اروپا ترامپ را چگونه کنترل خواهد کرد؟
یک کارشناس مسائل اروپا اعتقاد دارد اروپا و ایران می توانند در صورت خروج امریکا از برجام با هم کار کنند و انزوای امریکا را شکل دهند
شرایط برجام در حال حاضر روی ریلی پیش می رود که یک سوی آن یعنی امریکای ترامپ تلاش می کند این قطار هر چه زودتر از ریل خارج شود و یا همه چیز دوباره تعریف شود. هم ریلها، همان ریلهایی باشد که امریکا تعریف می کند و هم کم و کیف قطار و هم سرعت و شکل و ظاهر آن. اما موضوع این است که طرفهای دیگر، یعنی هم ایران و هم اروپایی ها این روند و اصرار بر ریل گذاری دوباره را بدعت جدیدی می دانند که نه به نفع خود امریکا است و نه با عرف بین المللی همخوانی دارد.
از این رو اروپایی ها تلاش می کنند این قطار همچنان به راه خود ادامه دهد اما برای این مسئله مجبور هستند به سخنان امریکا هر چند به آن عمل نکنند، گوش دهند. این روند تا به کجا ادامه خواهد داشت؟ چه تفاوتی بین نگاه اروپا و امریکا وجود دارد؟
در این باره با یاسر نورعلیوند کارشناس مسائل اروپا گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.
به نظر شما اختلاف اصلی امریکا و اروپا در حال حاضر برجام است یا حضور ترامپ مشکلات دیگری هم بوجود آورده که به شکاف در رابطه با برجام هم تعمیق داده است؟
برجام مهمترین موضوع اختلافی اروپایی‌ها با آمریکای ترامپ در یک سال اخیر بوده است. به جرأت می‌توان گفت که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون هیچ مسئله‌ای به اندازه برجام اروپا را این گونه در برابر آمریکا قرار نداده اما چرا توافق هسته‌ای تا این حد برای اروپایی‌ها حائز اهمیت است. حفظ برجام بنا به دلایلی نظیر ارزش دیپلماتیک آن، نقش الگوساز آن در منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، نقش امنیت‌ساز آن برای اروپا و نقش رونق‌ساز آن برای اقتصاد اروپا یک اصل راهبردی برای اروپایی‌هاست و بنا به این دلایل بعید به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا با شروط ترامپ برای رفع نواقص برجام همراهی کند.
به نظر شما رویکرد امریکا و اروپا به موضوع برجام و مذاکره موشکی چه تفاوتهایی باهم دارد؟ این تفاوتها می تواند باعث شود برجام نجات پیدا کند؟
اگر مسئله هسته‌ای، برنامه موشکی، فعالیت‌های منطقه‌ای و حقوق بشر را مهمترین مسائل غرب با ایران بدانیم، اروپایی‌ها موضوع هسته‌ای را با برجام حل‌شده تلقی می‌کنند اما در مورد سایر مسائل با آمریکایی‌ها نگرانی مشترک دارند. بنابراین، آنان مسئله هسته‌ای را از سایر موضوعات تفکیک می‌کنند و در مورد مسائل حل‌نشده باقیمانده تمایل دارند مورد به موردبه موضوعات نگاه کنند و در چارچوب یک نگرش عملگرایانه معتقدند که برای رسیدن به نتیجه مطلوب، هر موضوع اختلافی با ایران می‌باید با توجه به شرایط و زمان خاص خود مورد گفتگو و مذاکره قرار گیرد.
اما آمریکایی‌ها از زمان روی کارآمدن ترامپ، تهدیدات مرتبط با ایران را در یک پیکره واحد نگاه می کنند و قائل به تفکیک مسائل ایران نیستند. از نظر ترامپ نه تنها محدودیت‌های هسته‌ای ایران در برجام موقتی است بلکه این توافق همچنین نتوانسته مهاری روی فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران داشته باشد و این کشور با قدرت مضاعفی که به واسطه این توافق کسب کرده بیش از گذشته به فعالیت‌های بی‌ثبات‌ساز خود در منطقه ادامه می‌دهد و توانسته است نفوذ قابل توجهی برای خود و به ضرر متحدان آمریکا در خاورمیانه رقم بزند. از این نظر، تهدید ایران را باید در قالب پیشبرد یک طرح جامع خنثی کرد. اروپایی‌ها به هیچ عنوان تمایل ندارند در وضعیتی قرار بگیرند که در شرایط کنونی مجبور به انتخاب میان ایران یا آمریکا باشند.
اگر امریکا برجام را لغو کند اروپا در دو راهی انتخاب ایران و امریکا قرار می گیرد؟ یا می تواند فضایی دیگر برای پیشبرد منافع ایران و خود ایجاد کند؟
در این شرابط مسیری که اروپایی‌ها احتمالاً می توانند انتخاب کنند گزینه برجام منهای آمریکا خواهد بود. این گزینه اگرچه خوشایند اروپایی‌ها نیست اما برای حفظ توافق هسته‌ای آخرین راه‌حل است. اگر ترامپ، گوش شنوایی برای حفظ توافق نداشته باشد، آن گاه اروپا می‌تواند یک طرح جایگزین را اجرایی کند. یکی از نشریات امریکایی این طرح جایگزین را محورهایی مانند «احیای مقررات بازدارنده»، «تأسیس یا ایجاد نهادی مانند بانک بازسازی و توسعه اروپا» و همچنین «ایجاد کنسرسیوم غنی‌سازی ایران و اروپا» در خاک ایران، معرفی کرده است که سه تاکتیک اروپا برای مصون‌سازی برجام است.
در چارچوب این گزینه، یکی از راه‌هایی که کشورهای اروپایی می‌توانند فراتر از حمایت لفظی از توافق هسته‌ای، در پیش بگیرند، احیای «مقررات بازدارنده» است که مانع از آن می‌شود که دولت آمریکا بتواند به بهانه نقض توافق هسته‌ای، ایران را تحریم کند. اتحادیه اروپا برای نخستین بار در سال ۱۹۹۶ برای در امان نگه‌داشتن اعضای خود از تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا به علت تجارت با ایران و کوبا، این مقررات را به اجرا درآورد. این ترفند و به همراه آن تهدید به شکایت از آمریکا به سازمان تجارت جهانی سبب شد تا آمریکا بیش از ۱۰ سال از اجرای قانون فراسرزمینی فوق خودداری کند.
برای ایران این موضوع می تواند به صرفه باشد؟ ایران می تواند به این موضوع بیندیشد؟
ایران می‌تواند حتی در صورت خروج آمریکا از برجام، از خروج بلافاصله و از سرگیری برنامه اتمی خود خودداری کند و با حسن نیت یک فرصت شش ماهه تا یکساله را برای راستی‌آزمایی تعهدات سایر طرفهای توافق به ویژه طرفهای اروپایی در نظر گیرد. در این حالت اگر برجام منهای آمریکا به کار خود ادامه داد و منافع ایران را تأمین نمود، نه تنها آمریکا کاملاً منزوی خواهد شد بلکه ایران و اروپا چگونگی راه‌های عملی همکاری بدون آمریکا را تجربه خواهند کرد و این در چشم‌انداز توسعه مناسبات آنها بسیار مفید خواهد بود. با این حال، اگر طرح برجام منهای آمریکا شکست خورد و سایر طرف‌ها تحت فشار آمریکا نتوانستند به تعهدات خود پایبند باشند، آنگاه ایران می‌تواند به راحتی از توافق خارج شده و با حسن نیتی که از خود بر جای گذاشته، برنامه اتمی را با فشار کمتری از سر گیرد.
