“احتراق”، حلقه مفقوده بهینه‌سازی مصرف سوخت و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی
بر اساس آمارها در سال‌های 1390 و 1391 مصرف داخلی سوخت در کشور معادل حدود یک میلیارد و 600 میلیون بشکه نفت خام در سال بوده است که به اعتقاد محققان لازم است مسوولان کشور برای این میزان بسیار زیاد سوخت و مساله احتراق راهکارهای هوشمندان ارائه دهند.
احتراق یا سوختن نتیجه یک فرایند شیمیایی گرمازا میان یک ماده سوختنی و عامل اکسیدکننده است که با تولید گرما و تغییر شیمیایی مواد اولیه همراه می‌شود و در این فرآیند، آزاد کردن گرما می‌تواند با تولید نور به صورت شعله یا درخشش باشد.
احتراق یکی از نیازهای زندگی روزمره بشر است و اگر فرآیند احتراق به طور کامل صورت گیرد؛ از آنجا که تمام واکنش دهنده‌ها به طور کامل سوخته می‌شوند، هیچ دودی تولید نمی‌شود؛ از این رو برای محیط زیست بسیار تمیزتر از احتراق ناقص از نظر آلودگی است. این در حالی است که در احتراق ناقص منوکسید کربن به جای دی اکسید کربن تولید می‌شود که در این صورت نه تنها انرژی کمتری نسبت به احتراق کامل تولید می‌کند، بلکه می‌تواند تولیدات سمی مانند مونوکسید کربن (CO) نیز تولید کند.
این در حالی است که به گفته دکتر کیومرث مظاهری، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس و رییس دانشکده مهندسی مکانیک به دلیل قیمت بسیار پایین سوخت‌های فسیلی در کشور، هیچ ضرورتی برای آشنایی با پدیده احتراق در تبدیل سوخت به انرژی و تولید آلاینده‌ها و لزوم سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی سامانه‌های احتراقی کشور احساس نمی‌شود.
وی همچنین با اشاره به آمارهای منتشر شده یادآور می‌شود که در سال‌های 1390 و 1391 مصرف داخلی سوخت در کشور معادل حدود یک میلیارد و 600 میلیون بشکه نفت خام در سال بوده است و از جمله اصلی‌ترین برنامه‌های راهبردی که باید مورد توجه خاص تمامی مسئولین کشور قرار گیرد، چگونگی کاهش این مقدار وحشتناک مصرف سوخت در کشور و آلاینده‌های ناشی از آن است.
وی با ارسال یادداشتی به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) بر توجه به موضوع احتراق و آلاینده‌های زیست محیطی تاکید کرد.
متن یادداشت وی به این شرح است:
به گزارش ایسنا، «با در نظر گرفتن نقش حیاتی سوخت‌های فسیلی در اقتصاد و آلودگی هوای کشور، متن حاضر به چالش‌هایی می‌پردازد که منجر به بهره‌وری از سوخت‌های فسیلی با راندمان بسیار پایین و تولید سرسام آور آلاینده‌های زیست محیطی شده‌اند.
در ابتدا اشاره به این نکته ضروری است که علی‌رغم تلاش‌های گسترده در دو دهه گذشته در سطوح مختلف تصمیم‌گیری در جهت بهینه‌سازی مصرف سوخت و انرژی در کشور، متاسفانه کلیدی‌ترین نکته این مسیر که چگونگی تبدیل سوخت به انرژی یا پدیده “احتراق” است، هرگز مورد توجه قرار نگرفته است. بسیار قابل تامل است که در حال حاضر در بسیاری از مراکز تصمیم‌گیری مصرف انرژی در کشور حتی یک متخصص احتراق وجود ندارد؛ در حالی که در تمامی دنیا اعتقاد بر این است که مبنای توسعه صنعتی در دو قرن گذشته “احتراق سوخت‌های فسیلی” بوده است.
