گره کور برجام و پالس های متناقضی که مقام های ایرانی صادر می کنند/ آیا با این دست فرمان، دولت آمریکا به برجام باز خواهد گشت؟
وزیر امور خارجه آمریکا بر عدم امتیازدهی به ایران و ضرورت بازگشت تهران به تعهدات پیش از لغو تحریم‌ها تأکید کرده است؛ در مقابل ظریف در نامه‌ای به مسئول سیاست خارجی آمریکا، لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا را گام نخست برای اصلاح رویه غلط گذشته دانسته است. در این شرایط به نظر می‌رسد، مواضع مقام‌های ایرانی، پالس‌های متناقضی را مخابره می‌کنند.
«بازتاب»؛ آرش صفار– آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، روز چهارشنبه در جلسه استماع کمیته امور خارجی کنگره این کشور شرکت و به سوالات نمایندگان در رابطه موضوعات مختلف، از جمله وضعیت توافق هسته‌ای سال 2015 پاسخ گفت.
وزیر امور خارجه آمریکا در این جلسه گفت که که دولت بایدن قبل از لغو تحریم‌های ایران با متحدان و شرکای خود در خاورمیانه و همچنین اعضای کنگره مشورت خواهد کرد.
او همچنین در پاسخ به سوالی در خصوص امتیازدهی به تهران برای ملاقات با طرف ایرانی، به کنگره اطمینان داد که آمریکا امتیازی برای دستیابی به یک دیدار با ایرانی‌ها نخواهد داد.
بلینکن در پاسخ به «ایلهان عمر» در مورد اینکه چگونه هنگامی که آمریکا در توافق حضور ندارد، توقع پایبندی ایران به تعهداتش را دارد؟ تصریح کرد که راه دیپلماسی باز است و نمی‌توان به راحتی به توافق بازگشت؛ چرا که «ایرانی‌ها در این مدت از تعهداتشان فاصله گرفته‌اند».
وزیر امور خارجه آمریکا مدعی شد که «موضوعات چالش برانگیزی وجود دارد که باید درباره آن حرف زد. برای همین وقتی اروپایی‌ها گفتند که گفتگو کنیم، ما از آن استقبال کردیم ولی ایران قبول نکرده و حال توپ در زمین آنها است».
به گفته او آمریکا با مجموعه‌ای از اقدامات ایران از جمله «حمایت از تروریسم، برنامه موشک‌های بالستیک و اقدامات بی‌ثبات کننده در سراسر منطقه مساله اساسی دارد.
بلینکن همچنین در خصوص آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف، تأکید کرد که این گزارش‌ها ابدا صحیح نیست و تا زمانی که ایران به اجرای تعهدات خود در برجام بازنگردد، هیچ یک از تحریم‌های علیه این کشور کاهش نخواهد یافت.
گفتنی است پیش از این، اعلام شده بود که پس از اعلام موافقت اصولی دولت آمریکا، از مجموع هفت میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی، عملیات اجرایی آزادسازی یک میلیارد دلار آن شروع شده و قرار است این پول در قالب واردات دارو و غذا از طریق کانال مالی سوئيس، به ایران پرداخت شود.
در پی این مواضع بلینکن، روز 22 اسفند، محمد جواد ظریف در نامه‌ای به «جوزف بورل»، مسئول سیاست خارجی اروپا، به انتقاد از رویکرد اروپا و آمریکا در قبال برجام پرداخته و تأکید کرده است که اگر طرف‌های مقابل به تعهدات برجامی خود عمل کنند، ایران نیز همین کار را خواهد کرد.
ظریف در این نامه اعلام کرده است که «ایران در بالاترین سطح متعهد شده است که همه اقدامات متقابل خود را که تحت پاراگراف ۳۶ برجام اجرا کرده است، به محض برداشته‌شدن کامل تحریم‌های اعمال‌شده، بازاعمال شده و یا با نام دیگر اعمال‌شده از ۲۰ ژانویه 2018، متوقف کند».
وزیر خارجه ایران با اشاره به اظهارات اخیر همتای آمریکایی خود در کنگره، تاکید کرده که این گونه موضع‌گیری‌ها «هرگونه پیشرفت در آینده» را مشکل‌تر می‌کند.
ارسال این نامه این گمانه را به وجود آورد که وزیر خارجه ایران، طرحی برای برون رفت از بن‌بست کنونی میان تهران و واشنگتن ارائه کرده است؛ با این حال روز شنبه، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، اعلام کرد که «نامه، تبیین نگرش جمهوری اسلامی ایران است و حاوی هیچ طرحی نیست».
