نقشه جایگزین در صورت فروپاشی برجام چیست؟
با بیان برخی تهدیدهای ترامپ در خصوص خروج امریکا از برجام این سؤال مطرح می‌شود که توان فنی ایران برای پاسخ به بدعهدی امریکا چیست.
با رسیدن به موعد زمانی تمدید مجدد تعلیق تحریم‌ها از سوی رئیس‌جمهور امریکا که ضامن ادامه یافتن برجام است، باز هم اما و اگرها در خصوص عدم انجام چنین اقدامی از سوی ترامپ بالا گرفته است. ترامپ در آبان ماه امسال از تأیید مجدد پایبندی ایران به برجام خودداری و کنگره امریکا را مأمور کرد در این خصوص اظهار نظر کند، با این حال کنگره نیز در مهلت ۶۰ روزه خود از اظهارنظر در این باره خودداری کرد تا بازهم بار آن روی دوش دولت ترامپ بیفتد.
به گزارش روزنامه جوان، حالا و در شرایطی که زمان نزدیک شدن به موعد تمدید تعلیق تحریم‌هاست عده‌ای از این سخن می‌گویند که امکان دارد، ترامپ از تأیید مجدد تعلیق تحریم‌ها خودداری کند، حتی عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد ایران نیز در حاشیه نشست امنیتی تهران به چنین احتمالی اشاره می‌کند.
سریع‌ترین پاسخ ایران به لغو برجام
شاید مسئله‌ای که سبب شده امکان چنین اقدامی از سوی ترامپ بالا برود، برخی اغتشاشات و نا آرامی‌ها در ایران بوده که سبب شده امریکایی‌ها بحث فشار اقتصادی برای هجوم ایجاد نارضایتی را جدی بگیرند. در حقیقت برخی بر این عقیده‌اند که دخالت خارجی برای ایجاد آشوب در برخی اعتراضات به این دلیل بوده است که زیر ساخت سیاسی ساختن برای بسته جدید تحریم هایی بود که نه تنها نرخ ارز بلکه همه رژیم انتقال ارزی و واردات کالاهای اساسی ایران را هدف گرفته است. حالا سؤال اینجاست که اگر به هر دلیلی برجام با عدم تمدید تحریم‌ها فرو بپاشد، تکلیف چیست؟ یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که طرف ایرانی برای چنین مسئله‌ای در نظر گرفته است، بازگشت فنی برنامه هسته‌ای ایران است. در حقیقت پاسخ ایران به چنین اقداماتی می‌تواند متنوع باشد.
یکی از اولین اقداماتی که می‌تواند ایران به این اقدام امریکا پاسخ دهد، متوقف ساختن بازرسی‌های فراپادمانی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است، کما اینکه ایران هنوز پروتکل الحاقی را در مجلس شورای اسلامی تصویب نکرده است.
با این حال پاسخ دیگری که ایران می‌تواند به این بدعهدی دهد، راه اندازی سریع برنامه هسته‌ای ایران است، البته بخشی از اقدامات صورت گرفته به خصوص درباره رآکتور اراک نیازمند سه تا چهار سال زمان برای بازگشت است، اما بخش غنی‌سازی ایران می‌تواند سریع‌ترین پاسخ را به این بدعهدی دهد.
غنی‌سازی ایران چگونه شتاب می‌گیرد
برنامه غنی‌سازی ایران به رغم محدودیت‌هایی که در برجام به آن تحمیل شده توانمندی هایی دارد که می‌تواند به سرعت توسط نظام برای تلافی اقدام امریکایی‌ها مورد استفاده قرار گیرد. عمده توانمندی غنی‌سازی ایران در دو سایت فردو و نطنز قرار گرفته است. هم اکنون در سایت غنی‌سازی فردو هزارو۴۴ سانتریفیوژ نسل اول قرار گرفته که همگی آماده تزریق گاز UF۶ با غنای طبیعی هستند، حتی دو آبشار از این تعداد در دو سال گذشته به چرخش خود بدون تزریق گاز اورانیوم ادامه می‌دادند. موضوع رسیدن فردو به غنی‌سازی ۲۰درصد جزو آن دسته فعالیت‌های بازگشت پذیری سریع به حساب می‌آید، حتی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز قول بازگشت به آن را در کمتر از سه روز داده است.
از سوی دیگر موقعیت فردو به گونه‌ای است که امکان تخریب آن با حملات متعارف امکانپذیر نخواهد بود. با این حال به دلایل مختلف این سایت نطنز است که در صورت بد عهدی‌های امریکا قرار است، به سرعت به برنامه غنی‌سازی ایران شتاب دوباره بدهد که در کمتر از شش ماه در حوزه راهبردی ایران به شرایط قبل از آغاز برجام باز گردد. در حوزه اقدامات میان مدت که ممکن است دو تا سه ماه به طول بینجامد می‌توان به افزایش ظرفیت غنی‌سازی در نطنز اشاره کرد. بر اساس محدودیت‌های مندرج در برجام، در سایت غنی‌سازی نطنز ۵هزارو۶۰ ماشین غنی‌سازی تا ۳/۶۷ درصد غنی‌سازی می‌کنند اما همان طور که در گذشته نیز مقامات کشورمان به ویژه صاحبنظران سازمان انرژی اتمی تأکید کرده‌اند برگشت پذیری در نطنز با ماشین‌های قدیمی نخواهد بود.