با توجه به آشنایی متخصصان احتراقی کشور با این نکته کلیدی و نقش آن در آینده نه چندان دور کشور و پیش‌بینی‌هایی که در رابطه با بحران مصرف سوخت‌های فسیلی و آلودگی هوا در کشور وجود دارد، جمعی از دلسوزان کشور در سال 1379 انجمن احتراق ایران را تاسیس کردند.
بررسی‌های انجام شده در آن زمان نشان می‌داد که به دلیل قیمت بسیار پایین سوخت‌های فسیلی در کشور، هیچ ضرورتی برای آشنایی با پدیده احتراق در تبدیل سوخت به انرژی و تولید آلاینده‌ه، و لزوم سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی سامانه‌های احتراقی کشور، در مسئولین دولتی، مدیران صنایع و مصرف کنندگان سوخت‌های فسیلی احساس نمی‌شود. متاسفانه این دیدگاه همچنان در کشور وجود دارد.
بسیار جای تاسف است که دیده می‌شود این چالش حیاتی همچنان در کشور وجود دارد. شاید از دیدگاه اقتصادی برای مسئولان برخی صنایع این موضوع توجیه پذیر باشد، اما اگر از یک دیدگاه ملی به موضوع نگاه شود، همواره ضرورت داشته است که به این موضوع به عنوان یکی از حیاتی‌ترین چالش‌های کشور نگریسته شود.
ترازنامه انرژی منتشر شده از سوی وزارت نیرو برای سال‌های 1390 و 1391 نشان می‌دهد که مصرف داخلی سوخت در کشور در این سال‌ها معادل حدود یک میلیارد و 600 میلیون بشکه نفت خام در سال بوده است. البته در سال‌های بعد باز هم مصرف داخلی سوخت فسیلی افزایش یافته است. بدون شک از جمله اصلی‌ترین برنامه‌های راهبردی که باید مورد توجه خاص تمامی مسئولین کشور قرار گیرد، چگونگی کاهش این مقدار وحشتناک مصرف سوخت در کشور و آلاینده‌های ناشی از آن است.
توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که در حال حاضر بیش از 98 درصد انرژی مصرفی در کشور ما و بیش از 80 درصد انرژی کشورهای صنعتی مانند امریکا از سوخت‌های فسیلی نشات می‌گیرد. گرچه استفاده از انرژی‌های نو، پاک و تجدیدپذیر از موضوعات روز و بسیار مهم در تمامی دنیا به شمار می‌رود، لازم است این نوع سوخت‌ها در آینده جایگزین مصرف سوخت‌های فسیلی شود، اما تبدیل این ایده‌ها به واقعیت و جایگزینی آنها با سوخت‌های فسیلی ده‌ها سال زمان و سرمایه‌گذاری بسیار بالایی می‌طلبد.
طبق آمارهای جهانی پیش‌بینی می‌شود که در سال 2050 حدود 20 درصد انرژی مصرفی در دنیا از انرژی‌های نو و سوخت‌های تجدیدپذیر حاصل شود. با توجه به این آمارها، یک سوال اساسی مطرح می‌شود و آن ضرورت تشکیل و سرمایه‌گذاری برای ستادها، کمیته‌ها، انجمن‌های علمی و … متعدد در کشور در موضوع “انرژی‌های نو و تجدیدپذیر” و مقایسه آن با موارد مشابه برای احتراق سوخت‌های فسیلی است.
بررسی‌های انجام شده، به وسیله نهادهای گوناگون در کشور، نشان می‌دهد که تقریبا در تمامی سامانه‌های احتراقی در حال فعالیت در کشور (اعم از صنایع بسیار کوچک تا صنایع بسیار بزرگ و حتی مصارف خانگی و موتورخانه‌های موجود در ساختمان‌های مسکونی و تجاری و غیره) راندمان احتراق در کشور ما نسبت به متوسط جهانی بسیار پایین است که این امر منجر به مصرف بسیار بالای سوخت و تولید بسیار نگران‌کننده آلاینده‌ها می‌شود.
