گریز از«دلار سوزی» در باک خودروها

۴ سال از تک نرخی شدن بنزین و حذف کارت‌های سوخت می‌گذرد؛ تصمیمی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نه تنها مصرف سوخت و آلودگی را افزایش داد بلکه قاچاق سوخت از مرزهای کشور نیز به مرحله نگران‌کننده‌ای رسید.

افزایش مصرف بنزین در کنار شدت گرفتن قاچاق در مرزها باعث شد دولت از مدت‌ها پیش تبصره افزایش قیمت بنزین را در لوایح بودجه خود لحاظ کند. هر چند دولت در تبصره 18 لایحه بودجه سال 97 افزایش قیمت بنزین را به میزان 500 تومان لحاظ کرده بود‌، اما مخالفت نمایندگان با آن در زمان بررسی لایحه بودجه باعث به تعویق افتادن تصویب این تبصره و فرصت‌سوزی در صادرات بنزین شد. تا اینکه شامگاه 24 آبان شرکت ملی پخش و پالایش در اطلاعیه‌ای ضمن اعلام تصمیم سران سه قوا در خصوص افزایش قیمت بنزین از اتخاذ سیاستی جدید برای آن خبر داد.

به گزارش اقتصادآنلاین ، طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته پس از اعمال افزایش قیمت حدود 20 درصد از مصرف بنزین کاسته می‌شود. به بیان دیگر از متوسط 100 میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین حدود 20 میلیون لیتر آن کم می‌شود که می‌توان از آن برای صادرات به کشورهای همسایه استفاده کرد. اگر قیمت صادراتی بنزین برای هر لیتر 50 سنت باشد، 10 میلیون دلار درآمد روزانه نصیب کشور می‌شود. در شرایطی که عایدی‌های نفتی با کاهش شدید همراه است، درآمدهای حاصل از صادرات بنزین می‌تواند کسری بودجه دولت را کاهش دهد.

یارانه‌ای که می‌سوزد

از مدت‌ها پیش کارشناسان و مسوولان اقتصادی کشور بر حذف یارانه انرژی برای کمک به کاهش کسری بودجه تاکید می‌کردند. چرا که یارانه‌های انرژی به تنهایی می‌توانند کسری بودجه دولت‌ها را تشدید کنند. بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال 2018 حدود 69 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرد که از این میزان 26.6 میلیارد دلار به فرآورده‌های نفتی اختصاص داشت و مابقی نیز به بخش گاز طبیعی و برق پرداخت شد. بار هزینه‌ای یارانه‌های انرژی زمانی تاثیر خود را بر صورت‌های مالی دولت می‌گذارد که مصرف سوخت در کشور افزایش یابد. در این صورت دولت‌ها مجبورند به ازای هر لیتر مصرف بیشتر یارانه بیشتری نیز به مصرف‌کنندگان آن بپردازند.

با وجود کاهش شدید درآمدهای نفتی دولت پس از تحریم، دولت‌ها برای پرداخت یارانه انرژی بیشتر مجبور به کاهش سهم بیشتری از بودجه عمرانی هستند. این به معنی انتقال بار مالی و تعهد اتمام پروژه‌های نیمه تمام به بودجه سال‌های بعد و افزایش بیشتر کسری بودجه است.

اما تنها هزینه‌های اقتصادی تحمیل شده به بودجه نیست که لزوم حذف یا تعدیل یارانه‌های انرژی را بیش از پیش می‌کند. کشورهایی که یارانه انرژی می‌پردازند بیش از سایر کشورها در معرض تکانه‌های خارجی و آسیب‌پذیری از تنش‌های بین‌المللی هستند. چرا که پایین نگه داشتن قیمت انرژی باعث کاهش منابع مالی و در نتیجه «بی‌توجهی اجباری» به سیاست‌های رفاهی می‌شود. دولت‌ها به دلیل در مضیقه مالی بودن نمی‌توانند به وعده‌های حمایتی از اقشار آسیب دیده جامه عمل بپوشانند.