در حالی که ایالات متحده، بازگشت ایران به تعهدات برجامی را پیش‌شرط لغو تحریم‌ها می‌داند، مقام‌های ایران تأکید دارند که لغو تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام، پیش‌شرط هر گونه گفتگو و بازگشت به تعهدات تهران است؛ علیرغم این اختلاف مواضع، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید روز جمعه تائید کرد که «دیپلماسی غیرمستقیم» با ایران بر سر برجام در جریان است.
این تحولات در شرایطی روی داده است که به نظر می‌رسد میان مقام‌های ایرانی، توافق نظری در مورد شیوه برخورد با ایالات متحده و برجام وجود ندارد.
در تازه‌ترین مورد، حسام‌الدین آشنا، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، در گفتگو با روزنامه لبنانی «الاخبار»، در پاسخ به پرسشی در خصوص امکان شکل‌گیری مکانیسمی برای هماهنگ‌سازی و هم‌زمان کردن اقدامات واشنگتن و تهران، اعلام کرد که مواضع ظریف، نهایت خواست ایران است و ممکن است تهران بپذیرد که بازگشت به تعهدات هم‌زمان باشد.
در واکنش به این گفته‌ها، سخنگوی وزارت خارجه سخنان حسام‌الدین آشنا را موضع شخصی او عنوان کرده و افزوده که این اظهارات با این وزارت‌خانه و شخص ظریف هماهنگ نشده است.
اختلاف مواضع مقام‌های ایرانی در این سطح باقی نمانده است؛ رئیس‌جمهور نیز روز چهارشنبه –در موضعی که بیش‌تر با گفته‌ها آشنا هماهنگ است تا وزارت خارجه- گفت که ایران «هم برای (اقدامات) کلی در برابر (اقدامات) کلی آماده است؛ هم برای تعهد در برابر تعهد، هم برای بخشی از تعهد در برابر بخشی از تعهد و این آمریکا است که می‌تواند مسیر درست را انتخاب کند».
این در حالی است که بر اساس گفته‌های خطیب‌زاده، ظریف در نامه خود به بورل اعلام کرده است که «چنانچه ایالات متحده قصد دارد اقدامات متخلفانه خود در نقض برجام و تحمیل تحریم‌های ظالمانه را اصلاح کند، اولین گام ضروری بازگشت به پایبندی کامل به عنوان طرف متخلف است».
حتی پیش از پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برخی از تحلیل‌گران نسبت به خوش‌بینی برخی مقام‌های ایرانی در خصوص بازگشت سریع آمریکا به برجام، انتقاد داشتند؛ حالا مشخص شده است که لغو تحریم‌های ایران و اعاده وضعیت به پیش از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق، پیچیده‌تر و دشوارتر از چیزی است که ابتدا تصور می‌شد.
علاوه بر تأکید نمایندگان هر دو حزب امریکا در خصوص ضرورت هماهنگی سیاست‌های دولت در قبال برجام با کنگره، گفته‌های بلینکن نشان می‌دهد که آمریکا –بر خلاف دوره اوباما- دغدغه‌های متحدان منطقه‌ای خود را –دست کم تا جایی که ممکن است- مد نظر قرار خواهد داد؛ در حالی که این دو موضوع به خودی خود برای رساندن موضوع برجام به حداکثر پیچیدگی کافی است، مواضع متناقض مقام‌های ایرانی نیز مزید بر علت شده است.
هنگامی که تهران تلاش دارد با کاهش تعهدات خود و گشودن پرونده‌های جدید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هم‌زمان تأکید بر لغو تحریم‌ها به عنوان پیش‌شرط مذاکرات، طرف مقابل را تحت فشار قرار دهد، بیان مواضعی که حاکی از وجود انگیزه و تمایل بر اقدامات گام به گام و این در برابر آن است، احتمالا سبب پافشاری بیش‌تر آمریکا بر مواضع خود –بازگشت ایران به تعهدات- خواهد شد.
اگر چه شاید راه دیگری به غیر از دستیابی به مکانیسمی برای بازگشت گام به گام به تعهدات و لغو گام به گام تحریم‌ها وجود نداشته باشد، اما شروع مذاکره از این نقطه، چندان با منافع ایران سازگار نیست.
