سنگ اندازی در برجام؛ از ادعای پایبند نبودن تا شفاف سازی در بند «تی »

کارشناسان مسائل بین الملل، درخواست آمانو مبنی بر شفاف سازی بند T برجام را تحت فشارهای آمریکا بر آژانس بین المللی انرژی اتمی دانسته و معتقدند ادعای پایبند نبودن ایران به روح توافق؛ ادعایی سیاسی و خلاف چارچوب های حقوقی، کارشناسی و بین المللی است.

با وجود موضع گیری طرف های اروپایی توافق هسته ای در حمایت از برنامه جامع اقدام مشترک، دولت آمریکا همچنان با بهانه تراشی های واهی به دنبال سنگ اندازی در توافق هسته ای ایران با کشورهای گروه 1+5 و متهم ساختن ایران به نقض برجام حرکت می کند؛ رویکردی که در تبلیغات انتخاباتی «دونالد ترامپ» کلید خورد و با ادعاهای بی پایه و اساس او مبنی بر عدم پایبندی ایران به برجام ادامه دارد.
پس از اظهارات تند رییس جمهوری آمریکا علیه ایران و توافق هسته ای، عدم شفافیت در بند تی(T)؛ ادعایی است که از سوی «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شده است.
وی در اظهاراتی خواستار شفاف‌سازی درباره بند T ضمیمه اول برجام شد و به خبرگزاری آسوشیتد پرس گفت: «به عنوان مثال، در بندهای دیگر ایران متعهد به ارائه اطلاعیه، قرار دادن فعالیت‌های خود تحت پادمان‌های آژانس یا اعطای دسترسی شده است. اما در بند T ما چنین تعهدی را شاهد نیستیم.»
براساس بند T برجام، «فعالیت‌هایی که می‌تواند در طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هسته‌ای نقش داشته باشند» ممنوع شده‌اند؛ استفاده از مدل های کامپیوتری برای شبیه سازی وسایل انفجاری هسته ای، طراحی سیستم های چند نقطه ای و انهدام انفجاری از مواردی است که در این بند به آنها پرداخته شده است.
البته در بند T بر خلاف دیگر بخش های برجام به موضوع چگونگی راست آزمایی و همچنین نام آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره ای نشده است. همین موضوع ، زمینه را برای ایجاد اختلاف نظر و تفسیرهای دوگانه فراهم کرده است برخلاف دیگر بخش‌های برجام، در بند T به نام آژانس بین المللی انرژی اتمی یا جزئیاتی که این بند چگونه باید راستی آزمایی شود، اشاره نشده است.
ایران و روسیه این گونه تفسیر می کنند این بدان معنی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص آن که به طور کلی هم بیان شده است، هیچ اختیاری ندارد، دیدگاهی که طرف های غربی برجام و آژانس با آن مخالف بوده و به همین دلیل نیز شفاف سازی در این بند را خواستار شده و می گویند در بخش‌های دیگر توافق هسته ای، ایران به ارائه بیانیه‌، قرار دادن فعالیت‌های خود تحت پادمان‌های آژانس یا اعطای دسترسی به ما متعهد شده است، اما در بند T چنین تعهداتی وجود ندارد.
گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در گفت وگو با «علی بیگدلی» کارشناس مسائل بین‌الملل و استاد دانشگاه و «علی خرم» تحلیلگر، کارشناس روابط بین الملل و نماینده اسبق ایران در دفتر ژنو سازمان ملل متحد در خصوص این بند به گفت و گو پرداخته است .
«بیگدلی» بر این دیدگاه است که ادعای آژانس بین المللی انرژی اتمی تحت تاثیر فشار دولت آمریکا است و به همین دلیل خواستار شفاف سازی در بند T شده ، در حالی که در این بند هیچ ابهامی وجود ندارد.
« خرم» نیز با بیان اینکه «عدم پایبندی ایران به برجام، نه کارشناسی، نه حقوقی و نه در چارچوب روابط بین‌الملل است؛ می گوید: هر گونه تصمیم گیری کنگره درباره نقض برجام و بازگشت تحریم ها، انزوای آمریکا را در پی خواهد داشت.

** هیچ ابهامی در بندT برجام وجود ندارد
بیگدلی در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، افزود: بند T هیچ ابهامی ندارد تصور من این است که آقای آمانو تحت فشار آمریکا به طرح این ادعا اقدام کرده است. در واقع مدیرکل آژانس برای اینکه آمریکا را راضی کند که در دور بعد هم بتواند به ریاست آژانس برسد، چنین ادعایی را مطرح کرده است.
