تنفس زبان فارسی در مهمترین دانشگاههای بریتانیا
بریتانیایی‌ها به علت حضور در هند و رواج زبان فارسی در این کشور، آموختن این زبان را ضروری دیدند، از قرن ۱۷ به تدریج آموزش فارسی به دانشگاههای بریتانیا نظیر دانشگاه آکسفورد راه یافت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا،انگلیسی‌ها از دوره صفویه رفته رفته پایشان به ایران باز شد و همین امر آغازی بر آشنایی دانشمندان انگلیسی با علوم و حکمت اسلامی ایران که بخش مهمی از فرهنگ جهان اسلام به شمار می‌رود، بود. در همان زمان بود که ترجمه آثاری از دانشمندان ایرانی نظیر محمد زکریای رازی، فارابی، ابوعلی سینا و امام محمد غزالی به زبان انگلیسی و لاتین آغاز شد. توجه جهانگردان انگلیسی به زبان فارسی، گرایش انگلیسی‌ها را به فارسی‌آموزی زیاد کرد و همین موضوع، بعدها انگلیسی‌ها و بعد اروپاییان را به آشنایی با هنر و ادب و فرهنگ و دانش ایرانی و ایجاد دانش جدیدی به نام ایرانشناسی و ظهور مستشرقان وادار کرد. پس از استقرار ملل اروپایی در هند، با توجه به این که در سرتاسر هندوستان، فرهنگ و ادب و تمدن ایرانی رواج داشت و زبان فارسی، زبان ادبی و دیوانی هندیان بوده، اهمیت دو چندان یافت و اروپاییان به ویژه، انگلیسی‌ها را به آموختن این زبان ناگزیر کرد.
در قرن ۱۷ در دانشگاه کمبریج، نخستین فارسیدانان و استادان ایرانشناس پا به عرصه ظهور گذاردند و در همان دوران آثار فراوانی از فارسی به انگلیسی ترجمه و منتشر شد.بریتانیایی‌ها به علت حضور در هند و رواج زبان فارسی در این کشور، آموختن این زبان را ضروری دیدند و نخستین ترجمه‌های آثار مشهور شعرای ایرانی به زبان انگلیسی به همین دوره بازمی‌گردد. به تدریج آموزش این زبان به دانشگاههای بریتانیا نظیر دانشگاه آکسفورد نیز راه یافت و چند کتاب دستور زبان فارسی تهیه و تدوین شد.
در قرن ۱۹ ایرانشناسی در انگلستان رونق گرفت و شمار فراوانی از ایرانشناسان انگلیسی به پژوهش در زبان و ادبیات فارسی همت گماردند. ادوارد فیتز جرالد، متیو آرنولدو از همه معروفتر، ادوارد براون انگلیسی، از ایرانشناسان معروف انگلیسی‌اند. کارنامۀ انگلیسی‌ها دربارۀ زبان و ادبیات فارسی و پژوهش آنان دربارۀ آثار ادبی ایرانی از جایگاه ممتازی برخوردار است.
فیتز جرالد در سال (۱۸۵۹)، ۲۵۰ نسخه از ترجمه رباعیات خیام را چاپ کرد که آوازه این ترجمه، همه جا را گرفت. جیمز موریه، دیپلمات انگلیسی که دو بار به ایران سفر کرد علاوه بر دو سفرنامه خود، کتاب مشهوری به نام «ماجراهای حاجی بابای اصفهانی» (۱۸۲۳) دارد که از «هزار و یک شب» الهام گرفته است.
در دانشگاههای اکسفورد، کمبریج، منچستر، ادینبورگ، دورهام و دانشگاه لندن، کرسی‌های زبان فارسی هنوز وجود دارند و در کنار آنها، ده‌ها مرکز فارسی به وجود آمده‌اند.
زبان فارسی در مراکز تحقیقاتی و آموزشی :
در دانشگاههای بریتانیا رشتۀ خاصی به عنوان «مطالعات ایرانی» در مقطع لیسانس به ندرت وجود دارد و دروس ایران شناسی یا زبان فارسی جزء دروس رشتههای مطالعات خاورمیانه و شرقشناسی است. به عنوان مثال در دانشگاه کمبریج که یکی از قدیمی‌ترین دانشگاهها در زمینۀ ادبیات فارسی است، زبان فارسی به عنوان یک درس اختیاری به دانشجویان رشتههای مطالعات خاورشناسی تدریس می‌شود. با این حال درس‌هایی در این زمینه که بیشتر روی تحصیلات تکمیلی تمرکز دارند کم نیست. محورهای مهم مطالعات ایرانی یا ایرانشناسی در بریتانیا را می‌توان در این موارد خلاصه کرد:
- زبان فارسی به عنوان زبان بیگانه
- ادبیات کلاسیک فارسی
- تاریخ ایران با گرایش تاریخ معاصر و تاریخ باستان
- شناخت اقوام (مردم شناسی)
- جامعه شناسی
- مطالعات رسانه ای
- سیاست و روابط بین الملل
- شیعه شناسی که عملاً در بسیاری موارد به ایران مربوط می شود.
دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی
۱. دانشگاه لندن- مدرسۀ مطالعات شرق شناسی و آفریقایی SOAS: رشتۀ زبان و ادبیات فارسی در سطح کارشناسی در دانشگاه سواز ارائه می‌شود.
۲. دانشگاه کمبریج- دپارتمان مطالعات خاورمیانه: دپارتمان خاورمیانه در سال ۴۰ دانشجو میگیرد و حدود ۷ نفر زبان فارسی را انتخاب می‌کنند.
۳. دانشگاه اکستر- مرکز مطالعات ایرانی: دانشگاه اکستر، یک دانشگاه پژوهشی دولتی در جنوب‌غربی انگلستان است. دانشگاه در سال ۱۹۵۵ تأسیس شد و امتیاز سلطنتی را دریافت کرد. این دانشگاه ۱۸ هزار دانشجو دارد و یکی از ۹ دانشگاه برتر انگلستان است که در سال ۲۰۰۷ به عنوان دانشگاه سال معرفی شد. مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه اکستر، خود، بخشی از انستیتوی مطالعات عربی و اسلامی است. این دانشگاه، در سطح لیسانس دانشجوی زبان فارسی می‌پذیرد.
۴. مرکز شاهنامه در دانشگاه کمبریج: دانشگاه کمبریج واحدی با عنوان «مرکز شاهنامه» در «کالج پمبروک» دارد. در این مرکز، آرشیو بزرگی از تصاویر نسخه‌های خطی شاهنامه، مربوط به سده‌های مختلف و پژوهشها و مقالات محققان در باب شاهنامه فردوسی و سایر زمینههای فرهنگ و ادب پارسی، گردآوری شده است
مرکز شاهنامه درنظر دارد، ضمن انجام تحقیقات جدید و فعالیت در جهت معرفی این اثر ارزشمند تاریخی در سراسر جهان، کامل‌ترین آرشیو آن‌لاین از نسخه‌های خطی شاهنامه را به همراه تصاویر و نقاشی‌های هر نسخه، در دسترس کاربران اینترنت قرار دهد. هماکنون نیز بیش از ۱۵۰۰ نسخه از شاهنامه‌های مختلف و تعدادی از صفحات تکبرگی و۱۸۰۰ نقاشی و ۱۲۰۰ تصویر مربوط دیگر با این اثر تاریخی، بر روی وب‌سایت مرکز موجود است.
۵. دانشگاه آکسفورد- کالج وادهام و مرکز مطالعات شرق شناسی: کالج وادهام از کالج‌های دانشگاه آکسفورد، در زمینه زبان فارسی درس‌هایی را ارائه می‌دهد و کتابخانه خوبی هم از کتب فارسی در اختیار دارد.
۶. دانشگاه دورهام- مرکز مطالعات ایرانی: مرکز «مطالعات ایرانی» به عنوان یک نهاد تحقیقاتی وابسته به موسسۀ مطالعات اسلامی و خاورمیانه در دانشگاه دورهام تأسیس شد. هدف اصلی از تأسیس این مرکز، تشویق اساتید، پژوهشگران و دانشجویان به انجام تحقیق در زمینه مطالعات ایرانی در کشور انگلستان است.
۷. دانشگاه سنت اندروز در اسکاتلند -انستیتوی مطالعات ایرانی:در این مرکز در ۱۰ سال اخیر یک برنامه ایرانشناسی کامل راه‌اندازی شده است، زبان و ادبیات فارسی و تاریخ تدریس می‌شود و شاید بیش از بقیه به طور اختصاصی روی ایران تمرکز دارد. با این حال به نظر می‌رسد بیشتر روی مسائل قومی و سیاسی متمرکز باشد.
۸. موسسۀ ایران شناسی بریتانیا یا BIPS : مؤسسۀ ایران شناسی بریتانیا ” BIPS” نیز از مؤسسات مشهور ایرانشناسی بریتانیاست. این مؤسسه در سال ۱۹۷۶ تأسیس شد. این مؤسسه علاوه بر برگزاری هر ساله کنفرانس بزرگی درباره ایران، برای تحقیقات ایرانشناسی به دانشجویان و محققان گرنت اعطا و مجلۀ ایران را منتشر می‌کند و حدود ۴۰۰ محقق در رشتههای مختلف از دانشگاههای متفاوت عضو افتخاری آن هستند.این مؤسسه اگرچه دانشگاه نیست اما مؤسسۀ بسیار معتبری است و تقریباً با تمام افراد و دانشگاههای شاخص در زمینۀ ایرانشناسی در تماس و ارتباط است.