هم اکنون حدود هزار ماشین از نوع IR۲M در سالن B نطنز انبار شده که این ماشین‌ها مراحل تست خود را نیز پیموده‌اند و می‌توانند پس از نصب، پنج برابر ماشین‌های فعلی غنی‌سازی کنند یعنی با نصب هزار ماشین نسل دوم عملاً ظرفیت غنی‌سازی ایران در نطنز دو برابر و بیشتر از میزان قبل از برجام خواهد شد اما این پایان داستان نیست زیرا ما حداقل یک زنجیره تست شده از ماشین هایIR۴ داریم و آماده تولید انبوه این ماشین نیز هستیم. این سانتریفیوژها پنج برابر ماشین نسل اول توان غنی‌سازی دارند و نصب شان می‌تواند ایران را به حدود ۱۱هزار سو ظرفیت غنی‌سازی در نطنز برساند که حدود ۲هزار سو بیش از بهار۹۴ خواهد بود.
در سایت فردو نیز علاوه بر داستانی که می‌تواند برای هزارو۴۴ ماشین فعلی رخ دهد، عملاً در نیم دیگری از سالن که امروز طبق برجام خالی شده می‌توان از ماشین‌های نسل جدید از جمله نسل شش (۱۰سو غنی‌سازی)و حتی هشت (۲۰ سو غنی سازی) بهره برد که البته این موضوع زمان بیشتری نیاز دارد. در صورت محقق شدن چنین پیش بینی‌ای می‌توان در کوتاه‌ترین زمان ممکن اقدامات عهد شکنانه امریکایی‌ها را تلافی کرد و حتی به سمت میزان بالاتر غنی‌سازی برای برخی از اهداف خاص در صورت نیاز نظام به پیش رفت.
نگرانی از انجام سریع تعهدات
با وجود این پیش بینی‌ای از بحث برگشت سریع برخی ابهامات نیز در میان وجود دارد. متأسفانه به دلیل عجله‌ای که برای اجرای تعهدات برجامی ایران در پاییز سال۹۴ انجام شد، برخی از متخصصان این مسئله را مطرح کردند که برخی از سانتریفیوژها قابل استفاده نبوده است، حتی شخصیتی مانند گری سیمور که مدت‌ها در عرصه خلع سلاح هسته‌ای فعالیت کرده و مشاور دولت اوباما در مذاکره با ایران محسوب می‌شود، بر این مسئله تأکید کرده است. وی در این مورد در مصاحبه‌ای در سال ۹۴ به بی‌بی‌سی گفته است: «آنها باید حدود ۱۵هزار سانتریفیوژ را برداشته و انبار کنند. این بدان معنی است که آنها باید سانتریفیوژها و همچنین بخش اعظم زیرساخت‌هایی که آنها را تغذیه می‌کنند، از محلی که اکنون هستند، خارج کنند.»
سیمور در این مصاحبه افزود: این احتمالاً دشوارترین و طولانی‌ترین گام‌های فیزیکی‌ای است که ایران باید بردارد. اگر ایران بخواهد برای روز مبادا که شاید توافق به هم بخورد، دوباره از این سانتریفیوژها استفاده کند، باید در جدا کردن و برداشتن آنها بسیار محتاط عمل کند تا بتواند در آینده به سادگی آنها را دوباره سرجایشان نصب کند.
مدیر اجرایی مرکز بلفر دانشگاه هاروارد ادامه داد: در سوی دیگر، اگر آنها بخواهند به سرعت به سمت رفع تحریم‌ها حرکت کنند و به نصب دوباره سانتریفیوژها اهمیت ندهند، می‌توانند سریع و بی‌دقت عمل کنند. وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه حفظ سلامت سانتریفیوژها مهم‌ترین ابزار ایران برای مقابله با بازگشت ناگهانی تحریم‌هاست، می‌گوید: برجام به ایران اجازه می‌دهد که تمام سانتریفیوژهایش را حفظ کند، اما باید بخش اعظم آنها را برداشته و تحت نظر آژانس انبار کند تا این امکان را برای خود حفظ کند که بتواند بعداً در صورت لزوم آنها را دوباره سر جایشان بازگرداند، درست همانطور که ما هم این امکان را حفظ کرده‌ایم که تحریم‌ها را بازگردانیم.
حالا سؤال اینجاست که آیا متخصصان هسته‌ای این مسئله را در نظر گرفته‌اند یا نه؟ با تمام این مسائل رئیس سازمان انرژی اتمی باید گزارشی در این باره و قدرت برگشت پذیری ایران با ذکر جزئیات به صورت عمومی منتشر کند. نباید فراموش کرد که تنها قدرت ایران می‌تواند سبب ادامه حیات برجام شود و بحث برگشت پذیری توان هسته‌ای ایران نکته‌ای اساسی در این مسئله است.
