پرندگان ایرانی بازیچه شیوخ عرب

قاچاق پرنده‌های ارزشمند ایرانی به کشورهای حاشیه خلیج فارس داستانی تکراری است. هم‌اکنون فقط شاهین‌ها از ایران به مقصد کشورهای عربی قاچاق نمی‌شوند، بلکه هوبره، عقاب و باز پرطرفدارترین پرنده‌های شکاری ایران برای قاچاق هستند که با قیمت‌های گزاف به فروش می‌رسند.

در این شرایط عقاب‌ها و بازها جزو آن دسته از پرندگان شکاری هستند که مورد طمع شکارچیان قرار می‌‎گیرند. این مساله زیست‌بوم شمال و مناطق کویری کشور را با چالش‌های متعدد همراه کرده است. سودجویان هم هر روز بیش از گذشته به منافع مالی خود دست یافته و از سوی دیگر طبیعت کشور متحمل خسارت‌های جبران‌ناپذیر می‌شود؛ آن هم به بهای ایجاد سوروسات سرگرمی برای شیوخ عرب.

زیستگاه پرندگان شکاری به‌ویژه خانواده شاهین‌ها در مناطق کویری و در استان‌های کرمان، زاهدان و شمال کشور است. این نوع پرندگان مورد علاقه قوش‌بازان عرب هستند و آنها حاضرند برای خریداری‌شان مبالغ هنگفت پرداخت ‌کنند. زنده‌گیری، شکار و قاچاق این پرندگان به کشورهای حوزه خلیج فارس، نسل این گونه‌های ارزشمند کشور را در آستانه انقراض قرار داده است. شیوخ عرب با آموزش پرندگان شکاری از آنها برای شکار، به‌ویژه شکار هوبره استفاده می‌کنند. مناطق رامشیر، رامهرمز، ماهشهر، اطراف اهواز، آبادان، امیدیه و خرمشهر در کشور از مراکز پرندگان شکاری گرانقیمت به حساب می‌آیند. علاقه شیوخ‌ عرب به بازی با پرنده‌های ایرانی، هر روز قیمت آنها را بالاتر برده و سودجویان را برای قاچاق بیشتر ترغیب می‌کند. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده قیمت پرنده‌ها از 20میلیون‌تومان شروع می‌شود و حتی به دومیلیاردتومان هم می‌رسد. فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست گفت: «شاهین‌های ایرانی بین 20 تا 80میلیون‌ تومان فروخته می‌شوند؛ آن هم برای تفریح شیوخ کشورهای حاشیه خلیج‌فارس.» استان‌های هرمزگان، خوزستان و فارس زیستگاه اصلی پرنده‌های شکاری ایران هستند. به‌گفته حمیدرضا خیلدار بسیاری از این قاچاقچیان برای اینکه بتوانند محموله پرنده‌ها را به شیوخ عرب برسانند، به مسئولان منطقه پیشنهاد رشوه 100میلیون‌تومانی می‌دهند. همچنین فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست گیلان با بیان اینکه سودجویان با فروش این پرندگان منافع آتی طبیعت گیلان را فدای منافع آنی می‌کنند، خاطرنشان‌ کرد: «با شکار پرندگان شکاری در روزهای غیرمجاز جمعیت این گونه کاهش می‌یابد و با کاهش جمعیت هر گونه چرخه طبیعت از حالت عادی خارج می‌شود.» ساسان اکبری‌پور تصریح ‌کرد: «کاهش جمعیت پرندگان شکاری در طبیعت موجب افزایش دیگر گونه‌ها و آفات می‌شود.» در روزهای اخیر هم رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهر تهران گفت: «بر اساس قانون شکار و صید اعمالی از قبیل حمل، عرضه، فروش و صدور جانوران وحشی زنده یا مرده یا اجزای از آنها بدون کسب پروانه یا مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست جرم است.» محمدحسین بازگیر از شهروندان خواست در صورت مشاهده موارد مشکوک یا افرادی که اقدام به این‌گونه رفتارها می‌کنند، اطلاعات خود از خرید، فروش یا نگهداری غیرقانونی حیوانات را به این اداره، با شماره تلفن 88824513 و سامانه شبانه‌روزی 1540 اعلام کنند.

