شکست‌های منطقه‌ای محمد بن سلمان، عربستان را منزوی کرده است
“آشکار شدن اهانت به رهبران سعودی در سراسر منطقه چندان دور از ذهن نیست و علت آن مدیریت ضعیف و سیاست‌های خارجی و منطقه‌ای شکننده ریاض است.”
پایگاه میدل ایست آی در گزارشی نوشت: «نوزدهم دسامبر عربستان موشک‌های گروه انصارالله یمن به سمت کاخ الیمامه را که سکونتگاه رسمی سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در ریاض است، رهگیری کرد. این حمله شاید پاسخی کوبنده به ویدئوی سعودی‌ها بوده باشد که چند روز پیش از آن در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد. این کلیپ حمله ساختگی عربستان و تغییر حکومت در تهران را به تصویر می‌کشید.
این حمله مستقیم علیه رهبری سیاسی عالی‌مقام پادشاهی آل سعود و نماد قدرت سعودی‌ها عمیقا چشمگیر است. چنین حمله‌ای چند سال پیش اصلا قابل تصور نبود اما سیاست‌های خارجی و منطقه‌ای ضعیف و مدیریت‌نشده عربستان اخیرا منجر شده تا عربستان به کشوری فاقد احترام، در معرض خطر و به لحاظ منطقه‌ای منزوی تبدیل شود.
عناد با ترکیه
در حالی که ترکیه تمایل بسیاری به حفظ روابط مثبت با عربستان دارد، در سطح دیپلماتیک پادشاهی سعودی عمدتا این رویکرد را نادیده می‌گیرد. این مساله خصوصا پس از آنکه ترکیه در کنار قطر ایستاد و پس از بحران دیپلماتیک ماه ژوئن به آنجا نیرو فرستاد، پر رنگ‌تر شد. عربستان، امارات و بحرین به قطع روابط با قطر و خصوصا محاصره آن تصمیم گرفته بودند.
در ابتدا ترکیه مصمم شد تا فاصله برابری را با تمام طرف‌های دخیل در این بحران حفظ کند و مکررا بر لزوم گفت‌وگو و حمایت از میانجیگری کویت تاکید می‌کرد. زمانی که نگرانی‌ها درباره حمله به قطر و احتمال تغییر رژیم قوت گرفت، ترکیه به قطر نیرو اعزام کرد اما این حرکت چندان خوشایند عربستان نبود.
از سوی دیگر این تحرکات آنکارا اندکی پیش از آن صورت گرفت که یک روزنامه‌نگار سعودی نزدیک به طبقه حاکم، با فتح‌الله گولن، روحانی ترک‌تبار ساکن آمریکا که ترکیه او را تروریست می‌داند، مصاحبه کرد. گولن به عنوان مغز متفکر کودتای ناکام ۲۰۱۶ در ترکیه متهم است. او را به چشم دشمن مردم می‌نگرند و پرونده او به چشم مساله امنیت ملی در ترکیه نگاه می‌شود.
سطح مشارکت پایین عربستان در نشست سازمان همکاری اسلامی در استانبول که به درخواست رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه برگزار شده بود تا واکنشی به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره قدس باشد، نشانه دیگری مبنی بر خروج از همبستگی منطقه‌ای بود. علاوه بر این، حرکت عربستان از جانبداری آن از آمریکا و اسرائیل در این منطقه حکایت داشت که آن را در نقطه مقابل ترکیه به عنوان کشوری قرار می‌دهد که به دنبال رهبری دینی بر جهان اسلام است.
دو روز پیش از نشست سازمان همکاری اسلامی، روزنامه سعودی عکاظ مصاحبه‌ای با رضا آلتون “وزیر خارجه” حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) منتشر کرد؛ حزبی که ترکیه آن را سازمان تروریستی می‌داند. مصاحبه مذکور اول قرار بود با جمیل باییک، رئیس پ‌ک‌ک انجام شود. این اقدام نمی‌توانست بدون تایید مستقیم مقام‌های سیاسی سعودی انجام شود.
از نظر ترکیه، پ‌ک‌ک که مسوول کشتار غیرنظامیان و نیروهای امنیتی است، در کنار گولن جزو مسائل امنیت ملی هستند. این مصاحبه قطعا قصد ارسال پیامی را داشت. اینطور به نظر می‌رسید که عربستان قصد داشت روابط خودش با ترکیه را دچار مشکل کند و دردسر به وجود آورد. ترکیه هم مانند ایران، جزو قدرت‌های منطقه‌ای است. اختلاف‌نظر با دو قدرت منطقه‌ای مهم منجر می‌شود تا پادشاهی آل سعودی عمدتا در این منطقه منزوی شود.