وی افزود: این بند بسیار شفاف است و قابلیت برداشت ها و تفاسیر گوناگون نیز از آن وجود ندارد. این بند نه تنها دارای ابهام نیست بلکه هیچ سود و زیانی نیز برای جمهوری اسلامی ندارد که آژانس به وسیله آن بخواهد ایران را تحت فشار قرار دهد.
به عبارتی این بند برخلاف دیگر بندها و بخش های برجام، قابلیت برداشت های مختلف را ندارد و نمی توان از آن تفسیری مبنی بر عدم پایبندی ایران به برجام ارائه داد.
این کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه« ادعای شفاف سازی بند T به نوعی تحت تاثیرسفر «نیکی هیلی» نماینده آمریکا در سازمان ملل به وین و دیدار با آمانو مطرح شده است.» اظهار کرد: هیلی در این دیدار به دسترسی تاسیساتی در ایران که در امر نظارت بر اجرای برجام حیاتی است، اشاره کرده است.
«ابهام و شفاف سازی در این بند در حالی از سوی مدیرکل آژانس ادعا می شود که در گزارش های آژانس؛ ایران تاکنون به همه تعهدات خود در برجام عمل کرده است. »
بیگدلی با تاکید بر اینکه بندT بسیار شفاف است و نمی توان آن را دستاویز بهانه تراشی برای نقض برجام قرار داد، افزود: مشخص است که ادعای آژانس در خصوص شفاف سازی در این بند، بی تاثیر از فشارهای آمریکا نبوده است. آمریکایی ها چون نتوانسته اند برای ادعای خود در خصوص عدم پایبندی ایران به برجام، مصداق و شاهدی بیاورند، این بند را میدانی برای مانور نقض برجام قرار داده اند و به یقین نمی توانند ایران را به واسطه این بند به تخطی از برجام متهم کنند.
وی فضای سیاسی آمریکا را مخالف ادعاهای ترامپ درباره متهم کردن ایران به نقض برجام دانست و تصریح کرد: هم اکنون در آمریکا فضا سیاسی در خصوص برجام تغییر کرده است به طوری که «رکس تیلرسون» در سفر به پکن گفت که تا زمانی که ایران به تعهداتش در برجام عمل کند، ما نیز به برجام متعهد هستیم. وی گفته است که تلاش می کند التهابی را که بر فضای برجام حاکم شده است کاهش دهد به دلیل اینکه ایران به تعهدات خود پایبند بوده است.نقص برجام در این است که تنها به آزمایشات هسته ای پرداخته و به در آن به مسائل دیگر پرداخته نشده است و همین آمریکایی ها را با ایران دچار مشکل کرده است.
این استاد دانشگاه افزود: شعارهای ترامپ در باره نقض برجام قابلیت اجرایی شدن ندارد . آمریکا این نگرانی را دارد که از یک سو به لحاظ اخلاقی به نقض برجام متهم شود و از طرفی با توجه به حمایت قاطعانه اتحادیه اروپا و خانم موگرینی از برجام با اتحادیه اروپا درگیر شود؛ ناچار است به برجام پایبند باشد. با توجه به این مساله آمریکایی ها تلاش می کنند که مسائل و موضوعاتی غیر از برجام را بهانه دشمنی با ایران قرار دهند. از این رو مقدماتی را فراهم کرده اند که با دستاویز قرار دادن مسائلی همچون موشک های بالستیک، حقوق بشر و دخالت ایران در کشورهای همسایه، ایران را متهم سازند.

** پایبندی نبودن ایران به برجام، ادعایی خلاف چارچوب است
خرم نیز با بیان اینکه در پروتکل 214 که ایران با آژانس امضا کرده، پذیرفته است که به پروتکل الحاقی عمل کند ولی تصویب نمی کند به پژوهشگر ایرنا گفت: در توافق هسته ای فرض بر این است که ایران با آژانس همکاری های لازم را داشته و هرکجا لازم باشد از سایت های نظامی بازدید کنند، اما هنگامی آمریکا می تواند بندT را بهانه قرار دهد که به واسطه آن عدم پایبندی ایران به برجام را ادعا کند. مشکل ایران نیز در این بخش است. ایران می گوید که آژانس به طور طبیعی راه خود را ادامه دهد و ما هرکجا که لازم باشد بر طبق توافق های انجام شده، کار را پیش می بریم.
