یک سال اخیر بر بازار کاغذ چگونه گذشت؟
سیاست‌های واردات‌محور متولی کاغذ چاپ و تحریر در کنار ناهماهنگی‌های دو وزارتخانه منجر به تغییر کاربری تولیدکنندگان این نوع کاغذ شده است؛ حال آنکه در سایر انواع کاغذ صادرات هم صورت می‌گیرد.
به گزارش بازتاب به نقل از مهر، روزهای تلخ بازار کاغذ چاپ و تحریر هنوز سامان نیافته است؛ مدتهاست نه تولیدکنندگان حال و روز خوشی دارند، نه واردکنندگان و توزیع‌کنندگان و چاپخانه‌داران. این در حالی است که در سایر رسته‌های تولیدی این صنعت یعنی در سایر انواع کاغذ به جز چاپ و تحریر، نه تنها بازار داخلی به صورت کامل تأمین و تنظیم است، بلکه تولیدات روانه بازارهای خارجی شده و راه را برای ارزآوری هرچه بیشتر فراهم می‌کند.
واقعیت آن است که سیاست‌های واردات محور در زمینه کاغذ چاپ و تحریر ظرف سال‌های گذشته موجب شده تولیدکنندگان کاغذ چاپ و تحریر که اتفاقاً کارخانه داران سنگ بنای کارخانه‌های خود را برای تولید این نوع کاغذ گذاشته بودند، به دلیل از بین رفتن صرفه اقتصادی کم کم از دور خارج شوند؛ این در حالی است که آنها در تولید انواع کاغذ به غیر از چاپ و تحریر گام‌های محکمی برداشته و تولید خود را افزایش داده‌اند؛ حتی به صادرات هم مشغول شده‌اند. در حالی که در کاغذ چاپ و تحریر، نه تنها کار به خوبی پیش نرفته، بلکه اکنون ماه‌ها است که بازار کاغذ با آشفتگی‌های بسیاری مواجه است که دامنه آن از افزایش‌های بی حساب و کتاب قیمت کاغذ گرفته تا مشکلات تأمین کاغذ کشیده شده است.
بر اساس آمار رسمی، تا قبل از شروع التهابات ارزی سال ۹۶ یعنی اوایل مهرماه این سال، قیمت کاغذ تحریر متعارف در بازار، هر بند حدود ۸۰ هزار تومان بود که این میزان در پایان سال ۹۶ به ۱۰۲ هزار تومان رسید. در سال ۹۷ همزمان با افزایش قیمت ارز قیمت هر بند کاغذ در فروردین‌ماه و قبل از اعلام نرخ ارز دولتی، حدود ۱۱۰ هزار تومان بود که تا ۲۸/۰۳/۹۷ به ۱۲۶ هزار تومان رسید.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد با افزایش قیمت‌ها، سرانجام وزارت ارشاد در ۱۴ مرداد ۹۷ واردات و توزیع کاغذ را انحصاری کرد که در ابتدا قیمت کاغذ تا حدودی کاهش یافت، به‌طوری که قیمت هر بند کاغذ تحریر ۷۰×۱۰۰ در ۰۲/۰۶/۹۷ به ۱۱۲ هزار رسید؛ اما طولی نکشید که باز هم قیمت‌ها سر به فلک زد و قیمت هر بند کاغذ ۷۰×۱۰۰ از ۱۱۲ هزار تومان در دوم شهریور ۹۷ به ۲۶۰ هزار تومان در ۲۱ آبان ۹۷ رسید و تا پایان سال ۹۷ نیز، این میزان به ۴۰۰ هزار تومان افزایش یافت.
از سوی دیگر، در سال ۹۸ تا دوم اردیبهشت قیمت هر بند کاغذ تحریر ۷۰×۱۰۰ به ۴۳۰ هزار تومان رسید که این میزان تا ۹ اردیبهشت به ۴۵۰ هزار تومان و طی یک روز یعنی از ۹ اردیبهشت تا سه‌شنبه دهم اردیبهشت به ۵۰۵ هزار تومان رسید؛ به‌عبارت دیگر، طی یک روز هر بند کاغذ تحریر ۷۰×۱۰۰ برند اندونزی ۵۵ هزار تومان افزایش قیمت داشت.
بررسی‌ها نشان می‌دهد طی دوره یک‌ساله اردیبهشت ۹۷ تا اردیبهشت ۹۸ قیمت هر بند کاغذ تحریر ۷۰×۱۰۰ با گرماژ ۷۰ از حدود ۱۱۵ هزار تومان در نیمه اول اردیبهشت ۹۷ به ۵۰۵ هزار تومان در اوایل اردیبهشت ماه ۹۸ رسیده است که از افزایش ۳۴۰ درصدی یا ۴.۴ برابری قیمت کاغذ در این مدت حکایت می‌کند.