۹. کتابخانه مطالعات ایرانی: کتابخانۀ مطالعات ایرانی، در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۹۱ برابر۲۵ آبان ۱۳۷۰ تأسیس شد. در حال حاضر بیش از سی هزار جلد کتاب و نشریه و اسناد فرهنگی و سیاسی در محل کتابخانه برای استفادۀ فرهنگی و سیاسی نگهداری می‌شود. بیشتر این کتابها و نشریات به زبان فارسی است.
۱۰. آکادمی مطالعات ایرانی لندن: این مرکز تحقیقاتی،که در بهار ۱۳۸۲ در لندن تأسیس شد، پل گفت‌و‌گوهای فلسفی و عرفانی ایران و جهان غرب است.
۱۱. دانشگاه منچستر-بخش مطالعات خاورمیانه : (غیر فعال) از معدود دانشگاه‌هایی است که رشتۀ مخصوص آموزش زبان فارسی به عنوان یک رشتۀ مستقل در سطح لیسانس دارد. تدریس رشتۀ مطالعات خاورمیانه، در میانۀ قرن نوزدهم در این دانشگاه شروع شده است و عمری بیش از صد و پنجاه سال دارد و بخش ایران، جایگاه ویژه‌ای از اواخر قرن نوزده در آن پیدا کرده است. آموزش زبان فارسی در بخش مطالعات خاورمیانه این دانشگاه در گذشته دایر بوده که هم اکنون به سبب مشکلات مالی، متوقف شده است. در مرکز نسخ خطی دانشگاه منچستر، بالغ بر ۲۰۰۰ نسخۀ خطی از انواع کتابهای کلاسیک به زبانهای فارسی و عربی وجود دارد.
۱۲. دانشگاه ادینبورگ در اسکاتلند
مدارس
فدراسیون مدارس فارسی بریتانیا:
بیش از ۲۰۰هزار ایرانی در بریتانیا زندگی می‌کنند و آموزش زبان فارسی به فرزندان نسل دوم و سوم و حفظ علقه‌های فرهنگی آنان مهمترین عامل تأسیس مدارس تکمیلی فارسی بوده است که عمدتاً در یکی از روزهای پایانی هفته فعال هستند.
فدراسیون مدارس فارسی بریتانیا به عنوان رابط بین مدارس عضو با دستگاه‌ها و ارگانهای آموزشی و دولتی مسئول در ایران و انگلستان عمل می‌کند. این فدراسیون همچنین تجربیات و جدیدترین نظریه‌های آموزش و یادگیری زبان مادری را برای نسل‌های دوم و سوم مهاجران در مدارس تکمیلی در اختیار مؤسسات آموزشی عضو قرار می‌دهد.
۱. مدرسه اندیشه: مدرسه اندیشه در سال ۲۰۰۸ در ساختمانِ کلیسا در محله «گولدرز گرین»- در شمال غرب لندن- تأسیس شد. با حدود ۱۰۰ شاگرد، مدرسه آغاز به کار کرد. به مرور تعداد شاگردان افزایش پیدا کرد تا اینکه در چند سال اخیر، با وجود فراز و نشیب‌هایی که وجود داشت، به طور میانگین ۷۰ دانش‌آموز داشته است.
۲. زبانکده خرد پارسی: کلاسها از آمادگی تاGSCE & A-Levelشنبه‌ها از ساعت ۱۱ الی ۲ بعد از ظهر در شهر لندن دایر است.
۳. انستیتو زبان و ادبیات فارسی: اقدام شایسته کتابخانه مطالعات ایرانی، تأسیس انستیتوی آموزش زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۹۹۳ است. این مؤسسه، کار آموزش زبان فارسی در سطوح گوناگون را وجهه همت خود قرار داده و تاکنون توانسته به فارسی‌آموزی بسیاری از افراد اقدام نماید.
۴. مدرسه ایرانیان: این مدرسه یکی از مدارس باسابقه ایرانی در انگلیس است که در سال ۱۹۹۱ به ثبت رسیده است. هدف اصلی مدرسه، آموزش فارسی به ایرانیان، افغانستانی‌ها و تاجیکها اعلام شده است.
۵. مدرسه صمد بهرنگی:این مدرسه به آموزش زبان فارسی در دو سطح مقدماتی و پیشرفته می‌پردازد. این مدرسه ۳۲ دانش آموز در سال ۲۰۰۴ داشته است.
۶. آموزشگاه فردوسی:این آموزشگاه از سال ۱۹۹۰ در دبیرستان اکتون بنیاد نهاده شده است. کلاسها از ساعت دوازده روزهای شنبه دایر است. در این آموزشگاه، آموزش از ابتدایی تا دانشگاه برقرار است و امتحانات با ارائه مدرک رسمیبرگزار می‌شود.