این کارشناس مسائل بین الملل افزود: آژانس تحت فشار آمریکا، واکنش نشان می دهد و خواستار شفاف سازی در بند T شده است در حالی که فرض بر این است که اگر اطلاعات مستدلی در دست آژانس باشد ایران اجازه بازدید از سایت و مراکز نظامی مورد ادعا را می دهد، اما آمریکایی های ادعا دارند که به اطلاعات مدلل نیازی نیست و می خواهند هر پادگان و مرکز نظامی را بازدید کنند که این مورد پذیرش هیچ کشوری نیست.
این تحلیلگر با بیان اینکه؛ «چون آژانس تاکنون تایید کرده که ایران به برجام متعهد بوده است پس ادعای ابهام در بندT، واهی و بی اساس است»، اظهار کرد: در واقع هیچ کس نمی تواند چنین ادعایی داشته باشد مگر اینکه آژانس تحت فشارهای آمریکا به چنین ادعایی داشته باشد. اعلام عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، نه کارشناسی، نه حقوقی و نه در چارچوب روابط بین‌الملل است.
به گفته خرم؛ هم اکنون نیز آژانس تحت فشار آمریکا به آرامی می خواهد روزنه ای باز کند که بعدها براساس آن ادعا کنند موارد اعلام نشده بند T را شامل می شود، دارای ابهام است زیرا به زعم آنها حتما مراکزی وجود دارد که در آنجا فعالیت هسته ای صورت می گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش «با توجه به شرایط کنونی و پافشاری رییس جمهوری آمریکا بر ادعای نقض روح برجام از سوی ایران، پیش بینی می کنید که ترامپ بیستم مهر چه نظری را درباره برجام به کنگره اعلام کند؟» گفت: ترامپ تاکنون نتوانسته است که با استناد به نص توافق هسته ای ایران را به عدم پایبندی به برجام متهم کند، از این رو به روح برجام استناد می کند.
«آمریکایی ها برای این منظور به قطعنامه 2231 شورای امنیت که بعد از توافق هسته ای و به منظور لغو تحریم ها صادر شد، استناد می کنند که بر اساس آن ایران از آزمایش موشک های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک اتمی منع شده است.»
این کارشناس مسائل بین الملل معتقداست: در واقع ترامپ به جای اعلام عدم پایبندی ایران به برجام که وظیفه اعلام آن به عهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، روح برجام را دستاویز قرارداده و به این طریق می خواهد بر ادعای خود پافشاری کند، اما چنین موضعی برای ترامپ کارساز نخواهد بود مگر اینکه پرونده برجام را به کنگره ارجاع دهد.
وی با طرح دو فرض در خصوص تصمیم گیری کنگره که بر اساس مواضع ترامپ در بیستم مهر درباره برجام اعلام خواهد شد؛ عنوان کرد: کنگره این امکان را دارد که بین خوشبینانه ترین و بدبینانه ترین شکل، تصمیم گیری کند. با فرض بدبینانه چنانچه ترامپ عدم پایبندی ایران به روح برجام را به کنگره اعلام کند.
خرم در ادامه تصریح کرد: ممکن است کنگره خواستار بازگشت تحریم هایی شود که به تدریج در دوره ریاست جمهوری آقای اوباما لغو شده بود؛ اما کنگره نیز این را می داند که اگر این اقدام را ترتیب دهد، شرایطی را به وجود می آورد که نه به نفع آمریکایی که به زیان آنها خواهد بود. فرض دیگر این است که ترامپ مواضع خود را در خصوص عدم پایبندی به برجام اعلام کند، اما کنگره به سکوت برگزار کند به این معنا که با فرض این ادعا، کنگره هیچ تحریمی را علیه ایران تصویب نکند.
با توجه به دیدگاه کارشناسان؛ طرح موضوع ابهام در بندT برجام ادعایی واهی و بی اساس است که بیش از آنکه بیانگر مواضع واقعی آژانس بین المللی انرژی اتمی باشد، تحت تاثیر فشار های آمریکایی ها صورت گرفته است، زیرا بر اساس گزارش های آژانس و بررسی های انجام شده، تاکنون هیچ نقضی از سوی ایران در خصوص نص برجام صورت نگرفته است. بندT برجام، کاملا واضح و روشن است و درخواست شفاف سازی در این بند، تنها بهانه تراشی آمریکایی ها برای نقض برجام و اعمال فشار بیشتر بر ایران است.