آیا مشکل، فقط فیلتر تلگرام است؟
پیام‌رسان تلگرام، بعد از عبور از فضای اعتراضات اخیر، با دستور شورای عالی امنیت ملی رفع فیلتر شد.
اتفاقی طبیعی که در همه کشورهای دنیا بعد از گذر از فضای خاص یک بحران، رخ می‌دهد و نشان‌دهنده ثبات یک سیستم سیاسی است اما بعد از در دسترس قرار‌گرفتن دوباره تلگرام و اینستاگرام، برخی تریبون‌ها و افراد، به دفاع رئیس‌جمهور از حقوق شهروندی و عمل به وظایف مصرح خود در قانون اساسی، معترض شده و نشان دادند کماکان تصور محدودکردن رسانه‌ها و گردش آزاد اطلاعات به‌جای استفاده مؤثر از آنها در پس ذهن این چهره‌ها قرار دارد. آنان دلایل کارشناسی ضعیف و فاقد بنیان علمی و جامعه‌شناسی را به‌عنوان دلیل اعتراض خود به رفع فیلتر تلگرام مطرح کرده و می‌کنند.
به باور نگارنده، مسئله اصلی نه رفع فیلتر یک پیام‌رسان یا سایت خبری که نگاه سطحی به رویدادهای سیاسی و اجتماعی در کشور ماست. سؤال این است: چرا استفاده از یک پیام‌رسان خارجی تا این میزان در فضای یک کشور رونق پیدا کرده است؟ فضای یک‌سویه اطلاع‌رسانی در داخل، پاسخ این سؤال است. اگر این فضا، فضای دوسویه بود و انواع رسانه‌های قانونی، بازتاب‌دهنده مواضع همه اقشار و جریانات بودند، اساسا نوبت به رونق تلگرام نمی‌رسید؟ اتفاقا مقایسه تعداد کاربران ایرانی آن با میزان استفاده از این اپلیکیشن در سایر کشورها، به روشنی نشان می‌دهد که هرکجا رسانه‌های رسمی امکان فعالیت آزادانه داشته باشند، مردم کمتر سراغ رسانه‌های غیررسمی می‌روند.
ایرانیان نیازهایی دارند و کانال‌های اطلاع‌رسانی داخلی عقیم از پاسخ‌گویی به این مطالبات هستند. مردم در یک بازار مشخص به فناوری‌های جدید روی می‌آوردند و این رونق، معلول محدودیت‌های داخلی است. حال که این محدودیت‌ها تا حد کمی با پیام‌رسان‌ها جبران می‌شود، همین حد هم از‌سوی برخی افراد و جریانات بر تابیده نمی‌شود. آنان علاقه‌مند به فضای مونولوگ هستند که فقط حرف بزنند و مخاطبان امکان بیان نظرات خود را نداشته باشند.
حتی به‌شکلی تناقض‌گونه نیز رفتار می‌کنند و مصداق رطب‌خورده منع رطب چون کند هستند. نوعی یک بام و دو هوا که وقتی قرار است خود این جریانات و افراد از امکانات این پیام‌رسان‌ها استفاده کنند، اشکالی ندارد اما زمانی که دیگران بنای استفاده داشته باشند، معبری به‌سوی جهنم خواهد بود. اگر با رویکرد حرفه‌ای و معمول در سراسر جهان به فعالیت رسانه‌ای در ایران نگریسته شود و رسانه‌های فراگیر تصویری، مکتوب و مجازی بتوانند منعکس‌کننده نیازها و سخنان مردم خود باشند، دیگر نیازی به فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام نیست. در دوران اصلاحات که بهار مطبوعات شکل گرفته بود، تمایل به رسانه‌های خارجی بسیار کاهش یافت و آنان بازار خود را از دست دادند؛ چرا‌که مطبوعات پاسخ‌گو به مردم و صدای آنان بودند. امروز بر اثر سیاست‌های اعمال‌شده، مطبوعات به‌شدت ضعیف شده‌اند و چه به‌لحاظ اقتصادی و چه از منظر امکان ورود به سوژه‌های مورد انتظار مردم، با محدودیت‌های روز‌افزون دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
سؤال این است که چطور زمانی که این کانال‌های تلگرامی، دعوت به راهپیمایی علیه دولت و گرانی می‌کنند، آن‌موقع رسانه وابسته به خارجی‌ها نیستند؟ وقتی همه چیز سمت و سوی سیاسی به خود بگیرد، هدف وسیله را توجیه کرده و دولت رقیب، با هر ابزاری تخریب می‌شود. وقتی مردم از حق خود برای استفاده از این ابزارها استفاده می‌کنند، ناگهان مواضعی انتقادی از نحوه استفاده جامعه از یک رسانه شنیده می‌شود.