برای اصلاح ساختار این سامانه‌ها و خارج کردن کشور از فاجعه‌ای که در رابطه با مصرف سوخت و تولید آلاینده‌ها وجود دارد، بدون شک اولین و کلیدی‌ترین قدم آشنا کردن مسئولان و صنعتگران و فن بازاران کشور با حلقه مفقوده در چرخه تبدیل سوخت به انرژی، یعنی “احتراق” و ضرورت بهینه‌سازی جامع سامانه‌های احتراقی و دستیابی به فناوری‌های نوین در کشور است.
متاسفانه اطلاعاتی مدون و قابل دسترس در رابطه با روش‌های کاهش مصرف سوخت وجود ندارد و دوره‌های آموزشی نیز در این حوزه به صورت مستمر برگزار نمی‌شود، البته اقداماتی از طریق انجمن احتراق ایران با امکانات محدود صورت گرفته است. بنابراین لازم است تیم‌های تعیین شده برای ممیزی مصرف سوخت، خود به بهترین نحو آموزش دیده و همچنین برنامه‌ای مدون برای بررسی وضع موجود مصرف سوخت در صنایع مختلف (با گروه بندی صنایع) طرح ریزی شود.
با توجه به فاجعه‌بار بودن اعداد و ارقام مربوط به مصرف سوخت و تولید آلاینده‌های حاصل از مصرف سوخت در کشور، لازم است نظیر تمامی کشورهای موفق در حوزه کاهش مصرف سوخت، برای مصرف سوخت کارآفرینی‌های هوشمندانه ارائه و پیاده سازی کرد.
برای رسیدن به این هدف لازم است نهادی تخصصی برای شناسایی و پیاده‌سازی راهکارهای کاهش مصرف سوخت در کشور تشکیل شود. اولین اقدام این نهاد باید ایجاد کارگروهی برای بررسی جامع وضعیت مصرف سوخت در شرایط کنونی کشور باشد.
لازم است چنین کارگروهی با کمک صاحب‌نظران و متخصصان احتراق دانشگاهی و صنعتی کشور و کسانی که به فناوری‌ها و دانش روز در این زمینه آگاهی کافی دارند، تشکیل شده و به برنامه‌ریزی و تدوین نقشه راه کوتاه مدت، میان‌مدت و بلند مدت برای بهینه‌سازی و بروزرسانی سامانه‌های احتراقی کشور اقدام شود.
برخی سرفصل‌های مهم این برنامه‌ها و نقشه راه شامل موارد زیر است:
آموزش علم و فناوری و نهادینه کردن موضوع احتراق در سطوح مختلف در کشور
ممیزی سامانه‌های احتراقی در کشور به منظور تهیه یک بانک اطلاعاتی جامع از این سامانه‌ها
اقدام به اصلاح اولیه و تنظیم سامانه‌های احتراقی موجود در یک برنامه 2 تا 3 ساله
برنامه‌ریزی برای دستیابی به فناوری‌های روز دنیا و به‌روز رسانی سامانه‌های احتراقی در کشور
فرهنگ‌سازی در زمینه آشنایی توده مردم با چگونگی کاهش مصرف سوخت در سامانه‌های احتراقی و نقش آن در پاکیزه نگه‌داشتن محیط زیست
راه‌اندازی کمیته‌های سوخت و احتراق در صنایع و نهادهای مرتبط
مهمترین راهکار در این مورد فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش مصرف سوخت و پاکیزه نگه‌داشتن محیط زیست است که باید از آموزش در تمامی سطوح شروع شده و به عنوان یک فرهنگ عمومی در درازمدت گسترش یابد.
امید است که موضوع حیاتی برنامه ریزی و سرمایه گذاری برای اصلاح سامانه‌های احتراقی کشور در اولویت برنامه‌های دولت قرار گیرد .همچنین، در برنامه ریزی برای تدوین و رسیدن به اهداف راهبردی مورد اشاره، کار به افراد توانا، متخصص و دلسوز سپرده شود».
