خلاهای تئاتر در حوزه کودک و نوجوان چیست؟
یک پژوهشگر و کارگردان تئاتر که با همراهی یک گروه، مرکزی تخصصی برای آموزش تئاتر به کودکان و نوجوانان را راه‌اندازی می‌کند، معتقد است: مطالعات اجرا در حوزه تئاتر کودک و نوجوان و بزرگسال مورد کم لطفی واقع شده و کارگردانان سطحی‌نگر شده‌اند در حالی که آن‌ها باید بدانند یک نمایش را برای چه تماشاگری اجرا می‌کنند و ضرورت اجرای آن با اوضاع امروز جامعه چیست.
سامی صالحی‌ثابت به زودی و با همکاری مرکز آفرینش‌های هنری تئاتر «مان» افتتاح مرکزی را برای آموزش تئاتر به روش علمی به کودکان و نوجوانان کشور و پژوهش و مطالعات اجرایی در این حیطه از تئاتر پیگیری می‌کند و این گروه سعی می‌کنند تا با تمرکز بر تئاتر کودک و نوجوان، در راستای توسعه تئاتر کشور قدم بردارند.
او که در رشته کارشناسی مدیریت خدمات تحصیل کرده و شروع کار تخصصی‌اش در حیطه تئاتر کودک و نوجوان و در اوایل دهه ۹۰ با تشکیل گروه «بچه‌های شاهکار» بوده و در سال ۱۳۹۳ در مرکز آفرینش‌های هنری تئاتر «مان» و سالن استاد مشایخی اولین اجرای عمومی خود را با نام «دو نوجوان در انتظار گودو» به عنوان اقتباسی از «در انتظار گودو» ساموئل بکت با بازیگران کودک و نوجوان پشت سرگذاشته و حالا قصد دارد در همان مجموعه کاری بزرگ‌تر را انجام دهد، می‌گوید: نمایش «دو نوجوان در انتظار گودو» بدون ایراد نبود اما برای گام اول خوب بود. در گام‌های بعدی گروه را حفظ کردیم و چند نفر هم اضافه شدند. نمایش «دشمن بچه‌های شهر» که اقتباسی از دشمن مردم هنریک ایبسن بود را در تالار انتظامی خانه هنرمندان روی صحنه بردیم که از نظر جذب مخاطب موفق بود و بچه‌ها از لحاظ سطح بازی خیلی بهتر شده بودند. پروژه سوم ما «پرومته دزد کوچک آتش» اقتباسی از پرومته در زنجیر اثر آشیل بود که متأسفانه بعد از یک سال تمرین، اجازه اجرا نگرفتیم اما این شکست زمینه‌ساز اتفاق مهم‌تری شد و در آن یک سالی که اجرا نرفتیم توانستیم ماحصل سال‌های قبل را تبدیل به کتاب کنیم. این هنرمندان کم سن و سال مدام خود را به من و به جامعه تئاتر به اثبات رساندند و آخرین توانمندی آن‌ها را در نمایشی به نام «آنتیجون» شاهد بودیم که اقتباسی است از آنتیگونه اثر سوفوکل.
وی که کتاب «چگونه بهترین بازیگر جهان شوم» را در طول ۶ سال و در نتیجه کارگاه‌هایی که داشته تألیف کرده؛ کتابی که عنوان پژوهش برگزیده جشن انجمن منتقدان خانه تئاتر سال ۹۷ را هم از آن خود کرده است، درباره این مرکز تئاتری توضیح می‌دهد: بچه‌ها محور توسعه در همه زمینه‌ها از جمله هنر هستند. از اهداف اصلی من و آقای شاهین چگینی، مدیریت مرکز آفرینش‌های هنری تئاتر «مان» این است که با تمرکز بر تئاتر کودک و نوجوان، پایه‌های توسعه تئاتر کشور را بنا بگذاریم. البته این امر طلب می‌کند که در هر شهر یک گروه حرفه‌ای نوجوان مانند بچه‌های شاهکار و یک مرکز آموزش، پژوهش و مطالعات اجرایی تئاتر کودک و نوجوان داشته باشیم. برنامه ما راه‌اندازی شعب مختلف این‌چنینی در کشور از طریق تشویق دوستان و افراد صاحب فکر برای مشارکت و همکاری است.
او اضافه می‌کند: البته موضوع، فقط آموزش بازیگری نیست بلکه رویکردمان این است که در سه حوزه تخصصی نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی و بازیگری، بچه‌ها را متخصص بار بیاوریم. کمااینکه هدف از نگاشتن کتاب «چگونه شکسپیر شوم» که در حال انجام است نیز همین است؛ یعنی نمایشنامه‌نویس و کارگردان نوجوان داشته باشیم. البته ما همیشه سعی کرده‌ایم علاوه بر فعالیت خود، فعالیت سایر دوستان را نیز رصد کنیم و باید تکرار کنم دردی که به شدت تئاتر ما به خصوص تئاتر کودک و نوجوان را رنج می‌دهد، فقدان آموزشگاه‌ها و هنرستان‌های تخصصی تئاتر است که تمامی نیازهای این رده سنی را به شکل سیستماتیک در اختیارشان نمی‌گذارد. منابع در این زمینه محدود است. مدرسین اغلب طرح درس بلندمدت (یک تا دو ساله) ندارند. معلوم نیست بر اساس کدام مکتب یا سیستم معتبر تدریس می‌کنند. این که کدام نهاد، کانون، یا سازمانی کوتاهی کرده و این وظایف باید جزو سیاست‌ها و وظایفش می‌بوده بماند، اما یکی از انگیزه‌هایی که من به دعوت آقای چگینی پاسخ مثبت دادم همین خلاء بود. هر چند شاید این مرکز به تنهایی نتواند از پس این ایده برآید چون ایده به اندازه کافی بزرگ و سخت هست. اما راه‌اندازی این مرکز بر اساس همین رویکرد و تاکید بر ضرورت این نگاه علمی است.