روایتی تلخ از سیاست‌های واردات‌محور
داستان از این قرار است که سیاستگذاری تولید و تجارت کاغذ هم اکنون توسط دو وزارتخانه دولتی پیگیری می‌شود و این درست آغاز دردسرهای تولید و بازار کاغذ است. به این صورت که سیاست گذاری درباره تولید و تجارت «کاغذهای غیر تحریر» در وزارت صنعت، معدن و تجارت متمرکز است و سیاست گذاری «کاغذ چاپ و تحریر» در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دنبال می‌شود؛ در مورد «کاغذهای غیر تحریر» که سیاست گذاری آن در وزارت صمت انجام می‌شود کار تا حدود زیادی خوب پیش می‌رود، تولید داخلی برقرار است و حتی صادرات هم انجام می‌شود. اما در مورد کاغذ چاپ و تحریر» که سیاست گذاری آن در وزارت ارشاد انجام می‌شود، سیاست گذاری واردات محور و ضد تولید داخلی است و همین امر سبب شده کارخانه‌های بزرگ تولید کاغذ که برای تولید کاغذ چاپ و تحریر مورد نیاز کشور بنا نهاده شده بودند، کم کم کار خود را متوقف کنند.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تولید کاغذ روزنامه در سال ۹۷ معادل ۳.۸ هزار تن و واردات آن نیز ۴۰ هزار تن بوده است؛ ضمن اینکه صادرات نیز از کشور صورت نگرفته است؛ در عین حال در همین سال مقدار مصرف نیز ۴۴ هزار تن بوده است؛ در حالی که برآورد مصرف ۴۵ هزار تن در کشور است. همچنین تولید کاغذ چاپ و تحریر نیز در سال ۹۷ به ۱۸.۶ هزار تن رسیده بود که این عدد نسبت به سال ۹۶ معادل ۵۷ درصد رشد داشته است؛ این در حالی است که واردات نیز ۲۷۳ هزار تن بوده است؛ در حالی که کل نیاز بازار کشور در این حوزه نیز به حدود ۳۲۰ هزار تن رسیده است که این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار تن کسری واردات در سال ۹۷ وجود داشته و از سوی دیگر، در حوزه کاغذ چاپ و تحریر تولید صورت نمی‌گیرد.
در حوزه بحث کاغذ تیشو و بسته بندی یا لاینر که مسئولیت به صورت کامل بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت است، تولید طی سال‌های اخیر نسبتاً وضعیت مناسبی داشته و صادرات نیز انجام شده؛ این در حالی است که در سال ۹۲، کشور در حوزه تیشو، ۵۰ هزار تن تولید داشته که این رقم در سال ۹۷ به ۱۵۳ هزار تن رسیده است؛ ضمن اینکه در سال ۹۲ در کاغذ تیشو ۸۷ هزار تن واردات داشته که این رقم در سال ۹۷ به ۶ هزار تن واردات و حتی ۱۰ هزار تن صادرات شده است.
همچنین تولید تیشو در کشور در فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۷ معادل ۳۰۰ درصد افزایش داشته است و بیش از ۱۲ برابر نیز کاهش در واردات را تجربه کرده‌ایم؛ این در حالی است که صادرات این حوزه که صفر بوده را نیز ده برابر کرده‌ایم که به ۱۰ هزار تن رسیده است.
فرشاد مقیمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌گوید: در کاغذ بسته‌بندی نیز ۵۵۰ هزار تن تولید در سال ۹۲ صورت گرفته که همان زمان ۱۸۹ هزار تن واردات و ۵ هزار تن صادرات صورت گرفته است؛ در حالی که در سال ۹۷ به ۷۲۵ هزار تن تولید، ۲۲ هزار تن واردات و ۱۸۸ هزار تن صادرات رسیده‌ایم؛ این در حالی است که تولید کاغذ بسته‌بندی از ۵۵۰ هزار تن سال ۹۲ به ۷۲۵ هزار تن رسیده که بیش از ۲۰۰ هزار تن اضافه شده است.
وی می‌افزاید: در عین حال در حوزه کاغذ بسته‌بندی، واردات از ۱۸۹ هزار تن به ۲۲ هزار تن کاهش یافته که نشان از کاهش ۱۶۰ هزار تنی واردات دارد؛ ضمن اینکه صادرات نیز که ۵ هزار تن بوده به ۱۸۸ هزار تن رسیده است؛ این در حالی است که حدود ۱۵۵ هزار تن افزایش صادرات صورت گرفته که این رشد تولید و صادرات به این دلیل بوده که کل سیاستگذاری تولید، واردات و صادرات در وزارت صنعت بوده است؛ در حالی که در حوزه تولید کاغذ چاپ و تحریر که کار بر عهده وزارت ارشاد است، تولید صورت نمی‌گیرد.
