یلدا؛ شبی که قصهها بیدار میمانند / مروری بر کتابی مرجع درباره بلندترین شب سال
در آستانه فرارسیدن شب یلدا، مجموعه پژوهشی «فرهنگ قصهشناسی شب یلدا» بهعنوان یکی از جامعترین و ماندگارترین آثار حوزه فرهنگ عامه و روایتپژوهی ایران، بار دیگر مورد توجه اهالی فرهنگ و کتاب قرار گرفته است.
اثری ۱۶ جلدی که کوشیده میراث روایی ایرانیان درباره این آیین کهن را بهصورت علمی و مستند ثبت و بازخوانی کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، آزاده نظربلند، دبیرکل نهاد کتابخانههای عمومی کشور، همزمان با بلندترین شب سال، به مرور و بازخوانی این مجموعه پژوهشی پرداخته است؛ مجموعهای که به همت علی خانجانی و همکارانش و از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده و با بیش از ۹ هزار صفحه، یکی از مفصلترین آثار مرجع در حوزه یلداپژوهی بهشمار میرود.
«فرهنگ قصهشناسی شب یلدا» حاصل سالها پژوهش میدانی، بررسی متون کهن، گردآوری روایتهای شفاهی و تحلیل تطبیقی آیینهای مشابه در فرهنگهای گوناگون است. این مجموعه، شب یلدا را نه فقط بهعنوان یک رسم تقویمی، بلکه بهمثابه بستری زنده برای انتقال قصه، اسطوره، باورهای مردمی و تجربه زیسته نسلها بررسی میکند.
در این ۱۶ جلد، طیفی گسترده از روایتها و گونههای قصهگویی گردآوری و تحلیل شده است؛ از اسطوره زایش نور و نبرد روشنایی و تاریکی گرفته تا قصههای محلی مادربزرگها، متلها، چیستانها، لالاییها، فالگیریها و حافظخوانیهایی که قرنهاست یلدا را به شبی برای «باهمبودن» بدل کردهاند. بازتاب یلدا در شاهنامه، مثنوی و متون کهن، همچنین روایتهای اقوام مختلف ایرانی و مقایسه این آیین با شبهای زمستانی در دیگر فرهنگها، از دیگر بخشهای خواندنی این مجموعه است.
چینش ساختاری اثر بهگونهای است که هم نیاز پژوهشگران دانشگاهی را پاسخ میدهد و هم برای کتابداران، مربیان فرهنگی و برنامهریزان آیینی کاربرد دارد. جلدهای آغازین به مبانی نظری و ریشههای اسطورهای یلدا میپردازند، جلدهای میانی روایتهای شفاهی مناطق مختلف ایران را بررسی میکنند و جلدهای پایانی به تحلیل کارکردهای اجتماعی و فرهنگی قصه در جهان امروز اختصاص یافتهاند.
این مجموعه در مقایسه با آثار مشابه، تمرکزی کاملاً اختصاصی بر شب یلدا دارد و با رویکردی مرجعنامهای و نظاممند، فراتر از گردآوری ساده قصهها حرکت میکند. «فرهنگ قصهشناسی شب یلدا» درواقع نخستین تلاش جامع برای روایتپژوهی آیین یلداست؛ تلاشی که میکوشد حافظه جمعی ایرانیان را در شبی که قصهها زنده میمانند، ماندگار کند.