جریمه‌هایی بی‌ثمر برای مهار قاچاق پرندگان

فعالیت شبکه‌های برون‌‌مرزی قاچاق پرندگان در ایران، مساله‌ای انکارناپذیر است. شکارچیان و قاچاقچیان از اتباع مجاز یا غیرمجاز خارجی هستند یا اینکه واسطه‌گری و دلالی در این فرایند به‌‌وسیله اتباع بیگانه انجام می‌شود. برای جلوگیری از شکار و قاچاق این پرنده‌های شکاری جریمه‌هایی در نظر گرفته شده است. طبق قانون صید و شکار غیرمجاز هر یک از پرندگان شکاری شاهین، بالابان، بحری، طرلان و لاچین 20میلیون تومان قیمت دارد، اما این رقم تاکنون نتوانسته قاچاقچیان را از تجارت پرسود شکار پرنده‌های شکاری و فروش آنها به شیوخ عرب منصرف کند. بازار قاچاق پرندگان به‌حدی در داخل کشور رونق دارد که در دی95، 600پرنده زینتی آواز‌ه‌خوان با کمک نیروهای دریابانی آبادان و یگان حفاظت محیط‌زیست از یک قاچاقچی کشف شد.

حیوانات نایاب در اختیار سودجویان

با سردی هوا در نیمه کره شمالی زمین از ابتدای مهر مهاجرت پرندگان از اروپای شرقی و جنوب سیبری به دشت آبادان و تالاب بین‌المللی شادگان آغاز می‌شود. در این میان برخی سودجویان برای شکار و قاچاق این پرندگان به کشورهای همسایه به هر اقدامی دست می‌زنند. باید توجه داشت که بازار پرنده‌فروشی به کشورهای بیگانه به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه همسایگی ایران با پاکستان شرایط ویژه‌ای را برای کشور ما ایجاد کرده است. سالانه تعداد قابل‌توجهی از پرندگان زینتی از مرز پاکستان وارد کشور می‌شوند. علاوه بر پرندگان زینتی گونه‌های جانوری و پستانداران همچون شیر و گرگ هم از طریق مرز پاکستان وارد می‌شوند. امروزه از مرزهای شرقی کشور، انواع پرندگان زینتی مورد قاچاق قرار می‌گیرند، درضمن در شمال شرق کشور هم اکثر خزندگان به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج می‌شوند. این درحالی است که صاحبان حیوانات قاچاق بیشتر اوقات حیوانات صید‌شده را بعد از مدتی به‌صورت نامطلوب در طبیعت رها کرده و زندگی آنها را به خطر می‌اندازند. با این تفاسیر یکی از مشکلاتی که حیات وحش و محیط‌زیست ایران را تهدید می‌کند، قاچاق است.

منع تجارت گونه‌های نادر جانوری در دنیا

ایران جزو کنوانسیون‌های بین‌المللی محیط‌زیست و کنوانسیون منع تجارت و خریدوفروش گونه‌‎های نادر جانوری در سراسر دنیا (CITES) است. بر این اساس وظایفی برعهده سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور برای جلوگیری از خریدوفروش گونه‌های نادر حیات وحش است. طبق این کنوانسیون، واردات و صادرات گونه‌های حیات وحش باید با مجوز کشورهای مبدا و مقصد باشد و در صورت کشف محموله‌های جانوری و پرندگان فاقد مجوزهای لازم با متخلفان برخورد قانونی می‌شود. بر اساس قوانین شکار و صید و قاچاق گونه‌های حیات وحش، کسانی که بدون اخذ مجوز مبادرت به ورود و خروج و تجارت غیرقانونی جانوران وحشی کنند، مشمول مجازات و جریمه نقدی می‌شوند.

