کم‌درآمدها ضرر می‌کنند
نرخ سود بانکی باید تک‌رقمی شود، درست مثل تورم که حالا تک‌رقمی شده است؛ این را دیروز رئیس کل بانک مرکزی، در حاشیه جلسه هیأت دولت، گفت و از اینکه باید برای اجرای آن نظام بانکی اصلاح شود، خبر داد.
با نگاهی به اخبار بانک‌ها، به خوبی می‌توان فهمید که زمزمه‌های این‌چنینی مدتی است که از سوی مسئولان مطرح هستند؛ زمزمه‌هایی که از کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی برای خروج از رکود و بی‌تحرکی، حکایت می‌کنند. واقعیت این است که کاهش نرخ سودهای بانکی چند سالی است که مطرح شده؛ مخصوصا یک‌سال قبل که شورای پول و اعتبار از بانک‌ها خواست تا برای رساندن حداکثر نرخ سود به 15 درصد، دست به دست هم بدهند.
به گزارش بازتاب به نقل از وقایع اتفاقیه ، درست از خرداد سال گذشته که شورای پول و اعتبار در جلسه‌ای به کاهش سود بانکی از 18 به 15 درصد رأی داد، حاشیه‌های زیادی درباره سودهای بانکی، مطرح شد و هر کسی به نوعی به این تصمیم واکنش نشان داد؛ این تصمیم با همه سرپیچی‌هایی که از سوی برخی از بانک‌ها، مخصوصا بانک‌های خصوصی که گفته می‌شود برای حفظ سپرده‌گذارانشان تن به این تصمیم ندادند، انجام شد هنوز هم مطرح است و هرازگاهی حرف‌هایی از کاهش نرخ سود بانکی، شنیده می‌شود.
حالا با گذشت یک‌سال از تصمیم شورای پول و اعتبار و ابلاغ این فرمان به بانک‌ها، هنوز هم می‌توان صدای مخالفان و حتی موافقان این طرح را شنید. از طرفی کارشناسان می‌گویند سود بانکی باید کاهش یابد تا چرخ‌های اقتصادی کشور روی ریل رونق حرکت کنند، از طرفی هم سپرده‌گذاران معتقدند که با این‌گونه اقدامات، افراد ضعیفی که مجبور به پس‌انداز پول خود در بانک‌ها هستند، حال و روزشان بدتر می‌شود.
بسیاری معتقدند که پایین‌آوردن نرخ سود بانکی در نهایت به ضرر قشر محروم و ضعیف جامعه، تمام خواهد شد چون به اعتقاد این گروه از مخالفان، وقتی سپرده‌گذار نتواند سود دلخواهش را از بانک بگیرد، در بخش‌های دیگری از جمله مسکن سرمایه‌گذاری می‌کند که با این کار نرخ اجاره‌بها هم به‌طور غیر‌منطقی افزایش پیدا می‌کند.
در زیر یکی از خبرهایی که با عنوان کاهش نرخ سود بانکی منتشر شده، نظرات زیادی هستند که از این‌گونه نگرانی‌ها حکایت کردهاند؛ «سرمایه‌دار که ضرر نمی‌کند، این قشر ضعیف جامعه است که به علت جابه‌جایی سرمایه افراد پولدار، آسیب می‌بیند.» به گفته مخالفان این طرح، برای کاهش نرخ سود بانکی ابتدا باید قدرت خرید مردم را بالا برد؛ چون تا وقتی قدرت خرید مردم بالا نرفته، نباید به برنامه سود بانک‌ها که مردم به آن دل بسته‌اند، دست زد و تغییرات را اعمال کرد؛ به گفته مردم با چنین تغییراتی در سودهای بانکی، شوکی بزرگ به درآمدهای افراد جامعه وارد خواهد شد.
