باز شدن راه سرمایه به صنعت نفت ایران
نهایی شدن قرارداد توتال و ایران برای توسعه فاز 11 با پوشش گسترده خبرگزاری‌های بین‌المللی مواجه شد چراکه پیش از این گمان می‌رفت سیاست‌های خصمانه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال برجام و ایران، مانع از حضور شرکت‌های بین‌المللی در صنعت نفت ایران خواهد شد.
در غالب این گزارش‌ها اعلام شده بود که توتال مسیر حضور دیگر شرکت‌ها را برای سرمایهگذاری در ایران هموار کرده و به نوعی به‌عنوان «سدشکن» ورود سرمایه به ایران معرفی شده است. همچنین برخی از رسانه‌ها به فرصت‌های بسیار سرمایهگذاری در ایران اشاره کرده و بر این باور بودند که توتال نیز در این قرارداد به منافع گسترده‌ای دست‌می‌یابد، منافعی که افزایش 78/ 1 درصدی سهام این شرکت در روز امضای این قرارداد موید آن است. کارشناسان امضای قرارداد توسعه فاز 11 را نشانه تفاوت رویکرد سیاست‌های رهبران کشورهای اروپا و رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال ایران می‌دانند، تفاوت رویکردی که موجب جا ماندن شرکت‌های آمریکایی برای سرمایهگذاری در ایران شده است.
فاز 11 نماد تفاوت رویکرد اروپا و آمریکا
قرارداد توتال با ایران در حالی روز گذشته به امضا رسید که این روزها شاهد افزایش سوگیری‌ها در فضای بین‌المللی علیه ایران هستیم. ترامپ از دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از هر فرصتی برای نقد توافق هسته‌ای ایران و غرب استفاده کرده و بارها برجام را «بدترین توافق تاریخ» خطاب کرده است. به گزارش دنیای اقتصاد، سیاست‌های یکجانبه ترامپ علیه ایران موجب مردد شدن بسیاری از شرکت‌های نفتی و گازی برای ورود به ایران شده بود. حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند که امضای قرارداد ایران و توتال می‌تواند موجب کاهش تردید دیگر شرکت‌های نفتی و گازی از بازگشت تحریم‌های غرب شود. فایننشال تایمز در گزارش خود در خصوص امضای قرارداد توتال می‌نویسد: « توتال با ایران قرارداد بست و پیشقدم شد تا راه برای ورود و سرمایهگذاری سایر شرکت‌های بین‌المللی در ایران هموار شود.» در صورتی که قرارداد با توتال منجر به ورود شرکت‌های دیگر اعم از نفتی و غیر‌نفتی برای سرمایهگذاری در ایران شود، می‌توان گفت توتال توانسته دومین سد‌شکنی برای سرمایهگذاری در ایران را انجام دهد چراکه در دهه 90 بعد از وضع شدن تحریم‌های موسوم به «ایلسا» از سوی رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، بیل کلینتون، این توتال بود که با سرمایهگذاری در صنعت نفت ایران راه را برای دیگر شرکت‌های نفتی و گازی جهان گشود. تحریم‌های ایلسا همه شرکت‌های دنیا را از سرمایهگذاری بیش از 20 میلیون دلار در سال در ایران منع می‌کرد. با این حال، توتال قرارداد میلیارد دلاری توسعه میدان نفتی سیری را با ایران به امضا رساند؛ بعد از آن نیز سرمایهگذاری در پروژه‌هایی چون فاز 2 و 3 پارس‌جنوبی، میدان نفتی بلال و درود را آغاز کرد. اقدام توتال سبب ورود دیگر شرکت‌های نفتی و گازی به صنعت نفت ایران شد.
فایننشال تایمز قرارداد اخیر بین توتال و شرکت ملی نفت ایران را نتیجه موضع‌گیری‌های متفاوت آمریکا و اروپا در قبال ایران می‌داند و در این خصوص به اظهارات پاتریک پویان اشاره می‌کند که این قرارداد را گامی مهم در تقویت روابط بین فرانسه و ایران و نیز میان اروپا و ایران دانسته است. واشنگتن پست نیز بر این باور است که مهم‌ترین پیام قرارداد اخیر این است که «فرانسه و آمریکا در حال طی کردن مسیرهای متفاوتی در مورد میادین نفت و گاز ایران هستند.» بر اساس این گزارش، رهبران فرانسه و شرکت‌های این کشور ماه‌ها زمان صرف نهایی کردن قرارداد شرکت توتال با ایران کرده‌اند. این در حالی است که در واشنگتن، دونالد ترامپ هیچ فرصتی را برای انتقاد از توافق هسته‌ای از دست نداده است. انتقادهایی که غالبا تنها با هدف زیر سؤال بردن دستاوردهای دولت اوباما مطرح می‌شود. سیاست ترامپ موجب شده تا شرکت‌های نفتی آمریکایی همچنان منتظر دریافت مجوز ورود به بازار پر‌سود ایران باقی بمانند و میدان مشترک نفتیتلاش‌های اخیر کنگره برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران نیز نشان می‌دهد انتظار شرکت‌های آمریکایی برای ورود به ایران بسیار بیشتر از آن است که در زمان امضای برجام گمان می‌شد. واشنگتن پست تاکید کرد: روابط نزدیک ترامپ با عربستان سعودی نیز که دشمن اصلی ایران در منطقه است، می‌تواند به زیان منافع آمریکا باشد. بر اساس این گزارش، بوئینگ تنها شرکت آمریکایی است که توانسته به بازار ایران راه بیابد و در تلاش است از رقیب فرانسوی خود یعنی ایرباس عقب نماند. با این حال دولت آمریکا هنوز مواضع روشنی درخصوص همکاری بوئینگ با ایران اتخاذ نکرده و این موجب شده همه در این باره به گمانه‌زنی بپردازند که آیا ممکن است ترامپ موانعی پیش پای قرارداد بوئینگ با ایران بگذارد یا نه؟
در شرایطی که به نظر می‌رسد شرکت‌های نفتی آمریکایی بازنده بزرگ در صنعت نفت ایران هستند، معاون امور بین‌الملل وزیر نفت در مورد حضور شرکت‌های آمریکایی در صنعت نفت ایران به «ایسنا» گفته است: «ما درخواستی از شرکت‌های آمریکایی نداشته‌ایم اما می‌دانیم که شرکت‌های نفتی آمریکایی علاقه‌مند به حضور در صنعت نفت ایران هستند، با این وجود مانع قانونی برای این کار دارند. ورود آنها به ایران زمانبر خواهد بود، به‌خصوص با توجه به سیاست‌های دولت جدید آمریکا که باعث شده است شرکت‌های آمریکایی ندانند تکلیف‌شان چیست. البته حضور شرکت‌های آمریکایی در صنعت نفت ایران چندان هم مهم نیست و ما با شرکت‌های اروپایی، روسی، چینی، کره‌ای مذاکرات متعددی داریم.»