تیر خلاص به پرندگان شکاری کشور

در بیابان‌های اطراف شهرهای کویری کشور پرنده‌های شکاری همه جا دیده می‌شوند و تنها نوعشان فرق می‌کند. قیمت‌ها متفاوت است. قاچاقچیان در مهر هر سال بسیاری از افراد را در خوزستان، آبادان و دیگر مناطق به کار می‌گمارند. یک پرنده‌شناس درباره وضعیت قاچاق پرنده‌های شکاری در کشور می‌گوید: هدف اصلی از قاچاق این پرندگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس تفریح اعراب و بوش‌بازی است. بوش‌بازی در بین عرب‌ها و اقوام خاصی رایج است. علیرضا هاشمی با بیان اینکه برخلاف باور همگان این پرندگان از قیمت‌های نجومی چندانی برخوردار نیستند، می‌افزاید:‌ اغلب این پرندگان از وقتی که زنده‌گیری شده و تا زمانی که به دست متقاضیان می‌رسند، به‌دلیل رعایت‌نکردن شرایط ویژه نگهداری، تلف می‌شوند. با بررسی این تلفات باید تاکید کرد که رقم پرداختی برای این پرندگان ناچیز است. به‌گفته او محیط‌زیست از نبود این پرندگان متضرر می‌شود، چون پرندگان شکاری نقش کنترل‌کننده برای محیط‌زیست دارند. این کارشناس ارشد محیط‌زیست تاکید می‌کند: پرندگان شکاری برای مقابله با دیگر جانوران، جوندگان و… نقش بسزایی در حفظ محیط‌زیست دارند. هاشمی می‌افزاید:‌ بسیاری از این پرندگان مهاجران عبوری از کشور هستند. با توجه به تعهدات ایران در قالب کنوانسیون‌های بین‌المللی باید با اتخاذ سیاست‌های مناسب گونه‌های مهاجر را حفظ کرد. به‌گفته او امروزه به‌دلیل فعالیت تعداد اندک سودجویان حیثیت ملی کشور در زمینه حفاظت از پرنده‌های شکاری زیر سوال رفته است. در این شرایط باید در زمینه نگهداری این پرندگان اقدامات اساسی انجام داد. این پرنده‌شناس با بیان اینکه در کشور قوانین سفت و سخت فراوانی برای نگهداری پرندگان وجود دارد، ادامه می‌دهد: برای هر فرد در کشور یا در کره زمین نمی‌توان نگهبان یا محیط‌بان قرار داد. در این شرایط می‌توان با فرهنگسازی، تغییر دیدگاه‌ها و آگاه‌سازی جامعه نسبت به ارزش محیط‌زیستی پرندگان اقدامات موثر انجام داد. به‌گفته او در گام نخست همگان باید بدانند هر پرنده شکاری نباید برای فروش و کسب سود مورد استفاده قرار گیرد. در ضمن افراد محدود حق کسب سود از سرمایه ملی کشور را ندارند. همگان باید نسبت به حفظ این سرمایه ملی کوشا باشند، نه اینکه عده‌ای محدود فقط به‌دلیل کسب سود شخصی خواستار ازبین‌بردن این ثروت ملی شوند. هاشمی تاکید می‌کند:‌ می‌توان جامعه را نسبت به این قضیه آگاه کرد. در این وضعیت اگر افراد در هر منطقه از ارزش حضور این پرندگاه در طبیعت آگاه باشند، طبیعتا در حفظ این امانت ملی و بین‌المللی تلاش می‌کنند. او درباره وضعیت این پرندگان در کشور می‌گوید: امروزه بسیاری از موجودات در معرض انقراض هستند. این موجودات به‌واسطه سموم، آفات، برق‌گرفتگی و… در معرض تهدیدهای متعدد قرار دارند. در این شرایط برداشت بی‌رویه و صید غیرقانونی این موجودات همچون زدن تیر خلاص به زندگی پرندگان شکاری است. به‌گفته او برای نگهداری از این حیوانات کمیاب و ارزشمند فقط با اقدامات فرهنگی می‌توان از شدت ضررهای تهدیدکننده محیط‌زیست کاست؛ در غیر این صورت در آینده نزدیک پرندگان شکاری منقرض می‌شوند.