برخی دیگر نیز نگرانند از اینکه با کاهش نرخ سود بانکی، ارزش ریال هم کاهش یابد؛ «بزرگ‌ترین ضربه‌ای که پایین‌آوردن نرخ سود بانکی به اقتصاد می‌زند، کاهش ارزش ریال است.» حرف از بانکداری اسلامی و کاهش و افزایش نرخ سود بانکی، موضوع دیگری است که این روزها در میان مردم ردوبدل می‌شود؛ در این‌باره یکی از کاربران نوشته: «مگر بانکداری ما اسلامی نیست؟ اگر هست، پس چرا هنوز از کاهش یا افزایش سود صحبت می‌شود، مگر نه اینکه سودها به صورت علی‌الحساب است و در صورت افزایش سود حاصل از فعالیت اقتصادی بانک‌ها مابه‌التفاوت را به مشتری‌های خود باید پرداخت کنند، چرا دیگر دولت محدودیت اعمال می‌کند؟ هر بانکی که بتواند با پول‌های سپرده‌گذاران فعالیت اقتصادی بهتری انجام دهد، حقش است که بماند و هر بانکی که این توانایی را ندارد، بهتر است برود کنار، چه دولتی و چه غیر‌دولتی.» نظرات مردم درباره بالا و پایین‌کردن سودهای بانکی، مختلف هستند.
در این میان برخی از کاربران هستند که مایلند نرخ سود بانکی و نظام بانکی کشور، متناسب با کشورهای موفق تنظیم شوند. یکی از کاربران هم نظر خود را درباره سودهای بانکی، این‌چنین نوشته، «در اقتصادهای دنیا دو نوع بانک داریم؛ یک نوع بدون ریسک است که تقریبا سود پایین اما تضمین‌شده می‌دهد، این نوع بانک فقط و فقط سپرده می‌گیرد و وام می‌دهد که در این صورت آننباید معامله کند. یک نوع بانک هم مثل همین صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که سود علی‌الحساب و سود قطعی دارد که ریسک بالاتری دارد.
درواقع نمی‌توان با نزول‌خواری، سود تضمین‌شده خواست و هم اینکه سود مورد نظر چند برابر تورم باشد. درواقع تولید و اقتصاد با وام‌هایی با نرخ بهره پایین راه می‌افتد، اقتصاد رشد کرده و خواهد توانست تا محصولاتش را در بازار جهانی با قیمت رقابتی بفروشد و توسعه یابد و بیکاری را کاهش بدهد.» در میان نظراتی که مردم در رابطه با سودهای بانکی نوشته‌اند، صدای مردمی را هم می‌توان شنید که با تصمیم جدید رئیس کل بانک مرکزی موافق بوده و مایل به دریافت نرخ سود متناسب با تورم هستند؛ «میزان سود سپرده‌ها باید متأثر از نرخ تورم باشد، مانند همه کشورهای دنیا.»
در میان نظراتی که در رابطه با تنظیم سودهای بانکی با رقم تورم اعلام‌‌شده، وجود دارد بسیاری از مردم از اینکه نرخ تورم واقعی در جامعه متناسب با رقمی که از سوی بانک مرکزی اعلام می‌شود، نیست، حکایت کردهاند؛ به گفته مردم، قیمت کالاها در خیلی جاها بیشتر از رقم تورم است و اگر بانک‌ها بخواهند با چنین رقمی به سپرده‌ها سود بدهند، بسیاری از افراد متضرر خواهند شد. در همین‌باره حسین نوشته: «سبد کالاهایی که دولت برای محاسبه نرخ تورم به آن استناد می‌کند، سبد استانداردی نیست، هر چند معتقد هستم نرخ تورم کاهش پیدا کرده ولی عدد اعلامی عدد درستی نیست که بخواهیم به استناد آن نرخ سود را کاهش دهیم.»
