راز سفرهای پیاپی پوتین به تهران؛ ایران و روسیه چه طرحی برای منطقه دارند؟

تحولات منطقه ای و بین المللی از جمله موضوع سوریه، برجام، تحریم های امریکا علیه روسیه و ایران باعث شکل گیری معادلات جدیدی در روابط ایران با همسایگان شده است.
ایران و روسیه در سالهای گذشته روابط پر فراز و نشیبی پشت سر گذاشته اند. به نظر می رسید روابط ایران و روسیه در این سالها تحت الشعاع روابط روسیه و امریکا بود و هر گاه که روسیه روابط نزدیکی با امریکا تجربه می کرد رویکرد سردی نسبت به ایران داشت و با این که روابط قطع نمی شد اما از حد معینی هم بالاتر نمی رفت. در سال هایی که روسیه می بایست نیروگاه هسته ای بوشهر را تحویل می داد، ایران به اجبار پشت درهای بسته روسیه قرار می گرفت و اهرم فشار مناسبی برای تحصیل منافع خود در رابطه با روسیه نداشت. این شکنندگی در سالهای تحریم نیز مشاهده شد. روسیه در این سال ها به بهانه تحریم ها از تحویل سامانه اس سیصد به ایران تفره رفت و حتی تنش هایی در این باره شکل گرفت.

دلیل این موضوع را جز گرفتن امتیازها و لقمه های درشت تر از امریکا نمی توان در چیز دیگری خلاصه کرد. روسیه می توانست با در دست داشتن اهرم ایران، امتیازهایی از امریکا بگیرد و روابط خود با ایران را به شکل دست و پا شکسته ای پیش ببرد.

مرحله جدید روابط ایران و روسیه
اما تحولات جدید منطقه ای و بین المللی دست در دست هم داد تا روابط ایران و روسیه از حالت شکننده و بی اعتمادی به فضای جدیدی برسد و روند جدیدی را تجربه کند. تحولات سوریه مهمترین تحول بود. روسیه بعد از باخت در ماجرای در لیبی بسیار زود خود را جمع و جور و عزمش را جزم کرد که در سوریه امتیاز از دست ندهد. سوریه برای روسیه نقطه حیاتی و البته تنها معادله باقی مانده برای ماندن در خط مسابقه بود. اگر روسیه، سوریه را هم واگذار می کرد عملا از دور رقابت با قدرت اول جهانی و رقیب دیرینه خود حذف می شد و حتی بعد از آن احتمال داشت در معادلات دیگر از جمله بحران اوکراین و چالشهای دیگر مجبور به مذاکره و دادن امتیاز باشد و موضع قدرت خود را از دست دهد.

این موضوع باعث شد روسیه و ایران نگرانی ها و منافع حیاتی یکسانی داشته باشند و خود را در کنار هم ببینند. همکاری ها و اشتراکات منافع در سوریه از سطح سیاسی و لفظی خیلی زود به همکاری ها و رفت و آمدهای نظامی و استراتژیک تبدیل شد. همین روند باعث شد پس از پیروزی های دولت مرکزی سوریه در صحنه میدانی ابتکار مذاکرات آستانه برای آینده سوریه با محوریت روسیه، ایران و ترکیه شکل گیرد که تا به اکنون ادامه دارد و یکی از محور های گفت و گوی روحانی و پوتین که برای نشست سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان به تهران آمده بود، شکل می داد.
نشست سه جانبه تهران
نشست سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان با حضور پوتین و علی اف در تهران روز چهارشنبه برگزار شد. اولین دور این مذاکرات در آذربایجان و با ابتکار باکو و استقبال ایران و روسیه شکل گرفت. ادامه آن روند و شکل گیری نشست دوم در تهران برای پیگیری توافقات و گفت و گوهای گذشته نشان از عزم جدی سه کشور برای ایجاد مناسبات مشخص و مشترک در راستای منافع مشترک منطقه ای دارد. هر چند محتوی اصلی نشست و گفت و گوها مسائل اقتصادی و پیگیری کریدور شمال جنوب است اما بر کسی پوشیده نیست که نزدیکی مواضع مشترک سیاسی و امنیتی باعث این روند شده است و همکاری های اقتصادی می تواند بر استحکام این مواضع کمک کند.

دیدار دو رئیس جمهور روسیه و آذربایجان با رهبر انقلاب و گفت و گوهای مهم سه جانبه بر اهمیت حضور دو رئیس جمهور در تهران می افزاید و به نظر می رسد برنامه های مشخصی برای پیشبرد توافقات صورت گرفته انجام پذیرفته است.

در مورد سفر پوتين به تهران نكته مهمي كه وجود دارد اين است كه این سفر چارچوب تعريف‌شده و مشخصي دارد. اين سفر در چارچوب همكاري‌هاي سه جانبه تهران، مسكو و باكو است. برنامه ويژه‌اي در چارچوب همكاري‌هايي كه ماهيت اقتصادي دارند، وجود دارد. موضوع اين گفت‌وگوهاي سه‌جانبه به خصوص در رابطه با ترانزيت و تحكيم تجارت و گسترش روابط روسيه و ايران از طريق جمهوري آذربايجان و تقويت كريدور شمال به جنوب است. چيزي كه در مباحث ميان رهبران سه كشور مطرح شد در اين قالب است، هر چند قرار نيست موضوعات دو جانبه تهران و مسكو و مسائل منطقه‌اي مربوط به دو كشور مورد بررسي قرار بگيرد اما بدون شک موضوع سوریه، و همچنین بحق مناقشه قره باغ و یافتن راه حلی برای کاهش تنش میان باکو- ایروان از بحثهایی است که سه کشور به آنها علاقه مند هستند و در گفت و گو ها گنجانده شده است.

نه به آمریکا، آری به برجام
اما بجز سوریه که دو کشور ایران و روسیه را به همدیگر نزدیک کرد، مواضع و رفتارهای امریکا با دو کشور ایران و روسیه بر نزدیکی مواضع ایران و روسیه و تصمیم آنها برای ادامه همکاری موثر بوده است. امریکا در رابطه با موضوع دخالت روسیه در انتخابات امریکا و همچنین مسائل منطقه ای ایران، تحریمهای متعددی را در یک بسته تحریمی مشترک علیه ایران و روسیه به تصویب رساندند. رویکرد های پیش بینی ناپذیر ترامپ و مدل بازی آن نیز بر این موضوع تاثیر گذار بود و باعث شد ایران برای حفظ برجام در راستای مقابله با هزینه های برجام، بر روی همکاری منطقه ای حساب ویژه ای باز کند.