۷. مدرسه فارسی ادینبورو: این مدرسه در محل مدرسه ابتدایی برونتزفیلد در شهر ادینبورو در روزهای شنبه هر هفته کلاس زبان فارسی دایر می‌کند و فرزندان ایرانیان و افغانها و تاجیکها در این ساعات، به فارسی‌آموزی اشتغال دارند.
۸. مدرسه زبان فارسی رستم:رستم یک مدرسۀ مستقل و آزاد است که از ۳۰ سال پیش در لندن به صورت رسمی کار خود را آغاز کرد. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ نفر دانش‌آموز دختر و پسر ایرانی از ۳ سالگی تا ۱۸ سالگی در مدرسه رستم به تحصیل مشغولند. بیشتر شاگردان مدرسه یا در انگلیس به دنیا آمده و در محیط انگلیسی زندگی می‌کنند و یا «دورگه» هستند. یکی از اهداف مهم مدرسه، استحکام بخشیدن به هویت فردی و نهایتاً هویت دوفرهنگی در دانش‌آموزان است که بخشی از این مهم از طریق مطالعه، تدریس و گسترش زبان و ادبیات فارسی محقق می‌شود. علاوه بر این، تدریس تاریخ و جغرافیای ایران و انواع هنرهای ایرانی نیز جایگاهی ویژه در مدرسه دارد. به دلیل فعالیت خوب این مدرسه، امروزه به عنوان بهترین مدرسۀ فارسی آموزی انگلستان شناخته شده و توانسته حمایت مالی بنیاد میراث ایران را نیز به خود اختصاص دهد.
۹. مدرسه کانون ایران
۱۰. مدرسه پرشین
۱۱. مدرسه هدف لندن: این مدرسه برای دوره آمادگی یا پیش دبستانی، دوره ابتدایی، دوره GCSE کلاس برگزار می‌کند و دانش آموزان بعد از گذراندن سال تحصیلی و موفقیت در آن، کارنامه پایه تحصیلی خود را می‌گیرند.
۱۲. مدرسه تربیت ایرانی:این مدرسه با هدف آموزش فارسی به دانش‌آموزان ایرانی از سن ۵ تا ۱۶ ساله، در روزهای آخر هفته اقدام به برگزاری کلاس می‌کند.
۱۳. مدرسه پارسی آبردین: در سال ۱۳۸۹ با هدف آموزش فارسی به دانش‌آموزان ایرانیان مقیم تأسیس شد.تعداد ۲۹ فارسی آموز از کلاس اول تا ششم ابتدایی در این مدرسه به یادگیری زبان فارسی می‌پردازند.
۱۴. مدرسه فارسی زبان رهپویان لندن:تعداد ۸۵ فارسی آموز از کلاس اول تا پنجم ابتدایی در این مدرسه به یادگیری زبان فارسی می‌پردازند.
۱۵. مدرسۀ فارسی آکسفورد:
۱۶. مدرسۀ فارسی حافظ شفیلد: تعداد ۳۵ فارسی آموز از کلاس اول تا هفتم در این مدرسه به یادگیری زبان فارسی می‌پردازند.
۱۷. مدرسۀ فارسی ابوعلی سینا ناتینگهام: تعداد ۲۹ فارسی آموز از کلاس اول تا سوم ابتدایی در این مدرسه به یادگیری زبان فارسی می‌پردازند.
۱۸. مدرسه فارسی آموزی امام رضا (ع) شهر بیرمنگام: تعداد ۴۶فارسی آموز از کلاس اول تا ششم ابتدایی در این مدرسه به یادگیری زبان فارسی می‌پردازند.
در انگلستان علاوه بر این مراکز، دانشگاهها و مدارس دوره‌های آموزش آزاد نیز برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به مسجد شیعیان پیتربرو و مرکز اسلامی الهدی گلاسگو اشاره کرد.
اما با وجود این پیشینه خوب آموزش زبان فارسی در انگلستان، آسیب‌هایی نیز وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
-
- قدیمی بودن متون درسی و روشهای آموزش زبان فارسی در دانشگاهها
- عدم برنامه‌ریزی جهت نظام آموزشی زبان فارسی متناسب با مقاطع مختلف
- استفاده از زبان انگلیسی به عنوان زبان واسط در کتابهای آموزشی
- عدم تجهیزات و امکانات آموزشی از جمله : امکانات سمعی و بصری در دانشگاهها و مدارس زبان فارسی
- نبود استادان بومی جوان با توجه به بازنشسته شدن استادان زبان فارسی
* برگرفته از شناخت‌نامه زبان فارسی تهیه شده توسط بنیاد سعدی
