90 درصد کودکان در مناطق حاشیه نشین با آسیب های اجتماعی روبرو هستند

حاشیه نشینی در واقع نوعی محرومیت و ناشی از مشکلات اجتماعی و ساختاری است، این پدیده تحت تاثیر متغیرها و مولفه‌ های گوناگون ظهور می کند که یکی از شکل های بروز آن جریان شتابان مهاجرت از روستاها به شهرها است.
به باور جامعه شناسان، در شرایط امروزی پیوندی تنگاتنگ بین آسیب‌ ها و مشکلات اجتماعی با حاشیه نشینی و مهاجرت وجود دارد.
مناطق حاشیه نشین با وجود داشتن ویژگی های منحصر به فرد، در برخی خصوصیت ها از جمله فقر، رفتارهای پرخطر و آسیب های اجتماعی گسترده، وضعیت مشابهی دارند.
رشد ناموزون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، موجب نابرابری و نبود توازن جغرافیایی شهر و روستا می شود و در پی آن گروه های متعدد روستاییان به شهرها مهاجرت می کنند که نه تنها جذب فعالیت های اقتصادی مولد و جامعه و فرهنگ شهری نمی شوند بلکه به جدایی گزینی مکانی و ایجاد سکونتگاه های غیر رسمی روی می آورند.
در محله های حاشیه نشین نرخ جرایم و بزهکاری به علت تراکم بالای جمعیت، فقر فزاینده، شکستگی ساختارها، ایجاد گسست های اجتماعی، تضعیف پیوندهای اجتماعی و همچنین رهایی افراد از فشار افکار عمومی و کنترل رسمی، بالا ارزیابی می شود.
حاشیه نشینی معضل فراگیر امروز کلانشهرهای کشور از جمله اصفهان است که تهدیدها و آسیب های مربوط و همچنین ارایه امکانات بهداشتی و رفاهی برای ساکنان آن نیازمند بررسی و برنامه ریزی اصولی است.
در مجموع حدود هشت درصد گستره شهرهای استان اصفهان از جمله اصفهان، نجف آباد، خمینی شهر و شهرضا گرفتار پدیده حاشیه نشینی است و در کلانشهر اصفهان نیز دو هزار و 384 هکتار در اختیار حاشیه نشینان است.
به گونه ای که اکنون نیم میلیون نفر در حاشیه 10 تا 15 منطقه این کلانشهر روزگار می گذرانند که به طور میانگین در هر منطقه بین 50 تا 70 هزار نفر ساکن هستند.
کارشناسان، توجه به رشد یک سویه صنعتی به عنوان الگوی توسعه در نیم قرن گذشته، صنایع مادر، وجود واحدهای تولیدی و صنعتی و جاذبه های تفریحی، گردشگری و اقتصادی استان را از مهمترین عوامل مهاجر پذیری و در نتیجه حاشیه نشینی در شهر اصفهان و مناطق پیرامونی آن عنوان می کنند.
استقرار صنایع مادر و بزرگ مانند ذوب آهن، فولاد، پالایشگاه، داروسازی، پتروشیمی، هواپیما و بالگرد سازی، صنایع و مراکز نظامی، تاسیسات هسته ای و همچنین بهره مندی از راه های اصلی و فرعی مناسب، فرودگاه بین المللی و خطوط راه آهن و شرکت های خصوصی گوناگون از جمله امتیازهایی است که سبب شده این استان سطح بالایی از توسعه صنعتی و در نهایت اقبال جمعیت مهاجر را تجربه کند.
این ویژگی ها در مدت یک دهه گذشته، اصفهان را به یکی از مهاجرپذیرترین استان های کشور تبدیل کرده و این مهاجرت بی رویه و کنترل نشده پیامدهای نامطلوبی از جمله حاشیه نشینی را به دنبال داشته است.
بر اساس اطلاعات آماری، دهه 70 نقطه تشدید مهاجرت در استان اصفهان بوده است و این روند در دهه های 80 و 90 نیز شتاب به خود گرفته به گونه ای که در سال 90 نزدیک به 64 هزار مرد و 60 هزار و 46 زن مهاجر وارد اصفهان شده اند.
دسته بندی سنین مهاجران نشان می دهد که محدوده سن مهاجران بین 20 تا 49 سال است، همچنین 20.5 درصد مهاجران به شهر اصفهان در گروه سنی 35 تا 39 سال بودند و 22.5 درصد در سن 40 تا 44 سال قرار داشتند.
بر اساس سرشماری سال 90، جمعیت استان اصفهان چهار میلیون و 879 هزار و 312 نفر یعنی حدود پنج میلیون نفر بوده است.
در این میان، منطقه پنج شهرداری اصفهان با 10 هزار و 592 مهاجر مرد و بیش از 10 هزار مهاجر زن رتبه نخست مهاجرپذیری را در بین 15 منطقه این شهر به خود اختصاص داده است.
