ماجرای خاشقجی؛ ۵ پرسشی که پیش روی عربستان قرار دارد
در حالی که هر روز ابعاد تازه‌ای از پرونده جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد عربستان فاش می‌شود، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که عربستان سعودی بعد از یک دوره سکوت خود را برای ورود به فاز جدیدی از سیاست‌ورزی در قبال این پرونده آماده می‌کند.
به گزارش بازتاب به نقل از یورونیوز، نقطه عطف این روند جدید را شاید بتوان اظهارات روز دوشنبه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا دانست. رئيس جمهوری ایالات متحده اعلام کرد که با پادشاه عربستان در خصوص ناپدید شدن جمال خاشقجی گفتگو کرده و ملک سلمان نسبت به سرنوشت این روزنامه‌نگار سعودی ابراز بی اطلاعی کرده است.
اما نکته قابل تامل بخش دوم صحبت‌های دونالد ترامپ بود. رئیس جمهوری آمریکا اظهار داشت: «این طور به نظر من رسید که شاید در این ماجرا “قاتلان خودسر” دست داشته‌اند.»
معرفی «نیروهای خودسر» به عنوان مسئول این ماجرا می‌تواند مسئولیت را تا اندازه زیادی از دوش محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و حکومت این کشور بردارد اما این امر در عین حال با دشواری‌هایی نیز روبرو است.
۱- تحقیقات ترکیه
ترکیه از ابتدای وقوع این ماجرا نقش فعالی در اطلاع رسانی در خصوص ابعاد و جزئیات این پرونده پیچیده بازی کرده است. مقامات رسمی در آنکارا کمتر با قاطعیت در خصوص پشت پرده اتفاقات اظهار نظر کرده‌اند اما دستگاه‌های امنیتی این کشور در قالب «یک مقام آگاه که نخواست نامش فاش شود» آنقدر جزئيات از این ماجرا فاش کرده‌اند که بسیار دشوار بتوان به جامعه جهانی قبولاند که تمام آنها را فراموش کنند.
نکته مهم دیگر در خصوص نقش ترکیه ضربه‌ای است که از حیث اعتبار بر چهره این کشور وارد می‌شود. فرضا که عربستان چنین ادعایی را طرح کند که کار نیروهای خودسر بوده است، ترکیه چگونه باید چنین سناریویی را بپذیرد؟
تنها اتفاقی که می‌تواند این طرح را برای آنکارا قابل قبول کند، پیشنهادات سیاسی و اقتصادی خواهد بود. پیشنهاداتی مانند سرمایه‌گذاری عربستان در ترکیه شاید بتواند اردوغان را راضی کند تا دست کم از شدت گزارش‌های دستگاه‌های امنیتی تحت امرش بکاهد. هرچند ترکیه تا کنون تلاش کرده رویکرد عملگرایانه‌ای در قبال این موضوع نشان دهد و مقام‌های رسمی این کشور از اظهارنظرهای قاطع در خصوص پرونده روزنامه‌نگار سعودی پرهیز کرده‌اند، اما باید پذیرفت که ریاض برای راضی کردن آنکارا کار دشواری در پیش خواهد داشت.
۲- خودسری حتی تا ساختمان کنسولگری؟
فرض بگیریم که تمام این ماجرا از سوی یک تیم خودسر صورت گرفته باشد. اگر این اتفاق در یک مکان عمومی یا ملک شخصی خاشقجی انجام شده بود، امکان پذیرش این ماجرا بیشتر بود، اما در صورتی که چنین توضیحی درباره این پرونده ارائه شود، احتمالا عربستان با این سوال مواجه خواهد شد که این نیروهای خودسر چگونه توانسته‌اند تا درون اتاق ساختمان کنسولگری عربستان سعودی در ترکیه پیش بروند و چنین پرونده‌ای را اجرایی کنند؟
بدیهی است که برای تنظیم وپیاده‌سازی چنین سناریو پیچیده‌ای سطح بالایی از هماهنگی در دستگاه سعودی مورد نیاز است. کنسولگری علی القاعده زیر نظر وزارت خارجه فعالیت می‌کند و این مجموعه خودسر در بهترین حالت، باید در سطح وزارت خارجه عربستان بوده باشند تا بتوانند اقدامات و هماهنگی‌های لازم مربوط به این پرونده را با کنسولگری این کشور در ترکیه پیش ببرند.