به گفته مقیمی، هم اکنون مجتمع‌های چوب و کاغذ مازندران، کاغذ پارس و مجتمع کاغذ امیرآباد، توانایی تولید کاغذ چاپ و تحریر را دارند؛ این در حالی است که وزارت ارشاد به منظور تنظیم بازار، سیاست خود را بر این گذاشته تا مالیات بر ارزش افزوده را برای کسانی که واردات این نوع کاغذ را انجام می‌دهند؛ صفر در نظر گرفته و آنها را معاف کند؛ ضمن اینکه حقوق و عوارض و تعرفه‌ها را به ۵ درصد کاهش داده است.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت خاطرنشان کرد: در سال ۹۷ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نوع ارز پرداختی به واردات کاغذ را به ۴,۲۰۰ تومان تغییر داد که این موضوع هم اکنون منجر به تولید نشده است؛ چراکه واردات به صرفه تر است؛ این در حالی است که مواد اولیه وارداتی برای تولید کاغذ چاپ و تحریر باید ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده و نیز حقوق ورودی چوب را نیز بپردازد که این شرایط سبب شده تا تولیدکننده داخلی امکان تولید را نداشته باشد؛ این در حالی است که اساس کارخانجات چوب و کاغذ مازندران، کاغذ پارس و مجتمع کاغذ امیرآباد بر روی تولید کاغذ چاپ و تحریر نیز متمرکز است؛ اما به دلیل این شرایط آنها بر روی تولید سایر انواع کاغذ متمرکز شده و اتفاقاً موفق هم هستند.
افزایش ۳ برابری قیمت از زمان دولتی‌شدن توزیع کاغذ
سیدحسین میرباقری، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا نیز چندی پیش اعلام کرده بود که از زمانی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توزیع کاغذ را بر عهده گرفته، قیمت در بازار سه برابر شده است و این نشان از ناکارآمدی سیاستگذاری این وزارتخانه در بازار دارد؛ این در حالی است که واردکنندگان اکنون ملزم هستند که کاغذهای وارداتی خود را به این وزارتخانه تحویل دهند و در مقابل، توزیع کنندگان تخصصی صنفی کنار گذاشته شده‌اند.
وی با طرح این سوال که چطور کاغذی که با ارز دولتی وارد شده و جزو کالاهای اساسی است، سر از بازار آزاد در می‌آورد، تصریح کرد: در حالی که وزارت ارشاد می‌گوید کاغذ را فقط به ناشران می‌دهد، کاغذ وارداتی با قیمت آزاد در بازار به وفور وجود دارد. به هر حال این سیاستگذاری باید اصلاح شود.
تغییر کاربری تولیدکنندگان کاغذ چاپ و تحریر
مهشید پورداد، دبیر سندیکای تولید کنندگان کاغذ و مقوای ایران نیز گفت: در شش ماهه دوم سال گذشته، تولید کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه تقریباً به صفر نزدیک شد و مهم‌ترین علت آن را هم مشکلاتی است که پیش روی تولیدکنندگان قرار گرفته است و دامنه آن از تعرفه‌گذاری و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برای تولید کاغذ حکایت دارد؛ در حالی که واردات چنین الزاماتی را ندارد.
وی افزود: مجموعه سیاست‌گذاری‌ها سبب شده تا تولید کاغذ تحریر و چاپ در نیمه دوم سال گذشته به صفر نزدیک شود و تولیدکنندگان هم تغییر کاربری داده و از تولید کاغذ چاپ و تحریر دست بکشند، چراکه مجموعه شرایط به نحوی پیش رفته که تولید برای آنها مقرون به صرفه نیست.
پورداد ادامه داد: مدت‌ها است که کاغذ چاپ و تحریر در تأمین بازار دچار مشکل است و واحدهای تولیدی کشور نمی‌توانند کاغذ تولید کنند؛ بنابراین تولید داخلی تقریباً نداریم و عمده واحدهای کاغذسازی که در این زمینه فعال بودند، اکنون تعطیل شده یا به سمت تغییر کاربری رفته‌اند.
وی اظهار داشت: تخصیص ارز به واردکنندگان مواد اولیه نیز همچنان دچار مشکل است و البته واردات کاغذ هم به راحتی انجام نمی‌گیرد و مشکلاتی را پیش رو دارد، بنابراین بازار همچنان ملتهب است.
این شرایط نشان می‌دهد که باید نوع سیاستگذاری در زمینه بازار کاغذ اصلاح شده و ریل‌گذاری به نحوی تغییر یابد که تولید کاغذ چاپ و تحریر که زیرساخت‌های آن در کشور وجود دارد و قابلیت تولید کاملاً فراهم است، رونق گیرد؛ چراکه روش‌های کنونی به هیچ عنوان مناسب نبوده و سیاست‌گذار مربوطه در این زمینه نتوانسته موفق عمل کند.