طبق داده های آماری، 55 درصد مهاجرانی که به اصفهان کوچ می کنند، محل تولدشان روستا و 45 درصد دیگر، شهر بوده و محل پیشین اقامتِ 14.5 درصد از آنان کلانشهرها و 85.5 درصد روستاها بوده است.
این اعداد و ارقام تنها مربوط به سال 1390 است و فقط بخشی از مهاجرانی که در سال های گذشته به اصفهان وارد شده اند را شامل می شود.
با این توصیف این پرسش مطرح است که آیا می شود حاشیه نشینی را در مدیریت و برنامه ریزی شهری نادیده گرفت و برنامه ای برای آن نداشت و یا به حال خود رها کرد؟ و مهمتر این که تهدیدها و آسیب های ناشی از آن را نادیده انگاشت؟
آیا انبوه شماری از ساکنان حاشیه نشین شهرها نیاز به امکانات بهداشتی، آموشی، رفاهی و تفریحی ندارند؟ به نظر می رسد برای رفع این چالش فراگیر شهرها به ویژه کلانشهرها نیاز به تحقیق و پژوهش است تا ریشه مساله را یافت و آن گاه راه حل اساسی و اصولی برای آن اتخاذ کرد.

** 90 درصد کودکان حاشیه نشین با آسیب اعتیاد مواجه اند
مدیرعامل «جمعیت حمایت از کودکان مهر زنده رود» گفت: 90 درصد کودکانی که در مناطق حاشیه نشین سکونت دارند به صورت مستقیم و غیرمستقیم با آسیب اجتماعی و اعتیاد به موادمخدر مواجه هستند.
«سمیه یخچالی» اظهار داشت: اعتیاد و کودک آزاری به ترتیب مهمترین آسیب ها و تهدیدهای این منطقه است؛ به عنوان نمونه در یکی از مناطق حاشیه نشین شرق اصفهان 300 کودک کار وجود دارد که در انواع شغل های کم درآمد به لحاظ نیاز، فقر و مشکلات اقتصادی مجبور به کار هستند.
او یادآور شد: این منطقه که مهاجرپذیر و حاشیه نشین محسوب می شود اتباع بیگانه شامل افغانستانی ها و پاکستانی ها در کنار سایر اقوام ساکن ایران از جمله عرب ها، لرها، ترک ها، بلوچ ها و فارس ها در آن سکونت دارند.
وی ادامه داد: از دیگر آسیب های اجتماعی این منطقه می توان به وجود کودکان بدون شناسنامه، بازمانده از تحصیل، کودکان آزاد شده از کانون اصلاح و تربیت و وجود پاتوق های غیر اخلاقی و مواد مخدر اشاره کرد.
یخچالی با اشاره به فقر چند لایه و چند بعدی در این منطقه تاکید کرد: مشکلات اقتصادی خیلی جدی است و همین موضوع منجر به فقر فرهنگی و معنوی این منطقه شده است.
وی به فعالیت های رایگان جمعیت حمایت از کودکان مهر زنده رود از سال 87 تاکنون اشاره و اضافه کرد: ترویج فرهنگ رعایت حقوق کودک، تلاش برای برقراری عدالت اجتماعی و کوشش برای اجرا و تصویب قوانین به نفع کودکان از جمله اهداف مهم این انجمن است.
یخچالی ادامه داد: بر این اساس با ابزار آموزش و برگزاری کارگاه های آموزش حقوق کودک برای پدرها و مادرها و معلمان و سایر افراد مرتبط با کودکان و پیگیری امکانات و نیازها از سوی نهادهایی همانند شهرداری ها، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری و هر دستگاهی که منفعتی برای کودکان داشته باشد، از اهداف این انجمن است.

** آسیب های اجتماعی مناطق حاشیه نشین پر رنگ ‌تر است
رییس انجمن آسیب شناسی ایران نیز می گوید: آسیب های اجتماعی در شهرها وجود دارد، اما در مناطق حاشیه ای پر رنگ‌ تر است.
«کورش محمدی» تاکید کرد: باید به مناطقی که به عنوان حاشیه نشین مطرح می‌شوند به عنوان مساله ای اجتماعی و نه به عنوان آسیب نگاه شود، در این صورت است که می توان برای آن برنامه ریزی کرد.
وی افزود: امروز کلانشهر اصفهان نیازمند تحقق «برابری شهری» است، گزینه‌ای که باید برای رفع مشکل حاشیه نشینی روی میز شورای شهر پنجم قرار گیرد.
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه داد: اکنون بسیاری از جمعیت حاشیه ‌نشین اصفهان هیچ حس تعلقی نسبت به اصفهان ندارند، زیرا این افراد نمی ‌توانند مانند دیگر شهروندان از خدمات و امکانات شهر استفاده کنند.
