین عامل آن کاهش جمعیت فعال و ناامیدی کارجویان از جستجوی شغل است.

گزارش نتایج نیروی کار مربوط به فصل بهار، از کاهش نرخ بیکاری حکایت دارد و جمعیت بیکار کشور نیز ۳۶۴ هزار و ۸۰۰ نفر نسبت به بهار سال گذشته کاهش پیدا کرده است.

نرخ بیکاری با کاهش ۱.۳ درصدی از ۱۲.۱ درصد در بهار سال گذشته به ۱۰.۸ درصد در بهار امسال رسید؛ در مقابل به جمعیت شاغل کشور نیز ۳۲۱ هزار و ۲۹۳ نفر اضافه شده است.

همچنین نرخ بیکاری جوانان در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال از ۲۵.۵ درصد در بهار سال گذشته با کاهش ۱.۸ درصدی به ۲۳.۷ درصد در بهار امسال رسید.

در شاخص نسبت اشتغال نیز به روایت آمار، نسبت اشتغال کشور در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته ۰.۱ درصد رشد داشته است.

به رغم اینکه آمار از کاهش نرخ بیکاری حکایت دارند اما به اعتقاد کارشناسان کاهش نرخ بیکاری به دلیل شاغل شدن بیکاران نیست، بلکه بخش عمده‌ای از جمعیت بیکار به دلیل کاهش جمعیت فعال و خروج بخشی از بیکاران از گروه افراد «در جستجوی شغل» و اضافه شدن به «جمعیت غیرفعال» است.

جمعیت فعال به مجموع جمعیت شاغل و بیکار کشور گفته می شود که کاهش جمعیت این گروه می تواند ناشی از کاهش جمعیت بیکاران یا حتی شاغلان باشد. در مقابل جمعیت غیرفعال به گروهی از جامعه گفته می شود که به رغم قرار داشتن در سن کار، اما نه شاغل هستند و نه تمایلی برای حضور در بازار کار دارند. زنان خانه دار، دانشجویانی که متقاضی شغل نیستند یا افرادی که از درآمدهای غیرکاری مانند دریافت سود بانکی، تامین معاش از محل دریافت اجاره ملک یا سایر درآمدها برخورداند، در گروه جمعیت غیرفعال قرار می گیرند.

به عبارتی کارشناسان کاهش بیکاران را به معنای نا امید شدن از جستجوی شغل و خروج از جمعیت فعال عنوان می‌کنند.

نتایج مرکز آمار ایران نیز از کاهش ۰.۵ درصدی نرخ مشارکت (جمعیت فعال) از ۴۱.۱ درصد در بهار سال گذشته به ۴۰.۶ درصد در بهار امسال حکایت دارد و از جمعیت فعال کشور ۴۳ هزار و ۵۰۰ نفر کم شده است.

نکته‌ای که در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس نیز به آن اشاره شد و بر اساس اعلام این مرکز، در بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل، جمعیت فعال ۴۳ هزار نفر کاهش داشته است. طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس «به نظر می‌رسد کاهش جدی در جمعیت فعال، بیشتر به دلیل دلسردی افراد از یافتن کار رخ داده و این رویه در کاهش جمعیت فعال زنان بسیار مشهود است.»

این مرکز با اشاره به این موضوع که، کاهش نرخ بیکاری نه به دلیل افزایش اشتغال قابل توجه بلکه به دلیل خارج شدن افراد از بازار کار و افزایش قابل توجه جمعیت غیرفعال رخ داده است، ادعا کرد: «در صورتی که افراد خارج شده از بازار کار در فصل بهار ۱۳۹۸ همچنان تقاضای شغل داشتند نه تنها نرخ بیکاری ۱.۳ درصد کاهش نمی یافت بلکه ۱.۶ درصد نیز افزایش می‌یافت. این موضوع در نرخ بیکاری زنان بسیار جدی تر است به طوری که با این فرض نرخ بیکاری زنان به جای ۱۷.۳ درصد به ۲۸.۱ درصد می‌رسید.»

کاهش جمعیت متقاضی شغل

در همین زمینه علیرضا عبداله زاده، کارشناس اقتصاد و سیاست گذاری توسعه به کاهش جمعیت فعال در کشور اشاره کرد و گفت: وقتی نرخ مشارکت کاهش می‌یابد بخشی از این کاهش به دلیل کم شدن از جمعیت افراد «در جستجوی شغل» است.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر نرخ مشارکت اقتصادی در ایران در محدوده ۴۰ تا ۴۱ درصد است، گفت: این در حالی است که در سایر کشورهای در سطح ما، میزان نرخ مشارکت بین ۶۰ تا ۶۵ درصد است. بنابراین نرخ مشارکت در کشور ما با میزان مطلوب فاصله زیادی دارد و همین می‌تواند عاملی برای بیکاری حدود ۲۴ درصدی جمعیت جوان و افزایش بیکاری در گروه‌های مختلف از جمله بانوان باشد.

این کارشناس سیاست گذاری توسعه به تاثیر سایر متغیرهای اقتصادی بر شاخص‌های بازار کار اشاره کرد و افزود: هر چند افزایش نرخ ارز در اقتصاد کلان یک پالس منفی برای اقتصاد است اما با توجه به اینکه افزایش قیمت ارز می‌تواند منجر به رشد صادارت شود، انتظار برای جذب نیروی کار در مشاغل صنعتی بیشتر می‌شود کما اینکه بر اساس گزارش مرکز آمار هم اشتغال در بخش صنعت در بهار امسال با رشد مواجه بوده است.