بهتر است به‌جای این نوع سخنان که در دنیای ارتباطی امروز قابل پیاده‌کردن نیست و انواع فیلترشکن‌هایی که مردم ایران استفاده می‌کنند، به آسیب‌شناسی فضای رسانه‌ای داخلی پرداخته شود که چرا اینها نمی‌توانند کالایی عرضه کنند که مورد پسند مشتریان باشد. بیشتر کالاهای تولید‌شده در صدا‌و‌سیمای ایران، کالاهایی بی‌کیفیت با هزینه تولید بسیار بالا هستند که کاملا غیر‌رقابتی عرضه می‌شوند. ایستادگی در برابر فناوری و خواست عمومی مردم، راه‌حل شنیدن مشکلات جامعه نیست. در زمان رژیم پهلوی بحث‌هایی مطرح شده بود که خرید رادیو با استفاده از مجوزهایی صورت بگیرد! آقای مسجدجامعی نقل می‌کرد که در تهران‌گردی‌های خود، این مجوزها را دیده است. بعد از انقلاب نیز این رویکرد درباره ویدئو، اینترنت، ماهواره و حتی رسانه‌های پرتعداد مکتوب دوران اصلاحات وجود داشت و این عقب‌ماندن از نیازهای اجتماع و به‌رسمیت‌نشناختن نیاز مخاطب است.
چگونه ده‌ها شبکه تلویزیونی، ماهواره‌ای، خبرگزاری و روزنامه و حتی کانال‌های این نهادها در تلگرام، به مرحله‌ای از ناکارآمدی رسیده‌اند که ناگزیر از فیلتر یک پیام‌رسان ساده هستیم؟ اگر اینها به‌درستی به امور حرفه‌ای اطلاع‌رسانی پرداخته بودند، آیا نیازی به این نوع نگرانی‌ها و صرف میلیارد‌ها تومان هزینه فیلترینگ بود؟ در کشورهای توسعه‌یافته و حتی در‌حال‌توسعه، مطبوعات و شبکه‌های خصوصی مخاطبان ثابتی دارند و مردم اخبار پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی را با یک منبع مورد اعتماد خود می‌سنجند.
روزنامه شرق نوشت: رفتار رسانه‌ای مردم در ایران نشان‌دهنده ناکارآمدی در سازمان رسانه‌ای کشور است و نسخه شفابخش آن بستن و فیلترینگ نیست. درباره خودروسازی در ایران، در دهه‌های اخیر بارها سخن گفته شده و دلیل نارضایتی مردم، کیفیت پایین، قیمت بالا و ایمنی ضعیف خودروهای ساخت داخل عنوان شده که مردم حتی خودروهای چینی را به آنها ترجیح می‌دهند. رسانه و ابزارهای رسانه‌ای نیز نوعی کالاست و مردم، کالای مرغوب خبر، گزارش و تفسیر و تحلیل را می‌خواهند. وقتی تولید‌گران تولیدات نامرغوب عرضه کنند، نباید مردم را به‌خاطر تأمین نیازهای خود با کالایی دیگر، سرزنش کرد.
