عراق؛ راه فرار عربستان برای عبور از شکست های بزرگ و متوالی

عربستان همراه و نزدیک به عراق، می تواند برای ایران نیز کم هزینه تر باشد و بر ثبات عراق تاثیر گذار باشد.
محمد اکبری: سفر حیدر العبادی به عربستان و دیدار با ملک سلمان و همچنین تشکیل شورای هماهنگی دو کشور می تواند صفحه جدیدی در روابط دو کشور پس از چندین سال بگشاید. در اواخر سال گذشته بود که برای نخستین بار پس از 27 سال الجبیر وزیر خارجه عربستان به عنوان یکی از مقامات بلند پایه به عراق سفر کرد و با العبادی دیدار کرد. این سفر تحلیلهای بسیاری از جمله تلاش عربستان برای دور کردن عراق از ایران در بر داشت. همچنان که در سفر اخیر العبادی به عربستان، این سفر در جهت حفظ عراق در مجموعه کشورهای عربی و فاصله گرفتن آن از ایران تحلیل می شود.
حیدر العبادی نخست وزیر عراق در این سفر پس از امضای یادداشت تفاهم تاسیس شورای هماهنگی میان عربستان و عراق آن را ثمره تلاشها و نیات حسنه مشترک میان دو کشور عراق و عربستان دانست و گفت: از روند تحول روابط میان دو کشور برادر و همسایه خرسند هستیم و شورای هماهنگی میان عربستان و عراق ثمره تلاش ها و نیات حسنه است. العبادی این سفر و تشکیل این شورا را نقطه عطفی در تقویت روابط دوجانبه دانست.
همچنین حضور تیلرسون در شورای هماهنگی دو کشور عراق و عربستان و همچنین دیدار تیلرسون با جبیر و مقامات سعودی این گمانه زنی را افزایش داد که امریکا به دنبال تقویت روابط بغداد ریاض و دور کردن آن از ایران است.
در این باره المانیتور نوشت: وزیر امور خارجه امریکا، رکس تیلرسون به ریاض سفر می کند تا در جلسه افتتاحیه شورای هماهنگی عربستان سعودی- عراق شرکت کند. این اقدام، در جهت گسترش روابط بین عراق و عربستان و بخشی از تلاش های امریکا با هدف جدایی بغداد از ایران و نفوذ غالب ایرانیان است.
مقامات ارشد دولت ترامپ می گویند که آنها مقابله با نفوذ بیش از حد ایران در عراق را جزء اصلی استراتژی در جهت عراقی قدرتمند می دانند.

نگاه امریکایی به رابطه ریاض-بغداد- تهران

آنچه از رویکرد امریکای ترامپ درباره ایران مشخص است این است که واشنگتن بعد از به قدرت رسیدن ترامپ تلاش بسیاری برای کنترل تهران می کند. ترامپ که به تازگی راهبرد کلی خود را در مورد ایران با سخنرانی خود در مورد برجام مشخص کرد، در حقیقت خواستار کاهش نفوذ منطقه ای ایران است. تیم ترامپ که تلاش بسیاری در راستای پیدا کردن راهی برای خروج از برجام کردند، در نهایت برجام را به کنگره ارجاع دادند. بهانه اصلی آنها در مورد برنامه موشکی ایران و همچنین حضور ایران در منطقه است. حضور مستشاری نیروهای ایران در عراق برای مقابله با داعش که به درخواست دولت مرکزی عراق انجام پذیرفته نیز در این باره تفسیر می شود. موضوعی که عربستان نیز با آن مشکل دارد و در مواضع خود هماهنگ با امریکا، ایران را متهم به اعمال رفتارهای ثبات زدا می کند.
از این رو نگاه امریکا به روابط عربستان و عراق در جهت تقویت عراقی بدون ایران است. در این باره در کنفرانسی که به میزبانی بنیاد دفاع از دموکراسی امریکا انجام شد، مک مستر مشاور امنیت ملی ترامپ مدعی شد: “در عراق، به راحتی می توان حرف زد و به سختی می توان عمل کرد. آنچه که دوست داریم در عراق ببینیم عراقی پایدار و باثبات است که با ایران همسو نیست”.
مک مستر مدعی شد: «امریکا علاقه شدیدی به قدرتمند بودن کشور عراق دارد. دیگر کشورها به طور خاص ایران، که در داخل عراق مشغول عملیات هستند و کشور عراق را تخریب می کنند، در تلاش برای حفظ عراق به صورت کشوری همیشه ضعیف هستند و در این کشور کاری را انجام می دهند که می توان آن را مدل حزب الله نامید. به طوریکه شما دولت ضعیفی دارید، دولتی که عمدا تضعیف شده و … متکی به ایران است.»
تقویت روابط عراق با رقیب منطقه ای ایران یعنی عربستان سعودی، راهی است که واشنگتن و متحدان غربی در تلاش برای خنثی سازی قدرت ایران و تشویق به جدایی عراق از ایران بکار می گیرند. این روابط نوظهور، در یک سری از ملاقات ها، دیدارها و اقدامات چند ماه گذشته توسط سیاست مداران شیعه عراقی از جمله مقتدی التصدر مشهود است.

