ایران با وعده «فرصت اقتصادی یک تریلیون دلاری» ترامپ را به معامله دعوت می‌کند
بازتاب– در شرایطی که کشورهای مختلف جهان همچنان در حال چانه‌زنی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، بر سر سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای‌اش هستند، ایران – دشمن دیرین ایالات متحده – رویکردی متفاوت در پیش گرفته و اقتصاد تحریم‌زده خود را به عنوان فرصتی بزرگ برای سرمایه‌گذاری به ترامپ پیشنهاد می‌کند.
به گزارش بلومبرگ، با پیشرفت‌هایی که در مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا حاصل شده، مقامات ارشد جمهوری اسلامی برای نخستین بار طی دهه‌های گذشته، آشکارا خواستار گشودن باب همکاری اقتصادی با ایالات متحده شده‌اند؛ اقدامی که می‌تواند زمینه‌ساز توافقی پایدارتر و کارآمدتر از «برجام» شود. تهران می‌گوید اگر قرار است واشنگتن به توافقی بهتر از گذشته دست یابد، ایران نیز باید در برابر آن از امتیازاتی بهتر بهره‌مند شود.
عباس عراقچی، دیپلمات ارشد ایرانی، در مقاله‌ای در واشنگتن پست پیشنهاد داده که توافقی جدید می‌تواند راه ورود شرکت‌های آمریکایی به اقتصادی به ارزش یک‌هزار میلیارد دلار را باز کند؛ بازاری با حدود ۹۰ میلیون جمعیت و ذخایر عظیم انرژی که سال‌ها از سرمایه‌گذاری خارجی محروم مانده است.
الی گرانمایه، رئیس برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا، در این زمینه می‌گوید: «زمانی که دو گزینه روی میز است — یک فرصت اقتصادی هزار میلیارد دلاری یا جنگی فاجعه‌بار با هزینه‌ای مشابه — ترامپ ممکن است راه عقلانی را برگزیند.»
این رویکرد، شباهت‌هایی به راهبرد روسیه در مذاکره با آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین دارد؛ بهره‌گیری از مزایای اقتصادی به‌عنوان اهرم دیپلماتیک.
گرچه تغییر رابطه‌ای تاریخی و خصمانه به همکاری اقتصادی، هدفی بلندپروازانه به‌نظر می‌رسد، اما ممکن است گامی اساسی برای حل یکی از مزمن‌ترین بحران‌های امنیتی خاورمیانه باشد.
عراقچی همچنین تأکید کرده که حتی برنامه هسته‌ای ایران نیز می‌تواند بستری برای سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها فراهم کند. او گفته ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه در این بخش می‌تواند هم منافع اقتصادی و هم تضمین‌های استراتژیک به همراه داشته باشد.
در اظهاراتی جداگانه در شبکه اجتماعی X، عراقچی مدعی شد: «بازار ایران به‌تنهایی آن‌قدر بزرگ هست که بتواند صنعت بحران‌زده هسته‌ای آمریکا را احیا کند.»
در سوی دیگر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به این گزارش بلومبرگ گفت که دونالد ترامپ موضعی روشن دارد: ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد. او همچنین تأکید کرد که برخی موضوعات، مانند ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران، قابل مذاکره علنی نیستند.
سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز از اظهار نظر در مورد جزئیات مذاکرات در جریان، خودداری کرد.
با این حال، دونالد ترامپ در گذشته نسبت به ظرفیت اقتصادی ایران ابراز علاقه کرده بود. بنا بر گزارش بلومبرگ، او حتی از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، درخواست کرده بود که در نقش میانجی برای گفت‌وگو با ایران وارد عمل شود.
ترامپ ماه گذشته در اظهاراتی گفت: «من خواهان موفقیت ایران هستم. نمی‌خواهم به کسی آسیب بزنم، اما ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. ما به دنبال اشغال صنعت یا خاک آن‌ها نیستیم.»
رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، نیز طبق نقل قول مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، اعلام کرده که دلیلی نمی‌بیند سرمایه‌گذاران آمریکایی نتوانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند — سخنی که حکایت از تغییر احتمالی دیدگاه حاکمیتی نسبت به رابطه با غرب دارد.
با این‌حال، ریسک‌های مذاکرات برای ایران به‌مراتب بالاتر است. ترامپ تهدید کرده در صورت امتناع تهران از توافق، تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران خواهد کرد.
برجام که در سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی امضا شد، برخی تحریم‌های ثانویه آمریکا را تعلیق کرد اما تحریم‌های اولیه همچنان باقی ماند. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های آمریکایی در ایران را ممنوع دانست.
با خروج دولت ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌ها تحت سیاست «فشار حداکثری»، ایران بار دیگر در تنگنای اقتصادی قرار گرفت. صادرات نفت به‌شدت کاهش یافت، شرکت‌های خارجی بازار ایران را ترک کردند و ارزش ریال در برابر دلار نزدیک به ۹۰ درصد سقوط کرد. زمستان گذشته، کشور با بحران شدید سوخت و برق مواجه شد.
طبق اعلام مقامات صنعت نفت و گاز، بازسازی این صنعت نیازمند حدود ۱۳۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی است؛ اما مسیر رسیدن به این هدف با موانع جدی روبه‌روست. فساد ساختاری، سلطه دولت بر اقتصاد، و سیستم بانکی منزوی که با استانداردهای جهانی فاصله دارد، از جمله چالش‌های اساسی‌اند. افزون بر آن، شرکت‌های آمریکایی با مخالفت‌های احتمالی در کنگره و از سوی رژیم اسرائیل نیز مواجه خواهند بود.
در حالی‌که برجام در ازای تعهد ایران به محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم، تعلیق تحریم‌ها را به همراه داشت، اما مقامات ایرانی پس از اجرایی شدن آن در ژانویه ۲۰۱۶ گلایه کردند که منافع اقتصادی وعده داده‌شده محقق نشده است. دلیل آن هم باقی ماندن محدودیت‌های اولیه آمریکا و امتناع شرکت‌های اروپایی از همکاری اقتصادی با ایران بود.
بیژن خواجه‌پور، اقتصاددان و شریک مؤسس شرکت مشاوره Eurasian Nexus Partners، در این‌باره می‌گوید: «هدف اصلی ایران در دور جدید مذاکرات، رفع تحریم‌های اولیه و ایجاد زمینه‌ای برای توسعه فناوری و اقتصادی است.»
در حالی‌که ترامپ در ابتدا به‌دنبال توافقی بود که حمایت ایران از گروه‌های نیابتی و برنامه موشکی را نیز در بر گیرد، اظهارات اخیر او نشان می‌دهد اکنون هدف اصلی‌اش صرفاً جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای است.
پیشنهاد تهران برای مشارکت مستقیم شرکت‌های آمریکایی در سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای ایران، می‌تواند نوعی تضمین عملی برای تداوم توافق از سوی واشنگتن تلقی شود و احتمال خروج دولت‌های آینده آمریکا را کاهش دهد.
