آیا توافق ایران و آژانس مانع صدور قطعنامه در شورای حکام خواهد شد؟
سفر اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، به‌ویژه با صدور مجوز برای بازدید وی و معاونش از سایت‌های هسته‌ای نطنز و فردو، می‌تواند زمینه‌ساز تحرکات جدید در عرصه مذاکرات سیاسی برای رفع تحریم‌ها و احیای توافق هسته‌ای باشد.
گروسی هفته گذشته پس از ماه‌ها انتظار، به تهران سفر کرد تا با مقامات ارشد ایران دیدار و گفت‌وگو کند. این سفر در شرایطی صورت گرفت که گزارش فصلی شورای حکام آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آستانه انتشار بود و همچنین نشست آتی شورای حکام نیز در پیش بود.
سفر گروسی در این مقطع اهمیت خاصی پیدا کرد، به ویژه با توجه به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور منتخب، که فشارها از سوی کشورهای اروپایی در شورای حکام به ایران برای همکاری بیشتر با آژانس را تشدید کرده بود. این فشارها همراه با تهدید به صدور قطعنامه علیه ایران در نشست‌های آتی شورای حکام، شرایط حساس‌تری را ایجاد کرده است.
گروسی قرار بود در اردیبهشت ماه سال جاری به تهران سفر کند، اما به دلیل حادثه سقوط بالگرد هیئت رئیس‌جمهور ایران، این سفر لغو شد. تحولات سیاسی داخلی و منطقه‌ای پس از آن، تا هفته گذشته ادامه یافت تا اینکه این دیدار در نهایت برگزار شد.
دیدار با مقامات ایران و اعلام آمادگی برای همکاری
در دیدار گروسی با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، وی این ملاقات را فرصتی برای گفت‌وگو با دولت جدید ایران عنوان کرد. گروسی در این دیدار تاکید کرد که هدف او توضیح رویکردها و تلاش‌های آژانس برای حل چالش‌های هسته‌ای ایران است. پزشکیان نیز با اشاره به اینکه برنامه هسته‌ای ایران کاملاً مطابق با چارچوب‌های قانونی آژانس است، اعلام کرد که ایران آمادگی کامل خود را برای همکاری و همگرایی با آژانس اعلام می‌کند.
این توافق در حالی صورت گرفت که آژانس در سال‌های اخیر در برخی موضوعات پادمانی و نظارتی با ایران به چالش‌هایی مواجه شده بود. از جمله این چالش‌ها، فشار کشورهای اروپایی برای اعمال اقدامات فراپادمانی و درخواست‌های بیشتر برای نظارت‌های آژانس بوده است.
اهمیت بازدید گروسی از سایت‌های هسته‌ای نطنز و فردو
سفر گروسی به ایران همچنین شامل بازدید از دو سایت هسته‌ای مهم نطنز و فردو بود. این بازدید از آن جهت اهمیت دارد که اولین بار است که یک مقام سیاسی بین‌المللی از سایت فردو بازدید می‌کند، پس از آنکه محمد البرادعی در سال 2003 از سایت نطنز بازدید کرده بود و یوکیا آمانو در 2015 از پارچین بازدید نمود. این بازدیدهای فنی و سیاسی در شرایطی انجام می‌شود که نگرانی‌ها درباره اقدامات ایران در حوزه هسته‌ای همچنان از سوی کشورهای غربی ادامه دارد.
چشم‌انداز مذاکرات سیاسی و رفع تحریم‌ها
سفر گروسی و توافقات فنی میان ایران و آژانس ممکن است فضا را برای مذاکرات سیاسی در آینده نزدیک فراهم کند. ایران تلاش دارد تا با حفظ فضای همکاری فنی و سیاسی با آژانس و سایر اعضای برجام، به ویژه در آستانه سال 2025، که سال سرنوشت‌سازی برای برجام و رفع تحریم‌ها خواهد بود، گام‌های مثبت بردارد.
از سوی دیگر، سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه، و بریتانیا) فشار خود را بر ایران در شورای حکام ادامه می‌دهند. این کشورها تهدید کرده‌اند که ممکن است ایران را به صدور قطعنامه در شورای حکام مجبور کنند و حتی در برخی موارد به تمدید قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران بپردازند.
تحلیل وضعیت سیاسی و فشارهای خارجی
برخی تحلیلگران بر این باورند که فشارهای اروپا و آمریکا بر ایران مستقل از انتخاب ترامپ یا بایدن در آمریکا است و از اختلافات عمیق‌تر میان ایران و اروپا ناشی می‌شود. به گفته امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، فشارهای کشورهای اروپایی به‌ویژه در آژانس، نشان‌دهنده تلاش‌های آنها برای مقابله با ایران در مجامع بین‌المللی است و این تلاش‌ها ارتباطی به تغییرات سیاسی در ایالات متحده ندارد.
ابوالفتح همچنین به این نکته اشاره کرد که اگر آمریکا بخواهد با ایران در تقابل جدی قرار گیرد، باید ابتدا با چین و روسیه مشکلات خود را حل کند، چرا که این دو کشور در حال حمایت از ایران هستند.
با وجود تلاش‌های کشورهای غربی برای افزایش فشار بر ایران، به نظر می‌رسد که توافق اخیر ایران و آژانس می‌تواند فضای همکاری‌های فنی را حفظ کرده و به‌ویژه در راستای رفع تحریم‌ها و مذاکرات هسته‌ای در آینده نزدیک مفید واقع شود. اما همچنان، بازیگران اصلی در عرصه بین‌المللی، به‌ویژه اروپا و آمریکا، باید نشان دهند که به حسن‌نیت ایران پاسخ خواهند داد و فضا را برای گفت‌وگوهای سیاسی و رفع تحریم‌ها آماده خواهند کرد.
