استفاده کودکان از فضای مجازی، آری یا نه؟!
این روزها استفاده از فضای مجازی در حال تبدیل شدن به جزء لاینفکی از زندگی روزمره شده است. با ورود گوشی‌های هوشمند به کشور و عرضه اینترنت پرسرعت، کاربران فضای مجازی به‌سرعت گسترش یافته‌اند و کار به جایی رسیده است که کودکان در استفاده از شبکه کوچک‌ترین تردیدی به خود راه نمی‌دهند. اما مانند هر پدیده نوظهور دیگری آموختن روش استفاده صحیح از آن نیز ضرورت دارد.
متاسفانه با وجود تلاش‌ها هنوز فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی همگانی نشده است. هر پدیده‌ای همواره متضمن سود و زیان‌های بالقوه است. برای مثال، خوردن بیش از حد آب، همین مایه حیات، منجر به مرگ خواهد شد. اما تا به حال کسی برای دور شدن از خطر مرگ ناشی از خوردن آب، از نوشیدن آن دست نکشیده است! به همین قیاس اگر در روزگار کنونی کسی کار با شبکه را تحریم کند، به‌زودی دچار مشکلات جدی شده و منزوی خواهد شد.
در زمانه‌ای که در پایتخت شاهد پرداخت خرده‌کرایه‌های تاکسی با برنامه‌های برخط هستیم، مخالفت با اینترنت منطقی به نظر نمی‌رسد. امروز روزگاری نیست که شما بتوانید بدون استفاده از فضای مجازی با رشد و تحول سریع جامعه همگام شوید. از طرفی استفاده بی‌حد و مرز و بدون آگاهی از نحوه کاربرد مناسب اینترنت نیز تبعات جدی به همراه خواهد داشت؛ به‌ویژه باید به آسیب‌پذیری کودکان و نوجوانان در این زمینه توجه کرد. گرچه گاهی خود والدین برای ساکت کردن کودک مشوق او در استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و به طور غیرمستقیم فضای مجازی هستند، در مواجهه با پیامدهای منفی آن، او را با گفتن جملاتی مثل «تو هم که تمام وقت سرت در گوشی است!» سرزنش می‌کنند.
وابستگی به اینترنت موضوعی است که در سال‌های اخیر به‌عنوان اعتیاد رفتاری مورد توجه قرار گرفته است. اینترنت یکی از در‌دسترس‌ترین رسانه‌ها در دنیاست. گرچه کودکان و دانش‌آموزان برای سرگرمی و اهداف تحصیلی نیازمند یادگیری استفاده از آن هستند، اعتیاد به اینترنت تاثیر منفی بر عملکرد تحصیلی، روابط خانوادگی و عواطف آنان دارد. اعتیاد به اینترنت، همراه با احساس تنهایی و دامنه وسیعی از مشکلات روانی- اجتماعی، ازجمله عوامل ایجاد افسردگی است. واژه معتاد برای برخی از کاربران فضای مجازی نیز به کار می‌رود، زیرا نشانه‌های اعتیاد به اینترنت همان ویژگی‌هایی را دارد که در اعتیاد به الکل و سیگار دیده می‌شود.
معتادان به فضای مجازی اغلب با اتصال به اینترنت از فیلم، موسیقی، انیمیشن، بازی‌های رایانه‌ای، سایت‌های اجتماعی و وسیله‌ای برای گفت‌وگو استفاده می‌کنند؛ در حالی که کاربران طبیعی در موقع اتصال، از اخبار، رویدادها، خرید، رزرو کردن و سایت‌های آموزشی و دانشگاهی بهره می‌برند. ضمنا استفاده معتادان از اینترنت به‌صورت غیرهدفمند و در مکان‌های بسته و خصوصی انجام می‌شود.
حدود 3/0 تا 7/0 درصد از جمعیت آمریکا معتاد به اینترنت هستند. بین میزان استفاده از اینترنت و تنهایی و انزوا و سست‌شدن پیوندهای اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؛ به این معنی که افزایش وابستگی فرد به اینترنت به کاهش ارتباط با اجتماع و دیگران منجر می‌شود. چنین افرادی مضطرب‌تر و گوشه‌گیرترند. گزارش شده است اختلال کمبود توجه، بیش‌فعالی، افسردگی اساسی و هراس اجتماعی با سوء‌استفاده از اینترنت در ارتباط است. مطالعات نشان داده‌اند دانشجویانی که به اعتیاد اینترنتی مبتلا هستند، در روابط اجتماعی مهارت‌های لازم را ندارند. همچنین بین اختلال خودزشت‌انگاری با اعتیاد اینترنتی و احساس تنهایی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
اعتیاد به فضای مجازی در گروه سنی 15 تا 19 سال، در مقایسه با سایر گروه‌های سنی، چند برابر بیشتر است. با توجه به معایب و محاسن استفاده از فضای مجازی، اهمیت سلامت کودکان و نوجوانان و نیز افزایش استفاده این گروه سنی، باید در ارائه آموزش‌های اساسی در این زمینه بیش از پیش کوشید. یکی از مهارت‌های مهم مرتبط با استفاده از فضای مجازی آموزش و پرورش تفکر انتقادی در کاربران و به‌ویژه کودکان و نوجوانان است. ما در تفکر انتقادی بدون سوگیری مشکوک‌ایم؛ یعنی موضوعی را که برای اولین بار با آن مواجه شده‌ایم بدون بررسی‌های لازم نه می‌پذیریم و نه رد می‌کنیم و در بررسی خود به شواهد و مدارک و منابع معتبر تکیه می‌کنیم تا بتوانیم درباره درستی یا نادرستی موضوع به نتیجه برسیم. بنابراین استفاده از فضای مجازی از سوی کاربران در هر سنی هم خوب است و هم بد؛ درواقع مفید یا مضر بودن فضای مجازی بستگی تام به شیوه استفاده از آن دارد.
منبع:روزنامه آسمان آبی