باز شدن راه سرمایه به صنعت نفت ایران
اما در حالی خبرگزاری بلومبرگ با اشاره به امضای قرارداد توتال با ایران، کشورمان را «سرزمین پر از ثروت دست نخورده برای سرمایهگذاری شرکت‌های نفتی جهان» معرفی می‌کند که توتال به‌عنوان پیش‌قراول تمام شرکت‌های بین‌المللی نفتی که خواهان ورود به ایران هستند، با امضای نخستین قرارداد بین‌المللی گازی در دوران پساتحریم با شرکت ملی نفت ایران، به وضوح اعلام کرد «منافع حضور در صنعت نفت ایران بیشتر از ریسک‌هایش است.» حال در شرایطی که با ورود توتال به ایران، دیوار تردیدها در رابطه با سرمایهگذاری در ایران فرو ریخت، کارشناسان و رسانه‌های بین‌المللی شرایط فعلی را بهترین زمان برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذارانی ارزیابی می‌کنند که در صف انتظار ورود به صنعت نفت و گاز ایران و همچنین دیگر زمینه‌های سرمایهگذاری هستند. به گزارش بلومبرگ، «شرکت‌های زیادی از جمله شل و انی می‌خواستند اولین شرکتی باشند که به ایران برمی‌گردند زیرا تبدیل شدن به اولین شرکتی که در پسابرجام به ایران پا می‌گذارد از سوی مسوولان ایرانی با اهمیت است؛ بنابراین توتال از این پس در جایگاه خوبی برای به دست آوردن پروژه‌های جدید احتمالی در ایران قرار خواهد داشت.» شرکت‌های نفتی روسی، هندی، چینی، کره‌ای و ژاپنی از دیگر شرکت‌هایی هستند که به نظر می‌رسد بعد از سرمایهگذاری حدود5میلیارد دلاری توتال در فاز 11پارس جنوبی، در مسیر هموارتری برای ورود به ایران پا بگذارند.
با توجه به هموار شدن مسیر پیش روی سرمایه‌گذاران خارجی، روز گذشته معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت با بیان اینکه «در برنامه پنج ساله باید ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه برای بخش بالادستی و پایین‌دستی نفت جذب شود» گفت: فکر می‌کنم در سال به‌طور میانگین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار در صنعت نفت ایران سرمایه جذب شود. این میزان سرمایهگذاری در بخش‌های مختلف انجام خواهد شد. آن‌طور که زمانی‌نیا می‌گوید: «شرکت ملی پتروشیمی در حال مذاکره با شرکت توتال برای ساخت چهار واحد به ارزش 5/ 1 تا 2 میلیارد دلار است که فکر می‌کنم تا شش ماه دیگر به نتیجه برسد.» بر اساس اطلاعات موجود، ایران قصد دارد در آینده‌ای نه چندان دور 25 واحد پتروشیمی احداث کند و در حال حاضر برای جذب سرمایه خارجی 32 میلیارد دلاری برای پیشبرد این طرح تلاش می‌کند. با انتشار خبر «احتمال سرمایهگذاری توتال در صنعت پتروشیمی ایران» که از سوی مرضیه شاهدایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز تایید شد، میدان نفتی آزادگان نیز مورد توجه کارشناسان قرار گرفت.
اجرای طرح توسعه میدان مشترک نفتی آزادگان در جنوب غربی ایران، در حالی بر اثر عدم قطعیت در مورد سیاست‌های آینده آمریکا در رابطه با تمدید تحریم‌های ایران با تاخیر همراه شده است که از نگاه کارشناسان ورود توتال به ایران می‌تواند گره‌های آغاز به کار این پروژه را نیز سریع‌تر از هم بگشاید. رویال داچ شل و انی از جمله شرکت‌های مطرح نفتی بین‌المللی هستند که به امضای تفاهم‌نامه مطالعاتی با ایران بسنده کرده بودند اما حالا احتمال تغییر رویه آنها برای ورود سریع‌تر به پروژه‌های نفتی و گازی ایران وجود دارد.