عبداله زاده با تاکید بر تاثیر تثبیت شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی بر توسعه بازار کار ادامه داد: سیاست‌های ارز دولتی و تغییرات مداوم سیاست‌های صادراتی و وارداتی از سوی وزارت صنعت هم به بی ثباتی بازار کار دامن زده است.

وی ادامه داد: مطالعه‌ای در حوزه آسیب شناسی رشد پس از تحریم‌های دوره قبل صورت گرفت مبنی بر اینکه چرا رشد اقتصادی کشور متوقف شد؛ برای پاسخ به این سوال سال گذشته با ۳ هزار بنگاه اقتصادی مصاحبه کردیم و مشکلات و موانع پیش روی آنها را جویا شدیم؛ جالب است که مشکل بسیاری از بنگاه‌ها «نوسانات سیاستی» بود. اینکه هر روز با قوانین و مقررات جدید مواجه می‌شوند و سیاست‌های بیمه‌ای و مالیاتی تغییر می‌کند.

عبداله زاده با بیان اینکه استارت آپ‌های حمل و نقلی تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از کاهش بیکاری داشتند، گفت: اگر این استارت آپ‌ها نبودند امروز نرخ بیکاری کشور بسیار بیش از رقم‌های فعلی بود و این نوع کسب و کارها با ایجاد مدلی از بازار کار، فرصت اشتغال زیادی را فراهم آوردند.

وی گفت: البته معاونت توسعه اشتغال وزارت کار سیاست‌های خوبی در حوزه اشتغال تدوین کرده است اما سیاست‌های کلان اقتصادی و ارزی و نوسانات این متغیرها، بازار کار را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

بارندگی‌ها باعث رونق مشاغل کشاورزی شد

همچنین حمید حاج اسماعیلی، کارشناس بازار کار در گفتگو با مهر با تحلیل نتایج آمار بیکاری گفت: در تحلیل شاخص های بازار کار هم باید عوامل مثبت و هم ضعف های دولت را مورد بررسی قرار داد.

وی گفت: مهمترین عامل مثبت، بارش های ابتدای امسال است که منابع آبی کشور را غنی و بستر فعالیت های کشاورزی را فراهم و بسیاری از بیکاران را درگیر بازار کار کرد.

این کارشناس بازار کار با بیان اینکه با افزایش منابع آبی در کشور بسیاری از کارجویان ما به سمت مشاغل حوزه کشاورزی، دامپروی و آبزیی پروری هدایت شدند، افزود: حتی در ماه های آینده می توانیم شاهد افزایش اشتغال در بخش کشاورزی باشیم.

حاج اسماعیلی با اشاره به رشد ۰.۲ درصد اشتغال بخش کشاورزی در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته گفت: بخش قابل توجهی از اشتغال کشور به سمت تولیدات کشاورزی رفته که علاوه بر تامین نیازهای داخلی، فرصت صادرات را فراهم می کند.

وی با تاکید بر اینکه کشاورزی بازار بسیار گسترده ای است که باید از ظرفیت آن استفاده کنیم، افزود: بنابراین بخش زیادی از اشتغال به دلیل ذخایر منابع آبی است و برآورد ما این است در سال جاری اگر منابع آبی را به درستی استفاده کنیم می توانیم در حوزه های دامپروری، کشاورزی و آبزی پروری بیش از ۲۰۰ هزار شغل تا پایان امسال ایجاد کنیم.

این کارشناس بازار کار ادامه داد: اما در بحث کاهش بیکاری واقعیت این است که منابع اطلاعاتی ما کامل نیستند و ضعف بانک اطلاعاتی جامع در بازار کار وجود دارد و از این حیث همیشه آمارها با واقعیت جامعه همخوانی ندارد.

آمار جمعیت فعال واقعی نیست

حاج اسماعیلی همچنین با اشاره به کاهش جمعیت فعال در کشور گفت: میزان جمعیت فعال حداقل دو تا سه میلیون کمتر از آن چیزی است که مرکز آمار اعلام می کند، این در حالی است که ما جمیعت بسیار جوانی داریم و جمعیت زنان ما نسبت به گذشته تمایل بیشتری برای حضور در بازار کار دارند. بخش قابل توجهی از زنان ما امروز به عنوان کارجو آماده ورود به بازار کار هستند.

وی با تاکید بر اینکه مرکز آمار باید حساسیت ویژه ای بر سنجش و اعلام میزان جمعیت فعال داشته باشد گفت: کم نشان دادن جمعیت فعال باعث می شود که نرخ بیکاری کشور کاهنده باشد.

این کارشناس بازار کار همچنین با اشاره به اینکه مرکز آمار ارتباط دقیقی با سازمان ها و دستگاه های درگیر در حوزه کار از جمله وزارت کار، وزارت صنعت و دستگاه های حمایتی ندارد، گفت: نرخ بیکاری که مرکز آمار اعلام می‌کند زیاد با واقعیت نزدیک نیست.

حاج اسماعیلی به ظرفیت گردشگری برای توسعه اشتغال اشاره کرد و گفت: به رغم اینکه کشور در شرایط تحریم قرار دارد، اما این تحریم ها بر خلاف ایجاد شرایط خاص در جامعه اما تاثیری بر گردشگری نداشته است و می تواند مشاغل خدماتی را رونق دهد. بنابراین یکی دیگر از دلایل کاهش بیکاری، توسعه مشاغل فصلی در بهار از جمله گردشگری است. بنابراین در کنار تهدیدها، باید از فرصت های گردشگری و کشاورزی استفاده کنیم.