نگاه عربستان به رابطه عراق با ایران

عربستان را باید شکست خورده معادلات منطقه ای سالهای اخیر دانست. عربستانی که در سوریه بر روی معارضان سرمایه گذاری بسیاری کرده بود، با زوال گروههای تروریستی در سوریه سرمایه خود را از دست رفته می بیند و از طرفی بشار اسد را که دائما بر رفتن او تاکید می کرد، همچنان حاضر در قدرت می بیند. حمایت از گروههای معارض در سوریه نه تنها باعث نشد رقیب منطقه ای عربستان یعنی ایران از میدان به در نرود بلکه باعث تقویت حضور آن در منطقه و افتادن محوریت مذاکرات صلح در آن بدست ایران و همراهی روسیه و ترکیه با آن باشد.
از این رو عربستان تلاش می کند مسیر جدیدی را برای فراموشی شکستهای گذشته پیدا کند. عراق مفری برای این موضوع است. البته عربستان در رویکرد خود بر بازسازی و ثبات عراق تاکید می کند. رد ضمنی همه پرسی اسقلال کردستان توسط عربستان می تواند در این زمینه تحلیل شود.

عراق واقع گرا در منطقه پر تنش

اما عراق و در راس آن حیدر العبادی به نظر می رسد که در سالهای بحران و تلاش برای مبارزه با داعش و آزادی شهرهای خود به تجربیات گران سنگی رسیده اند و تلاش می کنند گذشته را چراغ راه آینده کنند و سیاستهای منطقه ای آینده عراق را با این تجربیات هماهنگ کنند.
عراق در حال حاضر با شهرهایی تخریب شده و تازه از دست داعش رها شده روبرو است که بحران اقلیم کردستان عراق نیز بر مشکلات گذشته تلنار شده است. از این رو بغداد به شدت نیازمند سرمایه گذاریهای خارجی و تعامل با بازیگران منطقه ای و بین المللی است. لذا عراق نمی تواند نگاهی تک بعدی به روابط خود با دیگران داشته باشد. عربستان شاید تلاش می کند روابط خود با عراق را در راستای آشتی عراق با جهان عرب تفسیر کند اما عراق رویکردی اقتصادی و نتیجه محور به روابط خود دارد. از این رو نگاهی جدید به گسترش روابط با ایران و همچنین جذب سرمایه های امریکا و همچنین تقویت روابط خود با دیگر بازیگران از جمله عربستان دارد.
به نظر می رسد که عراق با رفتن به سمت عربستان، نه تنها نمی خواهد از ایران دور شود بلکه پس از پشت سر گذاشتن بحرانهای خود نیم نگاهی به جایگاه میانجیگرانه خود نسبت به اعراب با ایران هم دارد.
از طرفی عراق می کوشد با همراه کردن بازیگران تاثیرگذار منطقه ای و بین المللی راهی مسالمت آمیز برای رهایی از بحران کردی بیابد. در شرایط حاضر، فضای مناسبی برای درگیری اربیل- بغداد و بروز بحران و تنش مهیا نیست. از این رو همراهی این بازیگران با دولت مرکزی و به رسیمت شناختن عراق یکپارچه از سوی آنها می تواند کمک شایانی برای عبور از این بحران باشد.

آیا ایران از رفتن عراق به سمت عربستان نگران است؟

اما مقدمات بالا برای رسیدن به این سوال بود که آیا ایران از فضای پیش آمده در روابط بین بغداد- ریاض و سفر العبادی به عربستان و همچنین مصر نگران و از دوری بغداد از تهران در هراس است؟ پاسخ می تواند در این هم بله و هم خیر باشد.
از نگاه رئالیستی به موضوع، ایران باید این موضوع را در نظر داشته باشد که در روابط بین الملل، مسائل باید از هم تفکیک شوند و روابط عربستان با عراق می تواند از روبط تهران- بغداد منفک باشد. ایران باید حساسیت خود را در رابطه با تعاملات و روابط عراق با دیگر بازیگران کاهش دهد. باید یادآوری کرد که ایران با عراقی در تعامل و حشر و نشربوده است که امریکا در آن حضور نظامی داشته و قسمتی از عملیاتهای عراق در مقابله با داعش با پشتیبانی هوایی امریکا انجام شد. از این رو تعامل عراق با عربستان نیز نمی تواند به روبط تهران بغداد آسیب زند.
اما از سوی دیگر کنش ایران در رابطه با عراق مهم و حیاتی است و می تواند در گسترش سهم ایران در معادلات عراق و تقویت حضور آن در عراق موثر باشد. جمهوری اسلامی ایران باید از نگاه امنیتی و نظامی در عراق به یک رویکرد و تعامل اقتصادی گسترده برسد. فضای پساداعش در عراق مستعد حضور شرکتهای مختلف تجاری و اقتصادی ایران است. نباید فراموش کرد که گسترش روابط تجاری و اقتصادی، مبادلات بانکی، حضور شرکتهای متعدد ایرانی در عراق مسئله ای است که می تواند باعث شود عراق به حضور ایران در این کشور همچنان علاقه مند باشد.
از این رو فضای پیش روی ایران و عراق، با توجه به حمایت همه جانبه ایران از تمامیت ارضی عراق در موضوع بحران کردی و ظرفیت میانجیگری ایران در این موضوع ، می تواند به افزایش اعتماد و تقویت حضور ایران در عراق کمک کند. ایران نباید نگران حضور عربستان در عراق باشد .

در نهایت باید به این موضوع اشاره کرد که ایران باید نه از حضور مقتدی صدر در عربستان نگران باشد و نه از گرم شدن دولت مرکزی عراق با عربستان. زیرا که عراق با ثبات و پذیرفته شده از سوی کشورهای عربی منطقه می تواند در کمتر شدن هزینه های منطقه ای ایران و موازنه قدرتهای منطقه ای تاثیر گذار باشد و روند زوال گروههای تروریستی و رسیدن بازیگران منطقه ای به قرائتی واحد از تروریسیم کمک کند.