خروج کشورها از مدار عربستان
رویکرد رادیکالی عربستان سعودی در قبال قطر منجر به هراس سایر کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی شده و منجر شده تا آنها به دنبال حامیان منطقه‌ای قدرتمند باشند. به عنوان نمونه، کویت که مناسبات تنش‌آلودی با ایران دارد، برای احیای روابط از جمله با ارتقای همکاری نظامی، به ترکیه نزدیک شد.
امیر کویت که در کنفرانس سازمان همکاری اسلامی درباره قدس حضور داشت، قطعا نگران سیاست خارجی عربستان است و همین توجیه روابط نزدیکتر آن با ترکیه است. عمان یکی دیگر از کشورهای سازمان همکاری اسلامی است که روابطش با ایران بهتر از سایرین است. احتمالا آنها لزوم حرکت فوری به سمت ترکیه را حس نمی‌کنند اما همانطور که یک دیپلمات عمانی به میدل ایست آی گفت، ممکن است به دنبال ارتقای امنیت خود مقابل عربستان باشند.
غیرمسوولانه‌ترین اقدام رهبری ریاض هم این بود که سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان را علی‌رغم میل باطنی‌اش در ریاض نگاه داشت و او را وادار به استعفا کرد. این منجر به اتحاد نخبگان سیاسی و جامعه لبنان علیه عربستان شد؛ به گونه‌ای که در تاریخ مناسبات میان این دو کشور بی‌سابقه بود. ریاض همچنین صبیح المصری، میلیاردر اردنی را به بهانه تحقیقات فساد بازداشت کرد تا امان را برای پذیرش تصمیم ترامپ درباره قدس تحت فشار قرار دهد.
مسجدالاقصی که سومین مکان مقدس در جهان اسلام است، طبق توافقات گذشته در کنترل پادشاه اردن است. همین مساله یکی از منابع مشروعیت سیاسی برای پادشاهی هاشمی در اردن است. به همین دلیل بود که پادشاه اردن به رغم فشارهای متعدد برای بایکوت نشست سازمان همکاری اسلامی، در آن حضور داشت.
اردن قطعا در نظر دارد از حلقه نزدیکان عربستان خارج شود و به ترکیه و حتی به ایران بسیار نزدیکتر از قبل شود. به صورت کلی، قطر، کویت، عمان، لبنان و اردن جزو کشورهایی هستند که در حال گذر از مدار عربستان و یا دور شدن از آن هستند.
شکست سیاست‌های آل سعود؟
عربستان نه تنها یک قدرت منطقه‌ای همانند ترکیه و کشورهای کوچک را عقب می‌زند، بلکه همچنین وجهه خودش را در جهان عرب و در میان افکار عمومی عرب تضعیف می‌کند. جدای از مشارکت آن در شرایط انسانی فاجعه‌بار کنونی در یمن، تحقق بی‌احترامی در قبال رهبری عربستان در سراسر این منطقه حس می‌شود. هفته گذشته حین مسابقه فوتبالی در الجزایر، ترامپ و ملک سلمان درباره مساله قدس همچون دو روی یک سکه ظاهر شدند. حین اعتراضاتی در غزه علیه تصمیم ترامپ درباره قدس، معترضان فلسطینی تصاویر ترامپ و ملک سلمان و ولیعهد عربستان را به آتش کشیدند.
ایران می‌داند همان هدف گرفتن ریاض از سوی حوثی‌ها بهترین پیام به آنهاست. همچنین این یک پیام واضح و مستقیم به ولیعهد عربستان است که یکبار هشدار داده بود نبرد را به تهران می‌کشاند.
عربستان اکنون با یک بحران داخلی روبروست و باید با مشکل دیگری که رشد حس ناامنی است مقابله کند چرا که این موشک‌ها ممکن است بار دیگر هم ریاض را هدف بگیرند و همگان صدای آن را بشنوند. سیاست‌های منطقه‌ای عربستان یک شکست کامل بوده است و عمدتا منجر به انزوای آن شده است. اگر عربستان در همین مسیر بماند، مسلما بیش از پیش منزوی خواهد شد.»
