آیا “اسلام سیاسی” در جهان عرب رو به افول است؟
پس از موج اسلامگرایی در سال‌های اخیر در جهان عرب، برخی محافل رسانه‌ای از کمرنگ شدن جریان موسوم به اسلام سیاسی سخن می‌گویند.
به گزارش فرارو، در میان محافل فکری خاورمیانه، بحث و جدل در خصوص اینکه آیا جریانی به نام «اسلام سیاسی» وجود دارد یا خیر، ادامه دارد. برخی معتقدند که چیزی به نام «اسلام سیاسی» وجود ندارد. چرا که چنین جریانی مستلزم وجود «اسلام غیرسیاسی» است. این در حالی که اسلام اساسا یک دین کاملا سیاسی است. اما گروه دوم، معتقدند اسلام ضرورتا یک دین سیاسی نیست بلکه برخی احزاب سیاسی با تمسک جستن به ایدئولوژی اسلامی، این دین را وارد عرصه سیاسی کرده‌اند.
فارغ از مجادله این دو گروه، در سال‌های پس از آغاز انقلابات عربی در سال ۲۰۱۱، گروه‌های سیاسی اسلامگرا در خاورمیانه صعود ملموسی داشته‌اند. در مصر، اخوان المسلمین برای نخستین بار یک شخصیت اسلامگرا –محمد مرسی- را به ریاست‌جمهوری رساندند، در تونس و مراکش نیز احزاب اسلامی قدرت قابل توجهی به دست آوردند. احزاب دینی در عراق، لبنان و اردن نیز موقعیت قابل توجهی دارند. علاوه بر این، صعود گروه‌های افراطی اسلامگرا، نظیر داعش، جبهه النصره و ده‌ها گروهک دیگر، نشانه دیگری از موج اسلامگرایی در منطقه بود.
به کار گرفتن تعبیر موج برای برجسته شدن جریان‌های اسلامگرا از این جهت است که جریان‌های یادشده مانند موج عمل می‌کنند، یعنی در برهه‌ای فروکش می‌کنند و در برهه‌ای دیگر مجددا می‌خروشند. در حال حاضر بنا به دلایل متعدد برخی ناظران از افول جریان اسلام سیاسی در جهان عرب سخن می‌گویند.
اخیرا ۱۴ هنرمند زن سرشناس عرب، حجاب (روسری) را کنار گذاشتند. روزنامه رأی الیوم، در سرمقاله خود با اشاره به کشف حجاب این هنرمندان، این امر را نشانه‌ای از افول جریان اسلام سیاسی در جهان عرب دانست.
به نوشته رأی الیوم، کشف حجاب برخی از هنرمندان زن سرشناس در مصر، لبنان، مصر و دیگر کشور‌های عربی، بیش از آنکه یک پدیده شخصی باشد، یک پدیده سیاسی است. پدیده‌ای که تحولات فکری و سیاسی در جوامع عربی را به شکل واضحی منعکس می‌کند. برخی از نظام‌های کشور‌های عربی و سازمان‌های غربی به طور مستقیم از این پدیده حمایت می‌کنند. ۵۰ سال پیش، در زمان حکمرانی جمال عبدالناصر در مصر، به ندرت می‌شد یک دانشجوی دختر با حجاب در دانشگاه، بخصوص دانشگاه قاهره، یا در خیابان پیدا کرد. اما با روی کار آمدن محمد انور سادات، که برای مقابله با ملی‌گرایان چپگرا با جریان‌های اسلامگرا ائتلاف کرد، اوضاع تغییر کرد. ظاهر بسیاری از کشور‌های عربی تغییر کرد وحجاب حتی در کشور‌هایی که دولت‌های چپگرا داشتند، رواج پیدا کرد.
تا اوایل قرن بیستم، پوشش نقاب (روبنده) در مصر و بیشتر کشور‌های عربی پوشش رایج بود. اما با گسترش افکار سکولاریستی و چپگرای عرب در برابر سیطره عثمانی، نوع پوشش زنان تغییر کرد و روبنده هم افول کرد. مثلا در سال ۱۹۱۵، در مصر مجله‌ای به نام «السفور» منتشر شد که خواستار کنار گذاشتن روبنده بود. نویسندگان برجسته‌ای مانند طه حسین در این مجله مطلب می‌نوشتند. سعد زغلول، سیاستمدار ملی‌گرای مصری، که برای استقلال مصر از استعمار بریتانیا مبارزه می‌کرد، از تمایلات فکری مجله السفور حمایت کرد.
در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با افزایش درآمد‌های نفتی عربستان و دیگر کشور‌های نفتی عربی، بار دیگر تغییرات فرهنگی بزرگی در جوامع عربی اتفاق افتاد. انجمن‌های اسلامی، با گرایش وهابی، در جوامع عربی منتشر شد. این انجمن‌ها پول‌های زیادی برای گسترش افکار وهابی در کشور‌های دارای حکومت‌های چپگرا و سکولار –مانند مصر، سوریه، عراق و اردن – هزینه کردند. علاوه بر این، میلیون‌ها نیروی ماهر از کشور‌های یادشده برای کار به عربستان مهاجرت کردند. این مهاجران نیز نقش قابل توجهی در گسترش افکار وهابی در سایر کشور‌های عربی داشتند.
مقارن با همین دهه‌ها برخی از هنرمندان زن مصری، به حجاب روی آوردند. برخی گزارش‌ها منتشر شد که بازرگانان عربستانی در گسترش حجاب نقش مهمی ایفا کرده‌اند. گفته می‌شود این بازرگانان از طریق موسسات خیریه و دیگر راه‌ها پول‌هایی به بازیگران و خواننده‌ها و رقاصان دادند تا کار خود را رها کنند. آن‌ها معتقدند بودند از این طریق می‌توان با فسق و فجور مقابله کرد.
امروز، اما، ایدئولوژی وهابی در کانون اولیه خود دچار چالش شده است. با روی کار آمدن محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، جریان وهابی ضربه مهلکی خورد. موسسات تبلیغی وهابی منحل شد. پلیس مذهبی (معروف به هیئت امر به معروف و نهی از منکر) تعطیل شد. سازمان سرگرمی جای پلیس مذهبی را گرفت. اختلاط زنان و مردان در ورزشگاه‌ها و کنسرت‌ها تشویق شد. این تحولات بنیادین علاوه بر جامعه سعودی بر سایر کشور‌های عربی از جمله مصر تاثیر گذاشت.
کم رونق شدن حجاب در سوریه نیز، واکنشی به گروه‌های افراطی اسلامگرا مثل داعش و جبهه النصره بود. این گروه‌ها هر جا رفتند قوانین سختگیرانه‌ای اجرا کردند.
رأی الیوم، با بیان اینکه کشف حجاب ۱۴ هنرمند زن سرشناس عرب نشانه‌ای از افول اسلام سیاسی است، اعلام کرد که این افول دو دلیل دارد؛ نخست آنکه سران اسلام سیاسی (نظیر گروه اخوان المسلمین) در مصر و دیگر کشور‌های عربی سرکوب شده‌اند. دوم؛ عربستان، که منبع اسلام سیاسی در جهان عرب است، آن را کنار گذاشته است.