طبق تحقیقات صندوق بین‌المللی پول تنها 7 درصد از یارانه‌های انرژی در کشورهای توسعه نیافته نصیب 20 درصد از فقرا می‌شود و حدود 50 درصد آن به جیب 20 درصد از ثروتمندان می‌رود. در واقع 7 درصدی که به فقرا می‌رسد ممکن است به صورت سوخت ارزان یا مصرف برق و گاز بیشتر به فقرا برسد. در حالی که ثروتمندان با افزایش مصرف خود سهم بیشتری از یارانه را به جیب می‌زنند. این در حالی است که با حذف یارانه می‌توان افراد آسیب‌پذیر بیشتری را منتفع کرد. از سوی دیگر حذف یارانه به دولت‌ها کمک می‌کند تا سیاست‌های تشویقی بیشتری را در دستور کار خود قرار دهند و منابع بیشتری برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها داشته باشند.

اصلاح الگوی مصرف، مزیت دیگر اصلاح قیمت سوخت

مصرف بالای سوخت و افزایش روزانه قاچاق و تبعات اقتصادی آن از دیگر دلایلی بود که سران سه قوا را به افزایش قیمت بنزین ترغیب کرد. طبق آمارهای غیررسمی روزانه بین 20 تا 40 میلیون دلار پیامدهای منفی قاچاق سوخت است. سه کشور ترکیه، ارمنستان و افغانستان برای هر لیتر بنزین سودی معادل 15 هزار و 605، 14 هزار و 930 و 9 هزار و 125 تومان نصیب قاچاقچیان می‌کنند. اگر روزانه 15 میلیون لیتر بنزین به این سه کشور قاچاق شود‌، سود ماهانه قاچاق بنزین به این سه کشور در مجموع 17 هزار و 846 میلیارد تومان خواهد بود. سود دو ماه قاچاق سوخت به تنها سه کشور از مجموع 7 مقصد بنزین ایران، به اندازه یک سال یارانه‌ پرداختی در لایحه بودجه است.

کاهش 3 میلیارد لیتر مصرف بنزین

بر اساس آمار ارایه شده توسط شرکت ملی پخش و پالایش، مصرف روزانه بنزین کشور طی سال‌های 80 تا 85 از 50 میلیون لیتر به 73 میلیون لیتر رسید. در همین مدت قیمت بنزین با افزایشی 101 درصدی از 38 تومان به 80 تومان رسید. پس از افزایش قیمت بنزین آزاد به لیتری 400 و بنزین سهیمه‌ای به لیتری 100 تومان و اعمال همزمان سهمیه‌بندی در سال 86 مصرف بنزین با کاهشی 9میلیون لیتری به 63 میلیون لیتر رسید. ثابت نگه داشتن قیمت بنزین برای چند سال و عدم تغییرات آن همزمان با افزایش قیمت‌های جهانی سوخت موجب شد مصرف بنزین در ایران که در اوایل دهه 80 کنترل شده بود، مجددا افزایش یابد و در سال 92 حدود 68.5 میلیون لیتر در روز برآورد شود. اما نکته نگران‌کننده در این است که با وجود مخالفت‌های شدید با افزایش قیمت بنزین از سال 94 تاکنون همچنین حذف کارت سوخت‌، مصرف بنزین بیش از 30 میلیون لیتر افزایش یافت. به‌گونه‌ای که طبق آمارهای رسمی مصرف متوسط روزانه در سال 97 حدود 95 میلیون لیتر برآورده شده که به معنی افزایش 40 درصدی در مصرف است. با اتخاذ همزمان دو سیاست افزایش قیمت بنزین و احیای کارت سوخت، می‌توان پیش بینی کرد حدود 20 میلیون لیتر از مصرف روزانه بنزین کم می‌شود.

در این راستا هادی قوامی‌، نایب‌رییس کمیسیون اقتصادی مجلس ضمن اشاره به کاهش مصرف بنزین به میزان سه میلیارد لیتر در سال، جزییات درآمدزایی دولت از طرح افزایش قیمت بنزین را نیز بیان کرد. طبق صحبت‌های قوامی ۳۰ هزار میلیارد تومان از این بخش درآمد کسب می‌شود. نایب‌رییس کمیسیون اقتصادی مجلس پیش بینی کرده که با افزایش قیمت بنزین ۱۷ میلیارد لیتر بنزین به قیمت ۱۵۰۰ تومان و بنزین سهمیه‌ای ۶۰ لیتر محاسبه می‌شود و ۸۵۰۰ میلیارد تومان نیز از محل افزایش ۵۰۰ تومانی بنزین به ازای هر لیتر در این بخش درآمد حاصل می‌شود. از سوی دیگر ۱۵میلیارد لیتر بنزین به قیمت 3 هزار تومان عرضه می‌شود و در مجموع 38 هزار و 500 میلیارد تومان برای دولت عایدی خواهد داشت.