افزایش شفافیت در اقتصاد کشور با رشد مالیات بر ارزش افزوده

در سال ۹۵، سازمان امور مالیاتی ۲۲.۵هزار میلیارد تومان مالیات ارزش افزوده وصول کرده، که رشد ۱۴ درصدی در این حوزه نسبت به سال قبل داشته است. این به معنای افزایش شفافیت در لایه های پنهان اقتصاد کشور است.

به گزارش خبرنگاران پویا؛ مالیات بر ارزش افزوده (value-added tax) یا به اختصار VAT برآوردی از ارزش ایجادشده در بنگاه‌های اقتصادی در هر مرحله‌ از فرایند تولید و توزیع است که این کار معمولا با هر بار فروش یا افزودن ارزش به محصول اتفاق می‌افتد. مالیات بر ارزش افزوده بر روی تفاوت میان هزینه‌ی خرید یک دارایی و قیمتی که می‌توان آن را به فروش رساند (یعنی مقدار ارزش اضافه شده به دارایی) وضع می‌شود. تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان معمولا هزینه‌ی مالیات بر ارزش افزوده را در شکل افزایش قیمت بر دوش مصرف‌کننده‌ی نهایی می‌گذارند. مالیات با هر بار دست به دست شدن تا رسیدن به دست مصرف‌کننده به قیمت محصول اضافه می‌شود و در نهایت توسط او پرداخت می‌شود.

در سال 95، سازمان امور مالیاتی 22.5هزار میلیارد تومان مالیات ارزش افزوده وصول کرده است، که نسبت به سال 94که رقم این درآمد مالیاتی 19.7هزار میلیارد تومان بوده رشد 14درصدی را تجربه کرده است.گفتنی است، دولت و مجلس در قانون بودجه 95 میزان درآمد مالیاتی از محل ارزش افزوده را 25 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته بودند. اخیرا بحثهایی در خصوص تغییر پایه مالیاتی این مالیات مطرح شده بود که با رای نیاوردن این موضوع در قانون برنامه ششم توسعه، تغییرات آتی به بررسی لایحه جدید دولت در مورد این نوع مالیات منوط شده است.

مالیات بر ارزش افزوده در دسته‌ی کلی مالیات بر مصرف قرار می‌گیرد یعنی مالیات بر روی خرید مردم وضع می‌شود نه درآمد، پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری. همچنین مالیات بر ارزش افزوده به نوعی با مالیات بر فروش ملی مرتبط است؛ اگرچه این دو کارکردی کاملا متفاوت دارند. مالیات بر فروش بر روی کل قیمت خرده‌فروشی کالای فروخته‌شده محاسبه می‌شود در حالی‌که مالیات بر ارزش افزوده بر اساس ارزش افزوده‌ی هر مرحله‌ی تولید و توزیع تعیین می‌شود. محاسبه‌ی مالیات بر ارزش افزوده از مالیات بر فروش پیچیده‌تر است و به دلیل همین پیچیدگی، امکان تقلب هم در آن بیشتر است.

فرایند برآورد مالیات بر ارزش افزوده در ادامه شرح داده شده است.

1- تولیدکننده به محصول ارزش می‌افزاید؛ میزان ارزش افزوده را می‌توان به صورت تفاوت میان هزینه‌ی مواد اولیه‌ی مورد استفاده برای تولید محصول و قیمت محصول برای مشتری (غالبا عمده‌فروش) توصیف کرد.

2- تولیدکننده مالیات بر ارزش افزوده را به فروشنده‌ی مواد اولیه می‌پردازد. این مقدار مالیات در نهایت در قیمت محصول برای مشتری (عمده‌فروش) گنجانده می‌شود.

3- تولیدکننده مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها و دریافت‌کنندگان خدمات خود (یعنی همان مشتری عمده‌فروش) کسر می‌کند و مابه‌التفاوت را به خزانه‌ی دولت می‌پردازد.

4- مشتری (عمده‌فروش) به خاطر ارزشی که به محصول می‌افزاید مالیات بر ارزش افزوده می‌پردازد که می‌توان آن را به عنوان تفاوت میان پرداختی عمده‌فروش به تولیدکننده و قیمت فروش به مشتری خرده‌فروش تعریف کرد. این مقدار از مالیات بر ارزش افزوده در قیمتی که خرده‌فروش می‌پردازد گنجانده می‌شود.

5- عمده‌فروش مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها و دریافت‌کنندگان خدمات خود (مشتری خرده‌فروش)، کسر می‌کند و تنها مابه‌التفاوت را به خزانه‌ی دولت می‌پردازد.

6- خرده‌فروش به خاطر ارزشی که به محصول می‌افزاید مالیات بر ارزش افزوده می‌پردازد و می‌توان آن را به عنوان قیمت برای مصرف‌کننده به‌جز هزینه‌ی عمده‌فروش تعریف نمود که در قیمت نهایی فروش محصول گنجانده می‌شود.

7- خرده‌فروش مالیات بر ارزش افزوده را از فردی که محصول را می‌خرد دریافت می‌کند (قیمت خرده‌فروشی شامل همه‌ی مالیات بر ارزش افزوده‌های دریافتی در هر مرحله‌ی این فرایند است) و مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها و دریافت کنندگان خدمات خود (مشتری نهایی)، کسر می‌کند و تنها مابه‌التفاوت را به خزانه‌ی دولت می‌پردازد.

به عقیده کارشناسان، افزایش درآمدهای مالیاتی از محل ارزش افزوده علاوه بر تاثیرات مثبت در افزایش درآمدهای مالیاتی و کاهش اتکای بودجه به نفت می تواند منجر به شفافیت بیشتر لایه های پنهان اقتصاد کشور شود. مشخص شدن حلقه های واسط میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان با پیاده سازی نظام های هوشمند مالیاتی برای اخذ عادلانه تر و همه جانبه تر این نوع مالیات در شفاف شدن عملکرد لایه های پنهان اما فعال در اقتصاد موثر است.