برخی هم گله دارند از اینکه چرا زمانی که نرخ تورم دورقمی بود، چنین تصمیم‌هایی گرفته نمی‌شد و سودهای بانکی دورقمی اعلام نمی‌شد؛ «چرا وقتی تورم 40 درصد بود سود بانکی 40 درصد نبود، اگر بپذیریم که سود بانکی برابر نرخ تورم باشد، این یعنی اینکه سرمایه‌گذاری هیچ سودی ندارد و وقتی بانک‌ها با داشتن منابع کلان توان ایجاد رونق اقتصادی را ندارند از سرمایه‌های خرد مردم چه انتظاری می‌توان داشت؟» به نظر می‌رسد که صدای مخالفان این طرح بلندتر از موافقان است.
مردم معتقدند، اقتصاد سالم با کاهش نرخ سود به‌دست نمی‌آید، چون عملا این کار به افرادی صدمه می‌زند که پس‌انداز کردهاند. اول باید منابع مفید سرمایه‌گذاری سودشان تضمین شود و بعد سود بانک را پایین آورند، نه اینکه سود را پایین بیاورند. می‌گویند با کاهش نرخ سود بانکی مردم با پول‌های خرد چه کار کنند و چگونه سرمایه خود را به گردش درآورند؟
یکی از کاربران هم نظر خود را این‌چنین نوشته: «اوضاع اقتصادی به طرز محسوسی خراب است و این باعث می‌شود اجازه هرگونه کار مفید اقتصادی و نه واسطه‌گری از مردم سلب شود؛ لذا تنها راه مطمئن که می‌تواند به شرط اجرایی‌شدن کامل قوانین باعث کسب سود هم برای حاکمیت و هم مردم شود همین سپرده‌گذاری بانکی است زیرا هم بانک‌ها می‌توانند با تجمیع دارایی‌های خرد سطح جامعه تأمین مالی طرح‌های بزرگ را عهده‌دار شوند و هم سپرده‌گذاران اندکی جلوی سرعت افت ارزش دارایی خود را می‌گیرند؛ لذا بهتر است به‌جای از اساس کوبیدن و نفی‌کردن سپرده‌گذاری در بانک‌ها سازوکارهای نظارتی ارگان‌های ذی‌ربط را تقویت کنیم.»
یکی از کاربران هم گفته: «بهترین راه‌حل پایین‌آوردن نرخ ارز‌های خارجی تا قیمت واقعی و ثابت نگه‌داشتن نرخ آن و افزایش برابری ریال و همچنین کاهش نرخ کارمزد بانکی و نرخ سود بانکی و برابری و یکسان‌سازی نرخ سپرده‌ها با نرخ کشورهای خارجی است.» در این میان هستند مردمی هم که نرخ سود بانکی را نوعی ربا دانسته و از آن دل خوشی ندارند: «هر نوع سود بانکی، اساسا ربا و حرام است. فقط کافی است نگاهی به اثرات این کار در جامعه بیندازید و ببینید بلایی که این سودها به‌طور غیر‌مستقیم بر سر مردم می‌آورد عین همان رباست، حتی در کشورهای غیر‌مسلمان هم این‌چنین سودی وجود ندارد.»
پرونده نرخ سود روی میز شورای پول و اعتبار
پرونده نرخ سود بانکی با همه موافقان و مخالفانش، هنوز هم روی میز مذاکره است و احتمالا امسال به نتیجه خود برسد چون براساس گزارش‌ها، رئیس کل بانک مرکزی گفته است: «گزارشی را به شورای پول و اعتبار ارائه خواهیم داد که براساس آن، ممکن است نرخ سود بانکی در سال جاری کاهش یابد.» حالا براساس آخرین گزارش بانک مرکزی، تورم اردیبهشت روی رقم 9,8 ایستاده و انتظار می‌رود که رقم جدید سود با چنین عددی همخوانی داشته باشد و فاصله بین نرخ سود و نرخ تورم کم شود.