۳ – معمای یک جنازه
با این تصور که جمال خاشقجی از سوی نیروهای خودسر سعودی به قتل رسیده است و عربستان هم این موضوع را پذیرفته است، سوال دیگری که یافتن پاسخش برای ریاض دشوار خواهد بود سرنوشت جسد خاشقجی است. نیروهای سعودی چه بلایی سر جنازه خاشقجی آورده‌اند؟ آیا آنطور که رسانه‌ها در روزهای نخست بعد از این بحران گفتند، خاشقجی قطعه قطعه شده و در درون چمدان‌های مختلف تقسیم شده است؟ یا آن طور که در روزهای اخیر شنیده می‌شود، جسد او را در اسید حل کرده‌اند؟ شاید هم او بعد از کشته شدن، در باغچه کنسولگری دفن شده باشد؟
هر کدام از این سناریوها که طرح شوند، بازهم این پرسش را طرح خواهد کرد که چه بر سر جنازه جمال خاشقجی آمده است؟ ضمن این که ریاض احتمالا در معرض این سوال هم قرار می‌گیرد که چرا و چگونه تیم خودسر تا این اندازه حساب شده عمل کرده و حتی هیچ اثری هم از خاشقجی بر جای نگذاشته‌اند؟
۴- توریست‌های ۱۵ نفره یا قاتلان حرفه‌ای؟
چند روز بعد از سکوت ابتدایی ریاض و بسنده کردن به ابراز بی‌اطلاعی در خصوص سرنوشت خاشقجی، سعودی‌ها قدری فعال‌تر شدند و به پرسش‌هایی که در اذهان عمومی بین‌الملل حول این قصه پدید آمده بود پاسخ گفتند. یکی از آنها شاید مقاله مهمی باشد که العربیه انگلیسی درباره تیم ۱۵ نفره و چرایی سفر آنها به استانبول نوشت.
در آن مقاله العربیه مدعی شد که آن ۱۵ نفر برای یک سفر توریستی به استانبول رفته بودند. البته العربیه مشخص نکرده این سفر توریستی چرا تنها چند ساعت به طول انجامیده و چرا این ۱۵ نفر از فرودگاه مستقیم راهی کنسولگری شده‌اند و بعد از چند ساعت دوباره راهی فرودگاه شده و ترکیه را ترک کرده‌اند؟
از آن گذشته سوال بعدی این است که این تیم خودسر با چه سطح از هماهنگی توانسته‌اند مستقیم وارد کنسولگری شوند، خاشقجی را به قتل برسانند و بلافاصله ترکیه را ترک کنند؟
آنطور که رسانه‌های عربی و ترکیه‌ای گزارش می‌دهند، محافظ شخصی محمد بن سلمان هم در این تیم ۱۵ نفره حضور داشته و باز هم کار را برای پیشبرد سناریو «نیروهای خودسر» دشوارتر خواهد کرد
۵ – قاهره و ابوظبی شریک ریاض می‌شوند؟
پرسش دیگری که در این پرونده مطرح خواهد شد، مقصد تیم ۱۵ نفره‌ای است که بعد از بلند شدن از فرودگاه آتاتورک به آن سمت پرواز کرده‌اند. طبق اعلام دستگاه‌های امنیتی ترکیه، آن ۱۵ نفر در دو پرواز جداگانه به سمت دبی و قاهره به پرواز می‌آیند. در نتیجه این تیم خودسر باید هماهنگی‌هایی هم با این دو کشور انجام داده باشد.
هماهنگ کردن چنین سناریو پیچیده وسطح بالایی از سوی افراد دست پایین و معمولی در دستگاه سعودی قاعدتا امکان‌پذیر نیست و باید شخصیت‌هایی در سطح اول خاندان آل سعود برای این امر وارد عمل شده باشند تا بتوانند همراهی یا دستکم عدم مخالفت قاهره و ابوظبی را کسب کرده باشند.
از آن گذشته حتی اگر این تیم «خودسر» واقعا خودسرانه عمل کرده، این پرسش پیش می‌آید که چگونه دو متحد اصلی و مهم عربستان در منطقه یعنی مصر و امارات، بعد از در جریان قرار گرفتن این پرونده، ریاض و بن سلمان را در جریان این ماجرا قرار نداده‌اند تا از وقوع آن جلوگیری کنند؟
هزینه‌های احتمالی این سناریو
عربستان اگر تصمیم بگیرد چنین سناریویی را اجرایی کند، با مشکلاتی که به بخشی از آنها اشاره شد رو به رو خواهد بود و جامعه بین‌الملل احتمالا پرسش‌های بسیاری را در این خصوص طرح خواهد کرد. اما با این وجود حتما این راه کم‌هزینه‌تری خواهد بود تا این که به صراحت و با از پشت پرده واقعی این ماجرا پرده بردارد.
اگر فرض را بر این بگیریم که این پرونده با نظر شخص بن‌سلمان پیش رفته است، این موضوع هرچند در حوزه بین‌الملل برای سعودی کم هزینه‌تر خواهد بود اما در فضای داخلی این کشور محمد بن سلمان را با مشکلات بیشتری رو به رو می‌کند.
به هر روی، بن سلمان به یک شخصیت بلندمرتبه در دستگاه سیاسی آل سعود نیاز دارد تا بتواند مسئولیت این ماجرا را به او نسبت دهد، با توجه به پاک‌سازی‌هایی که او در طی کمتر از ۴ سال قبل انجام داده، تا اندازه زیادی قدرت را یک‌پارچه کرده و مخالفین داخلی را از سر راه برداشته. در نتیجه او این بار باید یکی از خودی‌ها را در این رابطه قربانی کند. فردی که هم سمت بالایی در دستگاه سلطنتی بر عهده دارد و هم میزان همگرایی‌اش با بن سلمان بیشینه نیست.
حالا باید باز هم بیشتر صبر کنیم تا ببینیم نتایج تیم تحقیقاتی ترکیه که از کنسولگری بازدید کرده‌اند چه خواهد شد. البته شاید هم از آن مهم‌تر باید دید پمپئو بعد از دیدار با مقامات سعودی، در سفر خود در ترکیه به چه نتایجی دست خواهد یافت.