محمدی اضافه کرد: وقتی از مرکز شهر فاصله می‌ گیریم، می ‌بینیم که اصفهان فقط چند خیابان دیدنی مرکز شهر نیست، ما نقاب گردشگر را به چهره اصفهان زده‌ایم و شهر را با این نقاب معرفی می‌ کنیم.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان این که ارزان ترین نرخ را برای حاشیه نشینی در اصفهان داریم، گفت: با مبلغ چند صد هزار تومان رهن و اجاره می‌توان در اصفهان حاشیه نشین شد.
رییس انجمن آسیب شناسی ایران بیان کرد: رشد حاشیه ‌نشینی آسیب‌ های زیادی را به دنبال داشته، در این میان کمربند سبز، نقشه جامع و طرح تفصیلی اصفهان فراموش شده است.
این جامعه شناس توضیح داد: نتیجه این مسایل افسار گسیختگی در ساختارهای اجتماعی است که در حوزه مدیریت شهری به آن توجه نشده و بر این اساس شورای پنجم درصدد است تا با این نگاه و باور، بین مدیریت شهری و دردهای اصلی جامعه پیوند ایجاد کند.

**حاشیه نشینی شهرها را رنج می دهد
استاندار اصفهان نیز با اشاره به این که حاشیه نشینی مشکلی است که شهرها را رنج می دهد، گفت: مشکلات حاشیه نشینی و کمبود امکانات در این مناطق باید با همکاری دولت و ساکنان آن ها برطرف شود.
محسن مهرعلیزاده افزود: ایجاد بدون مطالعه مناطق مسکونی در حاشیه شهرها مشکلات گوناگونی را به وجود می آورد که مسایل حقوقی برای مالکیت زمین های این مناطق از جمله آنها است.
وی بیان کرد: مدیرکل امور اجتماعی استانداری اصفهان باید در نشستی با هیات امنای محله ‌های حاشیه نشین، کمبودها و مشکلات این مناطق را شناسایی و راهکارهای ارایه کمک های مردمی و دولت را برای برطرف شدن مناطق حاشیه نشین بررسی کند.
مهرعلیزاده آمار مهاجرت‌ از روستا به شهر در استان اصفهان را نسبت به سایر استان ها بالا اعلام کرد و افزود: این مهاجرت ها سبب توسعه مناطق حاشیه نشین بدون داشتن برنامه و نقشه راه شده است.
او با اشاره به سکونت هفت هزار نفر در منطقه «حصه شمالی» اصفهان، اظهار داشت: جمعیتی که در این محل زندگی می‌ کنند، حق زندگی دارند و باید از امنیت، آرامش و امکانات بهداشتی و زندگی مطلوب برخوردار باشند.
استاندار اصفهان با بیان این که 120 نخبه علمی و ورزشی در این محل زندگی می‌کنند، تاکید کرد: باید شرایط ارتقای علمی و ورزشی در این مناطق مهیا شود.
وی اضافه کرد: دولت و حاکمیت باید با وجود همه محدودیت‌ ها، حل مشکلات این منطقه را در اولویت قرار دهد.
مهرعلیزاده بر ایجاد زیرساخت ها و راه های مناسب در منطقه حصه شمالی در حداقل زمان ممکن تاکید کرد و گفت: باید در راستای ساخت ورزشگاه، درمانگاه و ایجاد باجه بانک در این منطقه اقدام های لازم انجام شود.
او همچنین بر احداث کلانتری در این محل نیز تاکید کرد و افزود: در برنامه کوتاه مدت باید ایستگاه کلانتری موقت ایجاد و در برنامه بلند مدت ساختمان کلانتری در این محل ساخته شود.
استاندار اصفهان همچنین از مسوولان بررسی و پیگیری مسایل حقوقی از جمله اسناد و املاک و موقوفات این منطقه را خواستار شد و گفت: مردم این منطقه و سایر مناطق استان مطمئن باشند تا حصول نتیجه و عملی شدن همه قول ‌ها و برطرف شدن مشکلات، لحظه‌ ای دست از پیگیری برنخواهم داشت و در راه خدمت بی‌منت به مردم خسته نخواهم شد.
مهرعلیزاده با بیان اینکه همه مدیران مکلف هستند با همکاری مردم مشکلات را برطرف کنند، از شورای محل، هیات امنای مسجد صاحب الزمان، شهردار و بسیج محله حصه شمالی اصفهان خواست برای مشکلات اقدام کنند.
کارشناسان معتقدند افزایش مهاجرت به شهرها به ویژه کلانشهرها توسعه شهری را نامتوازن و خطرهای توسعه ناپایدار را بیشتر می کند و این روند به گسترش پدیده حاشیه نشینی منجر شده است به طوری که
گسترش این پدیده انواع آسیب های اجتماعی را افزایش داده است بنابراین مسوولان و متولیان باید این مناطق را ساماندهی و برای حل مشکلات و رفع نیازهای ساکنان آن ها برنامه ریزی کنند.