پیش‌بینی حسین میرشجاعیان، معاون وزیر اقتصاد، درباره تورم سال 96 نیز این است: «هم‌اکنون تورم اقتصاد ایران معقول بوده و با توجه به سیاست‌هایی که دولت برای افزایش تولید و اشتغال پیش خواهد گرفت، تورم سال جاری بیش از یک درصد افزایش نیافته و زیر ۱۰ درصد باقی می‌ماند.»
بر این اساس، درحال‌حاضر سؤالی که مطرح است، اینکه آیا در شرایط کنونی، در اقتصاد ایران امکان رسیدن به نرخ سود تسهیلات بانکی در حد تک‌رقمی وجود دارد؟
رئیس شورای پول و اعتبار در این خصوص تأکید دارد: «فعلا در اقتصاد ایران شرایطی برای رسیدن به نرخ سود تسهیلات بانکی در حد تک‌رقمی وجود ندارد زیرا برخی عدم تعادل‌ها در حوزه بانکی مانع از این اتفاق می‌شود اما با توجه به تک‌رقمی‌شدن تورم در سال گذشته، باید نرخ سود بانکی نیز به این سمت سوق پیدا کند. بااین‌حال، زمانی که تورم تک‌رقمی پایدار و در حد پنج درصد یا کمتر کاهش پیدا کند، می‌توان امیدوار بود که نرخ سود تسهیلات نیز متناسب با آن به این حد برسد.»
شرط کاهش نرخ سود بانکی
درحال‌حاضر کارشناسان معتقدند که نرخ‌های بالای سود بانکی منطقی ندارد و باید دو کار را همزمان انجام داد؛ اول اینکه سطح تورم در وضعیت تک‌رقمی پایدار بماند و سپس، نرخ سود تسهیلات بانکی به سمت پایین هدایت شود. در این خصوص، رضا بوستانی، یک کارشناس پولی و بانکی، چندی پیش عنوان کرد: «هم سیاست‌گذار و هم بازار علاقه‌ای ندارند که نرخ سود بانکی بالا باشد اما نکته اینجاست که امکان پایین‌آوردن نرخ سود بانکی در شرایط کنونی، وجود ندارد؛ به این دلیل که سیاست‌هایی که در گذشته اعمال شده شرایط را برای کاهش نرخ سود بانکی سخت کرده است.»
او با تشریح این شرایط متذکر شد: «اگر نرخ سود بانکی کاهش یابد، هم بانک و هم سپرده‌گذار زیان می‌بینند؛ چون سپرده‌گذار با کاهش نرخ سود سپرده‌ها سودش کم شده، در نتیجه برایش نگهداری این پول در بانک صرف نمی‌کند و لذا پول خود را از بانک خارج کرده و در نتیجه بانک به‌دلیل کاهش میزان سپرده‌ها ورشکسته می‌شود.»
این کارشناس اقتصادی، تنها راه برای خروج از بن‌بست کنونی در نظام بانکی را انجام اصلاحات اقتصادی عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر اجازه ندهیم بانک سودآور باشد، طبیعی است که ورشکسته می‌شود اما مهم این بوده که در کنار این سودآوری که غالبا از طریق مشارکت در سرمایه‌گذاری یا پرداخت تسهیلات صورت می‌گیرد، باید منابعی که سرمایه‌گذاری می‌شود، دوباره به چرخه بانکی برگردد؛ در غیر این صورت شرایطی که امروز با آن مواجه هستیم، ادامه پیدا می‌کند. علاوه بر آن، بانک باید به تعهدات خود نسبت به سپرده‌گذار عمل کند. سپرده‌گذار نیز باید طبق موعد مقرر تسهیلات دریافت‌شده را به بانک برگرداند.»صحبت از کاهش نرخ سود بانکی بار دیگر در میان حرف‌های مردم و مسئولان شنیده می‌شود؛ عده‌ای موافق این کار هستند و بسیاری از مردم هم مخالف این طرح. قضاوت درباره نرخ سود از نظر بسیاری کار سختی بوده و به نظر می‌رسد که برای رسیدن به نرخ مطلوب سود راه زیادی در پیش است.