صالحی ثابت در بخشی از صحبت‌های خود بیان می‌کند: ما در طی مطالعات خود به این نتیجه رسیدیم که نوجوان ایرانی چند مسئله دریغ شده دارد؛ شادی، آموزش، اعتماد، برابری، حقیقت‌جویی، آزادی بیان و برابری جنسیتی که یا مستقیماً در هر سطحی با آن درگیر است یا عوارض این دریغ‌شده‌ها را تحمل می‌کند. در خصوص این هفت دریغ شده نوجوان، جامعه ما سکوت کرده و هیچ نهاد، سازمان یا کانونی خود را مسئول و متولی نمی‌داند. نوجوانی چون سن بینابینی است در کل دنیا به رسمیت شناخته نمی‌شود و فقط به عنوان مرحله گذار از آن یاد می‌شود. گذار بین کودکی و بزرگسالی، درحالی که به شدت سن قابل تأملی است و تأثیرگذار و اولین نشانه‌های بلوغ ذهنی و روحی را درون خود دارد. در این‌جاست که تئاتر می‌تواند به‌عنوان سبک مناسبی از زندگی آسیب‌ها را مهار کند و آزمایشگاهی باشد برای مواجهه با آن مسائل. بر فرض نوجوان می‌خواهد جنس مخالف را بشناسد، در تئاتر چه در صحنه و چه در پشت صحنه، در موقعیتی قرار می‌گیرد که این امکان فراهم خواهد بود اما کاملاً کنترل شده، همچنین در تئاتر می‌توان نحوه اعتراض مدنی و مطالبه‌گری را تمرین کرد، کاری که در مدارس سراسر دنیا انجام می‌شود.
او می‌گوید: پژوهش از دغدغه‌های اساسی ما است. قصد داریم در هر سه حوزه نمایشنامه نویسی، کارگردانی و بازیگری بر ضرورت پژوهش تاکید کنیم و دوستان دانشجو و پژوهشگر را تشویق کنیم تا وارد این حیطه شوند. ما در گروه بچه‌های شاهکار و در کتاب چگونه بهترین بازیگر جهان شوم، روی مکاتب مهم بازیگری یعنی مکاتب کنستانتین استانیسلاوسکی، یرژی گرتوفسکی، یوجینیو باربا و داریو فو کار کرده‌ایم اما خیلی مکاتب دیگر هست که هنوز اقدامی درباره‌شان صورت نگرفته است.
وی اضافه می‌کند: مطالعات اجرا نیز در حوزه تئاتر کودک و نوجوان و بزرگسال مورد کم لطفی واقع شده و متأسفانه کارگردانان ما سطحی‌نگر شده‌اند. یک کارگردان باید بداند نمایش را برای چه تماشاگری از چه رده سنی اجرا می‌کند و چرا؟ این سبک اجرا را برای چه انتخاب کرده؟ ضرورت اجرا با اوضاع امروز جامعه چیست؟ این سوالات معمولاً بی‌پاسخ می‌ماند چرا که اساس علمی که پشتوانه اجرا نیست. درصد بالایی از کارگردانان ما یا لزوم این مطالعات را حس نکرده‌اند یا توان انجام آن را ندارند. عدم مستندسازی دستاوردها نیز از ضرباتی است که تئاتر ما می‌بیند. چرا که قبل از ما کسانی کارهایی مهم کرده و تجربیاتی کسب نموده‌اند اما چون مستند نیست، ما از اول آن تجربه‌ها را با آزمون و خطا تجربه می‌کنیم. بنابراین مطالعات اجرا جایش در تئاتر خالی است و در تئاتر کودک و نوجوان به مراتب بیشتر.
به گزارش ایسنا، صالحی ثابت تاکید دارد: کودکی که می‌خواهد وارد این حرفه شود بهتر است از همان ابتدا با نگاه درست و سیستماتیک وارد شود و اخلاق این حرفه را بیاموزد. بدین‌ترتیب بعدها که می‌خواهد دست به انتخاب بزند، در پاسخ به سوالاتی از جمله وارد چه حوزه‌ای از تئاتر شوم؟ اصلاً وارد تئاتر شوم یا سینما؟ انتظارم از خود چه خواهد بود؟ قرار است بعداً نسبت به جامعه‌ام چه تعهدی داشته باشم؟ موفق‌تر و بهتر عمل خواهد کرد. درواقع این‌ها مسائلی است که سعی می‌کنیم در دراز مدت و به‌طور آهسته کودک و نوجوان را با آن‌ها مواجه کنیم تا بتواند آگاهانه وارد حیطه تئاتر شود.
